نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه تاریخ/ دانشگاه پیام نور

چکیده

در نوشتار حاضر به بررسی زمینه‌ها و عوامل مؤثر در شکل‌گیری و ارتقای توان‌مندی نظامی غوریان و چگونگی اقدامات نظامی آن‌ها برای مقابله با مهاجمان و رقیبان پرداخته شده است. هم‌چنین با اتکا به اطلاعات موجود در منابع تاریخی و با رویکرد توصیفی ـ تحلیلی، فراز و فرودهای دستیابی غوریان به قدرت و توان‌مندی نظامی و عوامل مختلف مؤثر در شکل‌گیری و پیشرفت قدرت نظامی غوریان بررسی شده است. در این گفتار، این پرسش اساسی مورد توجه قرار گرفته است که شکل‌گیری قدرت نظامی غوریان و ارتقای توان‌مندی نظامی آنان متأثر از چه عوامل داخلی و بیرونی بود؟ یافته‌های این پژوهش مشخص می‌کند که بخشی از شکل‌گیری و ارتقای توان‌مندی نظامی غوریان مرهون عوامل داخلی مانند موقعیت کوهستانی غور، خصوصیات مردم این سرزمین، و برخورداری غور از معادن فلزات مورد استفاده در ساخت جنگ‌افزارها بود. افزون بر این، نقش عوامل بیرونی مانند درگیری‌های غوریان با برخی همسایگان و افزایش انگیزة غوریان برای دستیابی به قدرت و دفع مهاجمان، گسترش قلمرو غوریان، تقابل آن‌ها با رقیبان قدرت‌مند، و ارتقای توان‌مندی نظامی غوریان از طریق بهره‌مندی آن‌ها از تجارب نظامی دیگر قدرت‌ها نیز بازنمود شده است.

کلیدواژه‌ها

ابن‌اثیر، عزالدین علی (1371). تاریخ کامل بزرگ اسلام و ایران، ترجمة ابوالقاسم حالت و عباس خلیلی، ج 20 تا 31، تهران: علمی.
ابن اسفندیار، بهاء‌الدین محمد بن حسن (1366). تاریخ طبرستان، مصحح عباس اقبال، ج 2، تهران: کلاله خاور.
ابن‌فندق (بیهقی)، ابوالحسن علی‌ بن القاسم ‌بن زید (1361). تاریخ بیهق، مصحح احمد بهمنیار، بی‌جا: بی‌نا.
اسعدی، زهره (1386). «مناسبات سیاسی غوریان با سلطان محمد خوارزمشاه»، مسکویه، ش 7.
بغدادی، بهاءالدین محمدبن مؤید (1315). التوسل الی‌الترسل، مصحح احمد بهمنیار، تهران: شرکت سهامی چاپ و انتشار.
بیهقی، ابوالفضل (1374). تاریخ بیهقی، تصحیح خلیل خطیب‌رهبر، تهران: مهتاب.
تاریخ سیستان (1366). تصحیح ملک‌الشعرای بهار، تهران: پدیدة خاور.
تتوی، قاضی احمد و آصف‌خان قزوینی (1382). تاریخ الفی، ج 3، تصحیح غلامرضا طباطبایی مجد، تهران: علمی و فرهنگی.
جوزجانی، منهاج‌السراج (1363). طبقات ناصری، تصحیح عبدالحی حبیبی، ج 1 و 2، تهران: دنیای کتاب.
جوینی، عطاملک (1385). تاریخ جهانگشای جوینی، تصحیح محمد قزوینی، ج1 و 2، تهران: دنیای کتاب.
حدود العالم من المشرق الی المغرب (1340). به اهتمام منوچهر ستوده، تهران: دانشگاه تهران.
خسروبیگی، هوشنگ (1391). «زمینه‌ها و عوامل شکل‌گیری و توسعة قدرت نظامی خوارزمشاهیان»، دو فصل‌نامة علمی پژوهشی تاریخ ایران، ش 5/ 71، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
خسروبیگی، هوشنگ (1388). سازمان اداری خوارزمشاهیان، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
خواندمیر، غیاث‌الدین بن همام‌الدین (1380). تاریخ حبیب‌السیر، ج 2، تهران: خیام.
رنجبر، روح‌الله (1380). «بررسی روابط دولت غوریان با دولت‌های هم‌جوار (493 – 612 ق)»، پایان‌نامة کارشناسی ارشد، به راهنمایی ابوالقاسم فروزانی، شیراز: دانشگاه شیراز.
روشن‌ضمیر، مهدی (1357). تاریخ سیاسی و نظامی دودمان غوری، تهران، دانشگاه ملی ایران.
زمچی اسفزاری (1338). روضات‌الجنات فی اوصاف مدینة هرات، تصحیح محمدکاظم امام، ج 1، تهران: دانشگاه تهران.
سیفی هروی، سیف بن محمد (1381). پیراستة تاریخ‌نامة هرات، تصحیح محمد آصف فکرت، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
شبانکاره‌اى، محمد بن على بن محمد (1363). مجمع‌الانساب، تصحیح میرهاشم محدث، تهران: امیرکبیر.
عتبی، ابونصر محمدبن عبدالجبار (1374). تاریخ یمینی (ترجمة تاریخ یمینی)، ترجمة ابوالشرف ناصح بن ظفر جرفادقانی، تصحیح جعفر شعار، تهران: علمی و فرهنگی.
فخر مدبر، محمد بن منصور بن سعید ملقب به مبارکشاه (1346). آداب الحرب و الشجاعه، تصحیح احمد سهیلی خوانساری، تهران: اقبال.
گردیزی، ابوسعید عبدالحی بن ضحاک ابن محمود (1363). تاریخ گردیزی (زین‌الاخبار)، تصحیح عبدالحی حبیبی، تهران: دنیای کتاب.
لسترنج، گای (1386). جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی، ترجمة محمود عرفان، تهران: علمی و فرهنگی.
مستمند غوری، قاضی غوث‌الدین (1387). تاریخ مختصر غور، هرات: کتاب‌خانة فیضی.
مستوفی، حمدالله (1364). تاریخ گزیده، تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران: امیرکبیر.
مستوفی، حمدالله (1362). نزهة القلوب، به اهتمام گای لسترانج، تهران: دنیای کتاب.
میرخواند، میرمحمد بن سید برهان‌الدین خواندشاه (1339). تاریخ روضة‌الصفا، ج 4، تهران: مرکزی، خیام، پیروز.
مؤید ثابتی، سیدعلی (1346). اسناد و نامه‌های تاریخی، تهران: طهوری.
نسوی، شهاب‌الدین محمد (1365). سیرت جلال‌الدین منکبرنی، تصحیح مجتبی مینوی، تهران: علمی و فرهنگی.
نظام‌الملک، حسن بن علی (1356). سیرالملوک (سیاست‌نامه)، به اهتمام هیوبرت دارک، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
نظامی عروضی سمرقندی، احمد (1333). چهار مقاله، تصحیح محمد قزوینی، تهران: زوار.
هندوشاه استرآبادی، محمد قاسم (1387). تاریخ فرشته یا گلشن ابراهیمی، تصحیح محمدرضا نصیری، ج 1، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
یاقوت حموی (1376). معجم‌البلدان، ترجمة علینقی منزوی، ج 1، تهران: سازمان میراث فرهنگی.
 Bosworth, C. E. (1977). “The early Islamic history of Ghur”, The Medieval History of Iran, Afghanistan and Central Asia, London: Variorum Reprints.