نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه تاریخ دانشگاه بوعلی سینا

چکیده

در آغاز قرن بیستم، رهبران طریقت‌های کردستان، به‌ویژه نقشبندیه، برای افزایش نفوذ و اعتبارِ سیاسی و اجتماعی خود، در عرصه‌های گوناگون، اقدامات بسیاری انجام دادند. در دورة مشروطه و پس از آن، نفوذ رهبران طریقت نقشبندیه افزایش یافت و این رهبران در ماجرای شورش‌های سه‌گانة سالارالدوله در کردستان از وی حمایت کردند، با وقوع جنگ جهانی اول به جانب عثمانی گراییدند و به هم‌راه ارتش آن کشور وارد کردستان ایران شدند و مریدان‌شان را به جهاد در برابر کفارِ روسیه و انگلستان فراخواندند؛ اما در عین حال، گاه با قدرت‌های درگیرِ جنگ نیز وارد معامله‌های سیاسی می‌‌شدند. به‌ طور کلی، طریقت‌های کردستان در این دوره به بیش‌ترین میزانِ فعالیت سیاسی و اجتماعی دست یازیدند تا بر قدرت سیاسی و اجتماعی خود بیفزایند؛ امری که در نهایت، با روی کار آمدن رضا‌خان، به شکست آنان در این عرصه‌ها منتهی شد.

کلیدواژه‌ها

ادموندز، سیسیل جی. (1367). کردها، ترک‌ها، عرب‌ها، ترجمة ابراهیم یونسی، تهران: روزبهان.
اسناد سازمان اسناد و کتاب‌خانة ملی ایران.
امین‌الدوله، علی خان (1370). خاطرات سیاسی میرزا علی خان امین‌الدوله، به کوشش حافظ فرمانفرمائیان، زیر نظر ایرج افشار، تهران: امیرکبیر.
آذری شهرضایی، رضا (1385). اسناد مشروطیت در کردستان و کرمانشاهان، تهران: مجلس شورای اسلامی.
بدیعی، ربیع (1370). جغرافیای مفصل ایران، جغرافیای اقتصادی، تهران: اقبال.
برزویی، مجتبی (1378). اوضاع سیاسی کردستان از 1258 تا 1325، مقدمـة ابراهیم یونسی، تهران: فکر نو.
برویین‌سن، مارتین وان (1378). جامعه‌شناسی مردم کرد: آغا، شیخ و دولت، ساختارهای اجتماعی و سیاسی کردستان، ترجمة ابراهیم یونسی، تهران: پانیذ.
توکلی، محمد رئوف (1378). تاریخ تصوف در کردستان، تهران: توکلی.
تیمورزاده، مصطفی (1380). وحشت در سقز، به کوشش شهباز محسنی، تهران: شیرازه.
جاف، حسن (1353). «طریقت در میـان کردهـا»، بررسـی‌های تاریـخی، س 9، ش 5.
جاف، حسن (1357). «تحقیق در مورد شرح حال و آثار مـولانا خالد نقشبندی»، هشـتمیـن کنـگـرة تحقیقات ایرانی، تهران.
زارعی مهرورز، عباس (1388). گنجینة کردستان، فهرست نسخه‌های خطی و کهن کتاب‌خانة ادارة میراث فرهنگی کردستان، قم: مجمع ذخائر اسلامی.
زکی‌بگ، محمدامین (1381). زبدة تاریخ کرد و کردستان، ترجمة یدالله روشن اردلان، تهران: توس.
زیوه‌ر، مه‌لا عه‌بدوللا (1985). گه‌نجینه مردان و یادداشتی روژانی ده‌ربه‌ده‌ری، محمدی مه‌لا کریم پیشه‌کی و په‌راویزی بونوسیون، ئه‌مینداریتی گشتیی روشنبیری و لاوان، به‌غدا: [بی‌نا].
سال‌نامة دنیا (1335). «حضرت حسام‌الدین»، س 12.
شمدت، دانا آدامز (بی‌تا). سفری به سوی مردان شجاع در کردستان، ترجمة محمد مجدی (از روی ترجمة عربی)، سقز و بانه: محمدی و جوان‌بخت.
شمیم، علی‌اصغر (1370). کردستان، تهران: مدبّر.
ضیایی، رئوف (1367). یادداشت‌هایی از کردستان، خاطرات شیخ رئوف ضیایی از وقـایع حضور روسیه و بریتانیـا و عثـمانی و آشوب‌های محـلی، به کوشش عمر فـاروقی، ارومیه: مرکز نشر فرهنگ و ادبیات کردی.
کینان، درک (1376). کردها و کردستان، ترجمة ابراهیم یونسی، تهران: نگاه.
کریمیان سردشتی، نادر (1380). تذکرة عرفای کردستان، تهران: نگاه سبز.
مدرس، عبدالکریم بن محمد (1385). یادی‌مه ردان، سنندج: کردستان.
مردوخ کردستانی، محمد (1379). تاریخ مردوخ، تهران: کارنگ.
مشکور، محمدجواد (1372). فرهنگ فرق اسلامی، با مقدمه و توضیحات کاظم مدیر شانه‌چی، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
معتمدی، مهین‌دخت (1368). مولانا خالد نقشبندی و پیروان طریقت او، تهران: پاژنگ.
مک‌داول، دیوید (1380). تاریخ معاصر کرد، ترجمة ابراهیم یونسی، تهران: پانیذ.
میراحمدی، مریم (1363). دین و مذهب در عصر صفوی، تهران: امیرکبیر.
میراحمدی، مریم (1366). پژوهشی در تاریخ معاصر ایران، برخورد شرق و غرب در ایران 1900-1950، مشهد: آستان قدس رضوی.
نقشبندی، عثمان (1379). بر پهنة باد، سنندج: کردستان.
نقشة‌ راهنمای گردشگری استان کردستان (بی‌تا). سنندج: ادارة کل میراث فرهنگی و گردشگری استان کردستان.
ووستنفلد، فردیناند و ادوارد ماهلر (1360). تقویم تطبیقی هزار و پانصد سالة هجری قمری و میلادی، با مقدمه و تجدید نظر حکیم‌الدین قریشی، تهران: فرهنگسرای نیاوران.
 
Bainbridge, William Sims (1997(. The sociology of religious movements, New York, London: Routledge.
Bruinessen, Martin van (1994). ‘Kurdish Nationalism and Competing Ethnic Loyalties’, Original English version of ‘Nationalisme Kurde et ethnicities intra-kurdes’, Peuples Mediterraneens, No. 68-69.
Bruinessen, Martin van (1998). ‘The Kurds and Islam’, Islamic Area Studies Project, No. 13, [slighty revised version of the ‘article in Islam des Kurdes’, Les Annales de l’ Autre Islam, No. 5].
Coan, Frederick G. (1939). Yesterday in Persia and Kurdistan, foreword by Robert E. Speer, Colifornia: Sounders Studio.
Stark, Rodney and William Sims Bainbridge (1985). The future of religion, secularization, revival, and cult formation, California, London: University of California.
Stark, Rodney and William Sims Bainbridge (1996). A theory of religion, with a new foreward by Jeffrey K. Hadden, New Brunswick, New Jersey: Rutgers University.