نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد تاریخ دانشگاه خوارزمی

2 دانشیار تاریخ دانشگاه خوارزمی

3 استاد پژوهشکدة تاریخ، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

4 دانش آموخته تاریخ/ دانشگاه خوارزمی (نویسندة مسئول)

چکیده

مفهوم جنگ در قلمرو ایران اغلب با تغییراتی در نظام فکری و معنایی رو‌به‌رو بوده است که این امر در دورة سلجوقیان به‌دلیل ورود ساختار و نظام فکری ایلی آن‌ها در قلمرو حکومتی صورت گرفته است. مفهوم جنگ در قلمرو ایران پیش از اسلام اغلب به‌معنای عامل برقراری نظم تصویر ‌شده است، ولیکن این مفهوم بعدها در ترکیب با امر مذهبی در قالب عامل برقراری عدالت بازتعریف می‌‌شود. در عصر سلجوقی مفهوم جنگ با توجه به اندیشة تغلب در نظام ایلی دچار دگردیسی دیگری می‌شود تا با مقتضیات عصر جدید هماهنگ شود. به ‌همین دلیل، برای بازشناسایی مفهوم جنگ در عصر سلجوقی به‌ جای‌یابی مفاهیم نظم، عدالت، و تغلب در نظام اندیشگانی این عصر نیاز است. از این‌ رو، این نوشتار به‌دنبال تبیین جایگاه پدیدة جنگ در نظام اندیشگانی عصر سلجوقی بر اساس روش تحلیلی ـ تبیینی خواهد بود. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که در عصر سلجوقی مفهوم تغلب ناشی از زمینة ایلی و قبیله‌ای سلجوقیان در ترکیب با مفهوم برقراری عدالت در نظام دینی و هم‌چنین مبتنی بر مبانی اندیشه‌ای جنگ در قالب عامل ایجاد نظم تعریف جدیدی از مفهوم جنگ ارائه می‌کند که در قالب ساختار و امر سیاسی تعریف‌شدنی است.

کلیدواژه‌ها

ابن‌ بی‌بی‌ المنجمه (1390). الاوامر العلائیه فی الامور العلائیه (تاریخ ابن‌ بی‌بی)، تصحیح ژاله متحدین، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ابن‌اثیر، عزالدین بن علی (1351). کامل، ترجمة علی هاشمی حائری، ج 16 و 17، تهران: علمی.
ابن‌خلدون، عبدالرحمان (1352). مقدمة ابن ‌خلدون، ترجمة محمدپروین گنابادی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
ادیبی سده، مهدی (1385). جامعه‌شناسی جنگ و نیروهای نظامی، تهران: ‌سمت.
اشمیت، کارل (1393). مفهوم امر سیاسی، ترجمة یاشار جیرانی و رسول نمازی، تهران: ققنوس.
اوستا (1377). پژوهش جلیل دوستخواه، 2 ج، تهران: مروارید.
آرون، رمون (1352). مراحل اساسی اندیشه در جامعه‌شناسی، ترجمة باقر پرهام، ج 1، تهران: کتاب‌های جیبی.
آقسرایی، محمود بن محمد (1943). مسامرة الاخبار و مسایرة الاخیار، تصحیح عثمان توران، آنقره: چاپ‌خانة انجمن تاریخ ترک.
بختورتاش، نصرت‌الله (1350). استراتژی نظامی ایران هخامنشی، تهران: زهره.
بشیریه، حسین (1382). آموزش دانش سیاسی (مبانی علم سیاست نظری و تأسیسی)، تهران: نگاه معاصر.
بنداری اصفهانی (1356). تاریخ سلسلة سلجوقی، ترجمة محمدحسین جلیلی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
بوتول، گستون (1374). جامعه‌شناسی جنگ، ترجمة هوشنگ فرخجسته، تهران: علمی و فرهنگی.
بیهقی، ابوالفضل (1378). تاریخ بیهقی، به کوشش خلیل خطیب رهبر، ج 1 و 3، تهران: زریاب.
جمشیدی، محمدحسین (1380). مبانی و تاریخ اندیشة نظامی در ایران، تهران: دانشکدة فرماندهی ستاد دورة عالی جنگ.
جمشیدی، محمدحسین (1383). مبانی و تاریخ اندیشة نظامی در جهان، تهران: دانشکدة فرماندهی و ستاد دورة عالی جنگ.
جوینی، علاءالدین‌ عطاملک محمد بن ‌محمد (1391). تاریخ جهانگشای جوینی، تصحیح اح‍م‍د خ‍ات‍م‍ی‌، ‏‫تهران: نشر علم.
جوینی، علی‌ بن‌ احمد منتجب‌الدین بدیع (1384). عتبة ‌الکتبه، تصحیح محمد قزوینی و عباس اقبال آشتیانی، تهران: اساطیر.
راسل، برتراند (1353). تاریخ فلسفة غرب و روابط آن با اوضاع سیاسی و اجتماعی از قدیم تا امروز، ترجمة نجف دریابندری، ج 1، تهران: کتاب‌های جیبی.
ریویر، کلود (1382). انسان‌شناسی سیاسی، ترجمة ناصر فکوهی، تهران: نشر نی.
سون ‌تزو (1352). هنر جنگ، ترجمة محمود حمید، بی‌جا.
شرف‌الدین قزوینی، فضل‌الله (1341). تحفه، به‌اهتمام محمدتقی دانش‌پژوه، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
عبدالکریمی، بیژن (1385). تفکر و سیاست، تهران: علمی و فرهنگی.
عضدانلو، حمید (1384). آشنایی با مفاهیم اساسی جامعه‌شناسی، تهران: نشر نی.
غزالی، محمد بن ‌احمد (1317). نصیحةالملوک، تصحیح جلال همایی، تهران: کتاب‌خانة طهران.
فارابی، ابونصر محمد (1361). آرای اهل المدینة الفاضله (اندیشه‌های اهل مدینة فاضله)، ترجمة سیدجعفر سجادی، تهران: طهوری.
فان‌کرفلد، مارتین (1384). هنر جنگ، جنگ و اندیشة نظامی، ترجمة عبدالمجید حیدری، تهران: مرکز برنامه‌ریزی و تألیف کتاب‌های درسی.
فخر مدبر، محمد بن منصور (1354). آیین کشورداری، به‌اهتمام محمدسرور مولایی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
فردوسی، ابوالقاسم (1382). شاهنامه، تهران: هرمس.
فیرحی، داود (1385). تاریخ تحول دولت در اسلام، قم: دانشگاه مفید.
قائم‌‌مقام فراهانی، میرزا بزرگ (1354). جهادیه، بی‌جا: بی‌نا.
کاپلو، تئودور و پاسکال ونسن (1389). جامعه‌شناسی جنگ، ترجمة هوشنگ فرخجسته، تهران: جامعه‌شناسان.
کلاوزویتس، کارل فون (1385). در باب جنگ کتاب اول: ماهیت جنگ، ترجمة حسن پروان، ج 2، تهران: دانشگاه امام حسین.
نامة تنسر به گشنسب (1354). تصحیح مجتبی مینوی، تهران: خوارزمی.
نصیرالدین ‌طوسی (1356). اخلاق ناصری، تصحیح مجتبی مینوی و علیرضا حیدری، تهران: خوارزمی.
نظام‌الملک، حسن‌ بن علی (1347). سیرالملوک (سیاست‌نامه)، تصحیح هیوبرت دارک، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.