نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه تاریخ و تمدن اسلامی/دانشگاه شهید بهشتی.

2 استاد پژوهشکدۀ تاریخ/ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

3 کارشناس ارشد تاریخ و تمدن اسلامی/ دانشگاه شهید بهشتی.

چکیده

ورود اسلام به ایران و گسترش این دین، به‌تدریج، الگوهای گوناگون فرهنگی رایج در این سرزمین را تغییر داد. در این میان، ایرانیان به دلایل گوناگونی چون تعریب یا عربی‌سازی نام‏ها، امید به کسب ثروت و قدرت، ترس از فاتحان و بیم جان، و سرانجام از سرِ عقیده و باور به دین جدید اندک‌اندک نام‌های ایرانی خود را کنار گذاشتند و الگوهای نام‏گذاری عربی ‌ـ اسلامی را برگزیدند. این پژوهش به روش تحلیل کیفی انجام شده و نمونه‏های فراوانی از نام‌های عربی و اسلامی را از زمان ورود اسلام به ایران تا سال 400 ق بررسی کرده است.

کلیدواژه‌ها

ابن اثیر، عزالدین بن الأثیر أبوالحسن علی بن محمد الجزری (1385 ق/ 1965 م). الکامل فی التاریخ، ج 2، 3، 6، 9، بیروت: دار صادر.
ابن اسحاق همدانی، ابوعبدالله احمد بن محمد (1416 ق/ 1996 م). البلدان، تحقیق یوسف الهادی، بیروت: عالم الکتب.
ابن اسفندیار، محمد بن حسن (1366). تاریخ طبرستان، تحقیق و تصحیح عباس اقبال آشتیانی، ج 1، تهران: پدیده خاور.
ابن جوزی، ابوالفرج عبدالرحمن بن علی (1412 ق/ 1992 م). المنتظم فی تاریخ الأمم والملوک، ج 4 و 7، تحقیق محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن حبیب بغدادی، ابوجعفر محمد بن حبیب (بی‌تا). المحبر، تحقیق إیلزه لیختن شتیتر، بیروت: دارالآفاق جدیده.
ابن حزم، علی بن احمد (1403 ق). جمهرۀ انساب العرب، تحقیق لجنۀ من العلماء، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن خلکان، احمد بن محمد (1972 م). وفیات الأعیان و أبناء أنباء آخر الزمان، ج 5، بیروت: دارالثقافه.
ابن خیاط، ابوعمرو خلیفه (1415 ق/ 1995 م). تاریخ، تحقیق فواز، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن درید، محمد بن حسن (1988 م). جمهرة اللغة، ج 2 و 3، بیروت: دارالعلم للملایین.
ابن سعد، محمد بن سعد بن منیع (1410 ق/ 1990 م). الطبقات الکبری، ج 5 و 6، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن سیده، على بن اسماعیل ‏(1421 ق). المحکم و المحیط الأعظم‏، تحقیق و تصحیح عبدالحمید هنداوی، ج 6، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن سیده، على ‏بن اسماعیل‏ (بی‏تا). المخصّص، ج 14 و 17، بیروت:‏ دارالکتب العلمیه.
ابن عبدالبر، ابوعمر یوسف بن عبدالله (1412 ق/ 1992 م). الإستیعاب فی معرفۀ الأصحاب، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت: دارالجیل.
ابن قتیبه، أبومحمد عبدالله بن مسلم (1992 م). المعارف، تحقیق ثروت عکاشه، القاهره: الهیئه المصریه العامه للکتاب.
ابن منظور، محمد بن مکرم (1414 ق). لسان العرب، بیروت: دار صادر.
ابن ندیم، محمد بن اسحاق (1417 ق/ 1997 م). الفهرست، اعتنی بها و علق علیها الشیخ ابراهیم رمضان، بیروت: دارالمعرفه.
ابوالفرج اصفهانی، على بن الحسین (1415 ق/ 1994 م). الأغانی‏، ج 5، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
ازدی، یزید بن محمد (1427 ق). تاریخ الموصل، تصحیح و تحقیق احمد عبدالله محمود، ج 1، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ازهری، محمد بن احمد (1421 ق). تهذیب اللغۀ، ج 13 و 14، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
اصفهانی، حمزه بن حسن (بی‌تا). تاریخ سنی ملوک الأرض و الأنبیاء، بیروت: دار مکتبه الحیات.
اصلان‌آبادی، مجید (1376). «نام‌های اسلامی»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد زبان ‏و ادبیات فارسی، دانشگاه تهران، دانشکدۀ ادبیات‏ و‏ علوم انسانی.
بلاذری، ابوالحسن احمد بن یحیی (1417 ق/ 1996 م). جمل من انساب الأشراف، ج 1، 2، 3، 4، 9، تحقیق ریاض زرکلی و سُهیل زکّار، بیروت: دارالفکر.
بلاذری، ابوالحسن احمد بن یحیی (1988 م). فتوح البلدان، بیروت: دار و مکتبۀ الهلال.
بیهقى، على بن‏ زید (1361). تاریخ بیهق، تحقیق و تصحیح احمد بهمنیار، تهران: کتاب‌فروشی فروغی.
تفضلی، احمد (1385). جامعۀ ساسانی، ترجمۀ شیرین مختاریان و مهدی باقی، تهران: نشر نی.
جوده، جمال (1382). اوضاع اجتماعیـ اقتصادی موالی در صدر اسلام، ترجمۀ مصطفی جباری و مسلم زمانی، تهران: نشر نی.
جوهرى، اسماعیل بن حماد (1376 ق). الصحاح: تاج اللغۀ و صحاح العربیه، تحقیق احمد عبدالغفور عطار، ج 1 و 2، بیروت: دارالعلم للملایین.
حسنی، ابوالعباس (1422 ق). المصابیح، تحقیق عبدالله بن عبدالله بن احمد الحوثی، صنعا: مؤسسۀ الامام زید بن علی الثقافیه.
حموی، شهاب‌الدین یاقوت بن عبدالله (1995 م). معجم البلدان، ج 5، بیروت: دار صادر.
خطیب بغدادی، احمد بن علی (1417 ق). تاریخ بغداد، ج 7 و 10، تحقیق و تصحیح مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت: دارالکتب العلمیه.
خلف تبریزی، محمدحسین (1361). برهان قاطع، به اهتمام دکتر محمد معین و مقدمۀ علی‌اکبر دهخدا و دیگران، ج 2 و 4، تهران: امیرکبیر.
دهخدا، علی‌اکبر (1377). لغت‌نامه، تهران: زوار.
دینکرد، کتاب 8، فصل 31، فقرۀ 15 به نقل از: Christensen, L, Iran Sous Les Sassanides, P. 320.
دینورى‏، ابوحنیفه (1368). اخبار الطوال، تحقیق و تصحیح عبدالمنعم عامر و جمال‌الدین شیال، قم: منشورات الرضی.
راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین (1404 ق). مفردات غریب القرآن، قم: دفتر نشر الکتاب.
روشه، گی (1367). کنش اجتماعی، ترجمۀ هما زنجانی‌زاده، مشهد: دانشگاه فردوسی.
زبیدى، محمد بن محمد (1414 ق). تاج العروس من جواهر القاموس، ج 3، تحقیق و تصحیح علی شیری، بیروت: دارالفکر.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1371). تاریخ مردم ایران، ج 1، تهران: امیرکبیر.
سمعانی، ابوسعید عبدالکریم بن محمد (1382 ق/ 1962 م). الأنساب، تحقیق عبدالرحمن بن یحیی المعلمی الیمانی، ج 2 و 7، حیدرآباد: مجلس دائرۀ‌المعارف العثمانیه.
شافعی، محمد بن ادریس (1322). الأم، تحقیق احمد الحسینی، قاهره: بی‏نا.
شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1387). «جامعه‌شناسی نام‏های تاریخ اسلام»، سایت کتاب‌خانۀ تخصصی تاریخ اسلام و ایران، 02/11/1387.
صفدی، خلیل بن ایبک (1420 ق). الوافیب الوفیات، تحقیق احمد الأرنؤوط و ترکی مصطفی، ج 12، بیروت: دار احیاء التراث.
طبری، ابوجعفر محمد بن جریر (1387 ق/ 1967 م). تاریخ الأمم والملوک، تحقیق محمد أبوالفضل ابراهیم، ج 1، 2، 3، 5، 7، 9، 11، بیروت: دار التراث.
عبدی، عباس (1389). چهار پژوهش در جامعه‌شناسی فرهنگ، تهران: ثالث.
قفطی، جمال‌الدین ابوالحسن علی بن یوسف (1347). تاریخ الحکماء، ترجمۀ فارسی از قرن یازدهم هجری، تصحیح و حواشی و مقدمۀ بهین دارائی، تهران: دانشگاه تهران.
گاتاها (1390). نوشته و پژوهش آبتین ساسانفر، تهران: بهجت.
مبرد، أبوالعباس محمد بن یزید (1407 ق/ 1987 م). الکامل فی اللغة و الأدب، تحقیق و تصحیح تغارید بیضون و نعیم زرزور، ج 1 و 3، بیروت: دار الکتب العلمیه.
مجمل التواریخ و القصص (بی‏تا). تحقیق ملک‌الشعراء بهار، تهران: کلاله خاور.
محمدی ملایری، محمد (1379). تاریخ ایران در دوران انتقال از عصر ساسانی به عصر اسلامی، ج 1، تهران: توس.
مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین (1409 ق). مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق اسعد داغر، ج 3، قم: دارالهجره.
مسکویه رازی، ابوعلی (1379). تجارب الأمم و تعاقب الهمم، ج 6، تحقیق ابوالقاسم امامی، تهران: سروش.
نرشخی، ابوبکر محمد (1363). تاریخ بخارا، ترجمۀ ابونصر احمد بن محمد بن نصر القباوی، تلخیص محمد بن زفر، تحقیق محمدتقی مدرس رضوی، تهران: توس.
نفیسی، سعید (1384). تاریخ تمدن ایران ساسانی، به اهتمام عبدالکریم جربزه‌دار، تهران: اساطیر.
نویری، شهاب‌الدین احد بن عبدالوهاب (1423 ق). نهایۀ الارب فی فنون الأدب، قاهره: دارالکتب والوثائق القومیه.
واقدی، محمد بن عمر (1409 ق/ 1989 م). المغازی، تحقیق مارسدن جونس، بیروت: موسسۀ الأعلمی.
یسنا (2536). گزارش ابراهیم پورداود، به کوشش بهرام فره‌وشی، ج 2، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
یشت‏ها (2536). گزارش ابراهیم پورداود، به کوشش بهرام فره‏وشی، ج 1 و 2، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب (بی‏تا). تاریخ الیعقوبی، بیروت: دار صادر.
 Christensen, Arthur (1936). L’ Iran Sous Les Sassanides, Levin & Munksgaard, Ejnar Munksgaard Copenhague.
Dennett, Jr and C. Daniel (1950). Conversion and the Poll Tax in Early Islam, Copyright, 1950 By The President and Fellows of College, Distributed in Great by Geoffrey Cumberlege Oxford University Press London, Printed in The United States of America.