چکیدهاسناد محلی و منتشر نشده به ویژه اسنادی که در فرآیند نظامِ ارباب - رعیتی شکل گرفتهاند، به جهت شواهد و دادههای جزئیِ موجود در آنها نقش زیادی در بازسازی تاریخ اجتماعی و تاریخ محلی دارند. اسناد خاندان وزیری مجموعهای از اسناد محلی و منتشر نشدۀ کردستان در دورۀ قاجار و پهلویاند که در عمارت آصف دیوان سنندج نگهداری میشوند. بازخوانی و تحلیل دادههای موجود در این اسناد نقش بیبدیلی در بازسازی تاریخ اجتماعی کردستان دارند. علیرغم رشدِ کمی و کیفی تاریخهای محلی کردستان در دورۀ قاجار، پژوهش در زمینۀ تاریخ اجتماعی این ایالت به جهت کمبود منابع دشواریهای خاص خود را دارد، اما بیتردید بازخوانی و تحلیل اسناد خاندان وزیری همان کشف منابع جدید و مورد نظرِ مورخ تاریخ اجتماعی است. پژوهش حاضر با روش توصیفی - تحلیلی و رهیافت تاریخ اجتماعی به بررسی و تبیین وضعیت زندگی و کار رعایا و مباشران کردستان در دورۀ قاجار و پهلوی اول و همچنین روابط متقابل آنها با یکدیگر و با مالکان و حکومت محلی در قالبِ حوزههای رابطۀ مردم با مردم و مردم با حکومت میپردازد. بنابراین، در مقالۀ حاضر نخست دادهها و اطلاعات مورد نظر را از متن 286 برگ از اسنادِ خاندان وزیری استخراج کرده و سپس به مقولهبندی اجتماعی آنها پرداخته میشود.