نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار حقوق و علوم سیاسی/دانشگاه علامه طباطبایی.

2 دانشجوی دکتری اندیشه سیاسی/دانشگاه علامه طباطبایی.

3 کارشناس ارشد علوم سیاسی/دانشگاه شهیدبهشتی.

چکیده

اسطوره فره­ایزدی از مهمترین ارکان اندیشه سیاسی ایران باستان و جزو مولفه­های اصلی مفهوم شاهی­آرمانی بود. این اسطوره کارویژه­های سیاسی مشروعیت­آفرین داشت، رفته­رفته دستخوش تحول معنایی شد. پرسش اصلی پژوهش حاضر آن است که سازوکار این تحول معنایی و تطور محتوایی چه بود؟ در این جستار با روش تحلیلی-‌تفهمی مبتنی بر معناکاوی و فهم همدلانه شواهد تاریخی ذیل رهیافت جامعه­شناسی تفهمی، این موضوع بررسی می‌شود. در عین حال چارچول مفهومی از نظریه کنش­گفتاری آستین و جامعه‌شناسی کنش معنادار با اتکا بر آرای پیتر وینچ به روش گردآوری داده­ها و روش کتابخانه­ای استفاده شده است. نتیجه آن­که، اسطوره فره در چارچوب قواعد فرهنگی عهدساسانی، برخوردار از محتوای کیهان­شناسانه، اساطیری و معانی اجتماعی­ بافروپاشی ساسانیان با هدف احیای کارویژه های سیاسی آن بازسازی صوری شد، درحالی که بسیاری از کارویژه‌های اجتماعی خود را ازدست­داده و در­نتیجه نبود درک اجتماعی عمیق‌، به‌لحاظ فرم و محتوا دستخوش دگرگونی­ها و تطورات گوناگون شد.

کلیدواژه‌ها

آذر فرنبغ فرخزادان و آذرباد امیدان(1381). کتاب­سوم دینکرد؛ درسنامه دین مزدایی‌، دفتریکم:۱۱۲-۰، آوانویسی، آراستاری، یادداشت‌ها و ترجمه: فریدون فضیلت، تهران: انتشارات فرهنگ دهخدا.
آذر فرنبغ فرخزادان و آذرباد امیدان(1384).کتاب­سوم­دینکرد؛ درسنامه دین مزدایی، دفتر دوم:194-113، آوانویسی، آراستاری، یادداشت‌ها و ترجمه: فریدون فضیلت، تهران: انتشارات مهرآیین.
آذر فرنبغ فرخزادان و آذرباد امیدان (1386). کتاب پنجم دینکرد، آوانویسی، ترجمه، تعلیقات،واژه­نامه، متن پهلوی از ژاله آموزگار و احمد تفضلی، تهران: انتشارات معین.
آموزگار،ژاله و تفضلی،احمد (1370). اسطوره زندگی زرتشت، تهران، کتاب­سرای بابل.
ابن­مسکویه (1369). تجارب­الامم، ترجمه ابوالقاسم امامی، ج1،تهران: سروش.
اکبری،امیر (زمستان1386). «‌تاثیر نگرش­های باستانی بر اندیشه­های سیاسی عصر خواجه­نظام­الملک طوسی»، فصلنامه تاریخ، سال­دوم، شماره 7.
اکرمی، میرجلیل (پاییز و زمستان1389). «بررسی تحلیلی رابطه دو اسطوره همسان (فرکیانی و همای پادشاهی)»، زبان و ادب فارسی (نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز)، سال پنجاه و سوم،شماره220.
اوث­ویت، ویلیام (1386).هابرماس، معرفی انتقادی، ترجمه لیلا جوافشانی و حسن چاوشیان، تهران: نشر اختران.
پورداوود، ابراهیم (1377). یشت­ها (2ج)،ج2،تهران:انتشارات اساطیر.
تریگ، راجر(1386). فهم علم اجتماعی، ترجمة شهناز مسمی پرست، تهران: نشر نی،چاپ دوم.
دادگی،فرنبغ (1390). بندهش، گردآورنده مهرداد بهار، تهران: توس، چاپ چهارم.
دانشنامه­ جهان­اسلام، ج15 (خانه-خلعت)، زیر نظر غلامعلی ­حداد عادل، تهران: بنیاد دایرۀ‌ المعارف­اسلامی،1390،صص444-442.­
دیلم­صالحی،بهروز(1384).ازنظم سیاسی تا نظم­کیهانی در اندیشه ایرانی،تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران(باز).
راشد، محمدرضا (پاییز و زمستان 1368). «فر و فره در شاهنامه»، جستارهای ادبی (دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه­فردوسی­مشهد، شماره های 86 و 87.
راین،آلن (1382). فلسفه علوم اجتماعی، عبدالکریم سروش، تهران: موسسه فرهنگی صراط،چاپ سوم.
رضایی­راد، محمد (1389). مبانی ­اندیشه­ سیاسی­در خرد مزدایی‌؛ اندیشه سیاسی در ایران پیش از اسلام، تهران: انتشارات طرح نو، چاپ دوم.
روایت­پهلوی(1390).آوانویسی، برگردان ­فارسی، یادداشت­ها و واژه­نامه‌: مهشید میرفخرائی ، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
زرشناس، زهره(پاییز ۷۶).« عناصری از یک قصه سغدی مانوی»، نامة فرهنگستان، سال سوم، شمارة سوم.
زمانی،علی­محمد و طاووسی، محمود (1383).« فره ­ایزدی و بازتولید آن در اندیشه‌ سیاسی ­ایران پس از اسلام»، مجله مطالعات ­ایرانی (مرکز تحقیقات فرهنگ و زبانهای ایرانی)، سال سوم، شماره پنجم.
زنر،آر.سی (1375). طلوع ­و غروب زرتشتی­گری، ترجمه تیمور قادری، تهران: انتشارات فکرروز.
سروش،عبدالکریم(1379). درس­هایی در فلسفه علم الاجتماع،روش تفسیر درعلوم اجتماعی، تهران: نشرنی، چاپ سوم.
سهروردی، شهاب­الدین­ یحیی(1372). مجموعه­ مصنفات­ شیخ­اشراق، تصحیح سید حسین­ نصر، ج3، تهران: موسسه­ مطالعات و تحقیقات فرهنگی پژوهشگاه علوم انسانی.
سودآور،ابوالعلا (1384). فره­ایزدی در آیین پادشاهی ­ایران ­باستان، تهران:نشرنی، چاپ اول.
شایگان،داریوش(1373).هانری کربن، آفاق تفکرمعنوی در اسلام ایرانی، ترجمه باقرپرهام،تهران: آگاه، چاپ اول.
شریفی،گلفام (بهار1386). «تحول­معنایی­واژه­ی­فره در متن­های اوستایی و پهلوی»، مجله مطالعات ایرانی (مرکزتحقیقات فرهنگ و زبان­های ایرانی)، سال ششم،شماره یازدهم.
شکوری،ابوالفضل(1376).«حکمت خسروانی ازمنظر سهروردی»، مدرس علوم انسانی ، پاییز 1376 ،شماره 4.
ضیمران،محمد(1379). گذر از جهان اسطوره به فلسفه،تهران: انتشارات هرمس.
طباطبایی، سیدجواد (1387). درآمدی ­بر تاریخ اندیشه سیاسی در ایران، تهران: انتشارات کویر، چاپ نهم.
ظهیری­ناو، بیژن و نواختی­مقدم، امین و ممی­زاده­، مریم (پاییز1389). «سیر و تداوم اندیشه­های ایرانشهری در کلیله و دمنه»، پژوهش­های­ زبان و ادبیات ­فارسی (دانشکده ادبیات و علوم ­انسانی اصفهاندوره جدید سال دوم، شماره 3(پیاپی7).
عهد اردشیر (1348).پژوهشگر عربی احسان ­عباس و ترجمه­فارسی از محمدعلی امام ­شوشتری، تهران: انتشارات­انجمن آثار ملی.
غزالی،امام ­محمد(1361). نصیحه­الملوک، به­تصحیح­استاد جلال­الدین همایی، تهران: بابک.
فردوسی،ابوالقاسم(1387). شاهنامه فردوسی براساس چاپ مسکو،ویرایش علی رکنی،تهران:نشرافکار،چاپ اول.
قائمی،فرزاد(پاییز1390). «تحلیل ­انسان­شناختی ­اسطوره ­فر­ و­کارکردهای­ آن در شاهنامه فردوسی و اساطیر ایران»، جستارهای ادبی (ادبیات و علوم­انسانی سابق)، سال چهل­و چهارم،شماره 174.
کاتوزیان، محمدعلی همایون (1377). «فره­ایزدی­ و حق­الهی پادشاهان»، مجله اطلاعات سیاسی-اقتصادی، شماره130-129.
کارنامه اردشیر بابکان(1389).به­اهتمام محمد جواد مشکور، تهران: دنیای کتاب، چاپ دوم.
کاسیرر،ارنست (1390). زبان و اسطوره، ترجمه محسن ثلاثی، تهران: انتشارات مروارید، چاپ دوم.
کربن ،هانری(1369).فلسفه­ایرانی و فلسفه تطبیقی، ترجمه سیدجواد طباطبایی، تهران: توس، چاپ اول.
کرمر،جوئل (1375).احیای­ فرهنگی­ درعهد آل­بویه؛ انسان­گرایی­ در عصر رنسانس اسلامی،ترجمه­ی محمد سعید حنایی کاشانی،تهران: مرکز نشردانشکاهی.
 کریستین ­سن، آرتور(1389). نمونه­های­ نخستین­انسان و نخستین­شهریار در تاریخ افسانه­ای­ ایرانیان، ترجمه ژاله آموزگار و احمدتفضلی، تهران، نشرچشمه، چاپ چهارم.
کریستین­سن،آرتور(1374).وضع ملت و دولت و دربار در دوره شاهنشاهی ساسانیان، ترجمه و تحریر مجتبی مینوی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی،چاپ دوم.
کریستین­سن،آرتور(1388).ایران در زمان ساسانیان، ترجمه رشید یاسمی،تهران: نشر صدای­ معاصر، چاپ­ششم.
گزیده­های ­زاد سپرم (1366).محمدتقی راشد محصل، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
مبینی، مهتاب و ابراهیم­زاده، فرزاد (بهار 1388).« پژوهشی در نشانه­های­سیاسی و مذهبی سکه­های ساسانی»، فصلنامه تاریخ، سال­چهارم، شماره 12.
مجتبایی، فتح­الله (1352).شهر زیبای ­افلاطون و شاهی­آرمانی در ایران باستان، تهران، انتشارات ­انجمن­ فرهنگ ­ایرا ن ­باستان.
محمدی، ذکرالله و بیطرفان،محمد(بهار1391).«انتقال و تحول اندیشه­سیاسی فره ایزدی، از ایران باستان به ایران اسلامی، باتکیه بر مبانی اندیشه­گران ایرانی»، فصلنامه علمی-تخصصی سخن تاریخ، سال ششم، شماره16.
مدرسی، فاطمه (1382ب). «کیخسرو ­فرهمند به ­روایت فردوسی و سهروردی»، شناخت (پژوهش­نامه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی)، شماره 37.
مدرسی،فاطمه (پاییز و زمستان1382).«خورنه­مزدایی و بازتاب آن در آثار سهروردی و فردوسی»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، دوره دوم، شماره سی­وچهار و سی ­و­ پنج.
مدینا،خوسه(1389). زبان، مفاهیم بنیادی درفلسفه، ترجمه­ محمود کریمی، تهران: انتشارات ­پژوهشگاه­ فرهنگی ­و اجتماعی.
مسعودی،علی ­بن ­حسین (1382)، 2ج ، مروج­الذهب و معادن­الجوهر، ج1، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ هفتم.
مینوی خرد(1391).ترجمه احمد تفضلی به­کوشش ژاله آموزگار، تهران: انتشارات توس، چاپ پنجم.
نامه­تنسر به گشنسب (1354).مصحح و گردآورنده تعلیقات مجتبی­ مینوی و محمد اسماعیل­ رضوانی، تهران: انتشارات­خوارزمی، چاپ دوم.
نظام­الملک طوسی، ابوعلی حسن بن اسحاق(1371).سیاست­نامه، به­کوشش جعفر شعار، تهران: امیرکبیر.
هکمن، سوزان (1391). وبر،گونه ایده­آل و نظریه اجتماعی معاصر، تهران :نشر رخداد نو.
واحددوست،مهوش (1389). رویکردهای علمی به اسطوره­شناسی، تهران: انتشارات سروش،چاپ دوم.
وینچ، پیتر (1372). ایده علم اجتماعی و پیوند آن با فلسفه،تهران، انتشارات سمت.
یارشاطر، احسان و همکاران (1380ب). تاریخ ایران از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانیان، قسمت دوم، ترجمه حسن انوشه، ج3، تهران: امیرکبیر، چاپ دوم.
یارشاطر، احسان و همکاران(1380).تاریخ ایران از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانیان، قسمت اول، ترجمه حسن انوشه، ج3،تهران:امیرکبیر.
 
Bailey, Harold Walter (1971). Zoroastrian problems in the ninth century books ,London: oxford
Eliade, Amircea(1975). Myths, Rites, Symbols, edited by 68-wendellc Bean and William g. Doty, vol.2, Harper Colophon Books, Newyork Evanston, Sanfrancisco, London.
faranbaq dadegi, ZandAkasih, Iranian or Great Bundahishn, Translation by Behramgore Tehmuras Anklesaria, Published for the Rahnumae Mazdayasnan Sabha by its Honorary Secretary Dastur Framroze A. Bode. Bombay.
Gnoli, Gherardo (1999). “Farr(ah)”, Encyclopedia Iranica, ,edited by Ehsan Yarshater,Vol9, Newyork Ny Bibliotheca Persica Press.
Kanga, ervad kavasji edalji, (2001). yasht-ba-maani, translation by ervad maneck kanga, Mumbai: Trustees of the Parsi Punchayat Funds and Properties,  jenaz printers, Bombay.
Malinovski, Bronislaw (1926).Myth in Primitive Psychology, London: Kegan Paul.
Shayegan,Rahim(2013) .Sassanian Political Ideology, Chapter42, in: Potts, Daniel ,The Oxford Handbook of Ancient Iran,Newyork:Oxford University Press.