نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری تاریخ ایران، دانشگاه تریبت مدرس(نویسنده مسئول)،
2 استادیار تاریخ/ دانشگاه تربیت مدرس.
3 استادیار تاریخ/دانشگاه تهران،
چکیده
منصب نسقچی که از زمان صفویه در نظام دیوانی و تشکیلات دربار وجود داشت پس از سقوط صفویه همچنان به حیات خود ادامه داد اما در دوره قاجاریه به عللی چند از فهرست تشکیلات درباری ایران حذف گردید. واکاوی علل و عوامل موثر بر حذف این منصب از فهرست مناصب دوره قاجاریه به عنوان مسئله اصلی این تحقیق مد نظر است. روش گردآوری داده‌ها در این پژوهش کتابخانه‌ای و اسنادی است و روش تحلیل تبیین کارکردی. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد ایجاد نهادهایی با کارکرد مشابه از یک سو و تحولات داخلی ایران و حاکم شدن نظم و ثبات در کشور از مهمترین علل حذف این منصب از تشکیلات دربار قاجاریه به حساب می‌آید.
تازه های تحقیق
.
کلیدواژه‌ها
احتشام‌السلطنه , محمود. 1366. خاطرات احتشام‌السلطنه. به کوشش سید محمدمهدی موسوی. چاپ اول. تهران : زوار
احمدی کرمانی, یحیی. 1386. فرماندهان کرمان تصحیح محمدابراهیم باستانی پاریزی. چاپ پنجم. تهران : علم
اعتضادالسلطنه , علی‌قلی میرزا. 1370. اکسیر التواریخ. تاریخ قاجاریه از آغاز تا 1259 هق. به اهتمام جمشید کیان فر. تهران : ویسمن
اعتمادالسلطنه, محمدحسن. 1363. الامآثر و الآثار چهل سال تاریخ ایران در دوره پادشاهی ناصرالدین‌شاه به کوشش ایرج افشار. تهران : اساطیر.
اعتمادالسلطنه, محمدحسن. 1367. تاریخ منتظم ناصری. تصحیح محمد اسماعیل رضوانی.. تهران : دنیای کتاب, 1367. جلد 3.
اعتمادالسلطنه, محمدحسن. 1357. صدر التواریخ یا تاریخ صدور قاجار. شرح‌حال یازده نفر از صدراعظم‌های پادشاهان قاجار. تصحیح محمد مشیری. تهران : روزبهان.
افشار, ایرج. 1380. دفتر تاریخ. ج2. تهران : مجموعه انتشارات ادبی و تاریخی موقوفات دکتر محمود افشار یزدی.
آکسوری, مایکل. 1388. شمشیر ایران. نادرشاه از تفنگچی گری تا مسند پادشاهی. ترجمه محمدحسین آریا. تهران : اساطیر.
امین‌الدوله , علی. 1370. خاطرات سیاسی امین‌الدوله. به کوشش حافظ فرمانفرمایان. زیر نظر ایرج افشار. تهران : امیرکبیر.
بامداد, مهدی. 1384. شرح رجال ایران. قرن‌های 12. 13. 14. تلخیص ذبیح‌الله علی زاده اشکوری. تهران : فردوس.
بیانی, خان بابا. 1375. پنجاه سال تاریخ ایران در دوره ناصری.. تهران : علم.
بیانی, خان بابا. 1378. تاریخ نظامی ایران دوره صفویه. تهران : زرین قلم.
جونز, سرهارد فورد. 1386. روزنامه سفر خاطرات هیئت اعزامی انگلستان به ایران.. [مترجم] مانی صالحی علامه. تهران : ثالث.
خاوری شیرازی, فضل‌الله. 1380. تاریخ ذوالقرنین. تصحیح و تحقیق. ناصر افشار فر. تهران : وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. سازمان چاپ و انتشارات. کتابخانه موزه و مرکز اسناد. مجلس شورای اسلامی.
خورموجی, محمدجعفر. 1344. حقایق الاخبار ناصری. محمدجعفر خورموجی. تصحیح.حسین خدیو جم. تهران : زوار.
دروویل, گاسپار. 1348. سفرنامه دروویل. [مترجم] جواد محیی. چاپ دوم. تهران : گوتنبرگ, 1348.
دیوان‌بیگی, حسین. 1382. خاطرات دیوان‌بیگی از سال‌های 1275-تا 1317. به کوشش ایرج افشار. محمد رسول دریا گشت. تهران : اساطیر.
رستم الحکما, محمد هاشم. 1348. رستم التواریخ تصحیح محمد مشیری. تهران : بی‌جا.
رضازاده شفق, صادق. 1386. نادرشاه از دیدگاه مورخین و شرق شناسان.. تهران : ثالث.
ساروی, محمدتقی. 1371. تاریخ محمدی. احسن التواریخ. به اهتمام غلامرضا مجد طباطبائی. تهران : امیرکبیر.
سپهر, محمدتقی. 1377. ناسخ التواریخ به کوشش جمشید کیانفر.. تهران : اساطیر.
سعدوندیان, سیروس و اتحادیه, منصوره. 1368. آمار دارالخلافه تهران. سیروس سعدوندیان و منصوره اتحادیه. تهران : نشر تاریخ ایران.
سلیمانی, کریم. 1379. القاب رجال دوره قاجاریه. تهران : نی.
شعبانی, رضا. 1388. تاریخ ایران در عهد افشاریه. ج2. تهران : سخن, 1388.
صفایی, ابراهیم. 1352. یک‌صد سند تاریخی. تهران : شرق.
طرب نائینی, محمدجعفر بن محمدحسین. 1353. جامع جعفری. تاریخ ایران در دوره نادری. زندی و عصر فتحعلی‌شاهی. به کوشش ایرج افشار. تهران : انجم آثار ملی.
عضدالدوله, احمد میرزا. 2535. تاریخ عضدی. تصحیح عبدالحسین نوایی. تهران : بابک.
عین‌السلطنه, قهرمان میرزا سالور. 1374. روزنامه خاطرات عین‌السلطنه.ج 1، .تصحیح مسعود سالور و ایرج افشار. تهران : اساطیر.
غفاری کاشانی, ابوالحسن. 1369. گلشن مراد.. به اهتمام غلامرضا مجد طباطبائی. تهران : زرین.
فریزر, جیمز بیلی. 1363. تاریخ نادرشاه افشار. ترجمه ابوالقاسم خان ناصرالملک. تهران : پاسارگاد.
فسایی, میرزا حسن. 1367. فارس نامه ناصری.ج 1. تصحیح منصور رستگار فسایی. تهران: امیرکبیر, 1367.
فلسفی, نصرالله. 1353. زندگانی شاه‌عباس اول. ج 2. تهران : دانشگاه تهران, 1353.
فلور, ویلم. 1365. برافتادن صفویان. برآمدن محمود افغان : (روایت شاهدان هلندی). [مترجم] ابوالقاسم سری. تهران : توس
فلور, ویلم. 1388. دیوان و قشون در عصر صفوی. ترجمه کاظم فیروزمند. تهران : آگاه.
فلور, ویلم. 1381. نظام قضایی در عصر صفوی. ترجمه حسن زندیه. قم : پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
فورکاوار, نوبویوشى. 1384. سفرنامه فوروکاوا. ترجمه هاشم رجب‌زاده و ئه اورا کینیجى. تهران : انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
فووریه, ژوآنس. بی تا. سه سال در دربار ایران. " خاطرات دکتر فووریه" به کوشش همایون شهیدی. ترجمه عباس اقبال آشتیانی. تهران : دنیای کتاب.
فیودورکورف, بارون. 1372. سفرنامه بارون فیودورکورف. [مترجم] اسکندر ذبیحیان. تهران : فکرروز, 1372.
کروسینسکی, یوداتادیوز. 1363. سفرنامه کروسینسکی یادداشت‌های کشیش لهستانی عصر صفوی با مقدمه مریم میراحمدی. [مترجم] عبدالرزاق مفتون دنبلی. تهران : طوس.
کریم زاده تبریزی, محمدعلی. 1367. اسناد و فرامین منتشرنشده قاجاری از دوران فتحعلی‌شاه قاجار. لندن : مؤلف.
کلانتر, میرزا محمد. 1362. روزنامه میرزا محمد کلانتر فارس. شامل وقایع قسمت‌های جنوبی ایران از سال ۱۱۴۲ تا ۱۱۹۹ هجری قمری؛ تصحیح و اهتمام عباس اقبال آشتیانی. تهران : طهوری.
کمبل, جان. 1384. دو سال آخر. یادداشت‌های روزنامه سر جان کمبل نماینده انگلیس در دربار ایران سال‌های 1384-1383.تحقیق و تعلیقات و توضیحات ابراهیم تیموری. تهران : دانشگاه تهران.
گاتوغی کوس, آبراهم. 1347. منتخبی از یادداشت‌های ابراهیم گاتوغی کوس خلیفه اعظم ارامنه. ترجمه عبدالحسین سپنتا و هانانیان استفان. چاپ دوم. تهران : بی‌جا.
گلستانه, ابوالحسن. 1344. مجمل التواریخ شامل وقایع و رویدادهای سی‌وپنج سال بعد از نادرشاه و ذیل زین‌العابدین کوهمره ملقب به امیر در تاریخ زندیه و حواشی و اعلام و فهرست تصحیح محمدتقی مدرس رضوی. تهران : ابن‌سینا.
لنجانی اصفهانی, محمدحسن بن محمدرحیم. 1391. جنه الاخبار. بخش تاریخ زندیه و قاجاریه ( 1260-1268 ) به انضمام نخبه الاخبار. تصحیح میر هاشم محدث. تهران : مجلس.
مالکوم, سر جان. 1362. تاریخ ایران.. [تدوین] مرتضی سیفی فمی تفرشی و ابراهیم زند پور. [مترجم] میرزا اسماعیل حیرت. تهران : فرهنگسرا یساولی.
محلاتی, حاج سیاح. 1359. خاطرات حاج سیاح یا دوره خوف وحشت به کوشش سعید محلاتی. تصحیح سیف‌الله گل‌کار. تهران : امیرکبیر.
محمود میرزا, قاجار. 1389. تاریخ صاحبقرانی. حوادث سلسله قاجاریه( 1190-1248 )تصحیح نادره جلالی. تهران : کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
محمود میرزا, قاجار. 1390. عهد حسام. سفرنامه لرستان و خوزستان 1245 هق. به کوشش ایرج افشار. تهران : میراث مکتوب.
مروی, محمدکاظم. 1364. عالم‌آرای نادری تصحیح محمدامین ریاحی.. تهران : زوار.
مدرسی, یحیی, سامعی, حسین و صفوی مبرهن, زهرا. 1380. فرهنگ اصطلاحات دوره قاجار، قشون و نظمیه . تهران : دفتر پژوهشهای فرهنگی, 1380.
مستوفی, عبدالله. 1386. شرح زندگانی من. ج1. چاپ پنجم. تهران : زوار, 1386.
مفتون دنبلی, عبدالرزاق. 1383. مآثر سلطانیه. تاریخ جنگ‌های اول ایران و روس به‌ضمیمه تاریخ جنگ‌های دوم از تاریخ ذوالقرنین. عبدالرزاق بیک دنبلی. تصحیح و تحشیه غلامحسین زرگری نژاد.. تهران : روزنامه ایران.
ملک‌المورخین, عبدالحسین خان. 1386. مرآت الوقایع مظفری. تصحیح عبدالحسین نوایی. چاپ اول. تهران : میراث مکتوب, 1386.
موریه, جیمز جاستی نین. 1386. سفرنامه جیمز موریه.. مترجم ابوالقاسم سری. تهران : طوس.
میرزا رفیعا, محمد رفیع بن حسن. 1348. دستورالملوک. به کوشش محمدتقی دانش‌پژوه. تهران. : دانشگاه تهران. مجله دانشکده ادبیات, 1348.
میرزا رفیعا, محمد رفیع بن حسن 1385. دستورالملوک. تصحیح محمد اسماعیل مارچینکوفسکی. با مقدمه منصور صفت گل. ترجمه علی کردآبادی. تهران : وزارت امور خارجه.
میرزا سمیعا. 1334. تذکر‌ه‌الملوک "سازمان اداری حکومت صفوی". مینورسکی. ترجمه مسعود رجب نیا. حواشی و فهارس محمد دبیر سیاقی.. تهران : زوار و انجمن کتاب.
ناصرالدین‌شاه, قاجار. 1384. روزنامه خاطرات ناصرالدین‌شاه. از محرم تا شعبان 1306. تصحیح توضیحات عبدالحسین نوایی- الهام ملک‌زاده. تهران : سازمان اسناد و کتابخانه ملی.
ناصرالدین‌شاه, قاجار. 1367. روزنامه سفر گیلان. تصحیح منوچهر ستوده. گیلان : مؤسسه فرهنگی جهانگیری.
ناصرالدین‌شاه, قاجار 1354. سفرنامه خراسان. زیر نظر ایرج افشار. تهران : فرهنگ ایران‌زمین.
ناصرالدین‌شاه, قاجار 1381. سفرنامه ناصرالدین‌شاه به قم. به کوشش فاطمه قاضی‌ها. تهران : سازمان اسناد ملی ایران. پژوهشکده اسناد.
ناصرالدین‌شاه, قاجار. 1384. سفرنامه ناصرالدین‌شاه به مازندران. تصحیح هارون وهومن. تهران : پانیذ.
نامی, محمدصادق. 1363. تاریخ گیتی گشا با دو ذیل تألیف میرزا عبدالکریم بن علی‌رضا الشریف و آقا محمدرضای شیرازی. با مقدمه سعید نفیسی.. چاپ دوم. تهران : اقبال.
نظام‌السلطنه مافی, حسنقلی. 1386. خاطرات و اسناد حسنقلی خان نظام‌السلطنه مافی. جلد 1.به کوشش معصومه مافی و منصوره اتحادیه نظام مافی. تهران : نشر تاریخ ایران.
نوایی, عبدالحسین. 1368. نادرشاه و بازماندگانش. چاپ اول. تهران : زرنیغ.
نوری , محمدتقی. 1384. اشرف التواریخ. وقایع مربوط به دوره حکومت محمدولی‌میرزا در خراسان. تصحیح سوسن اصیلی.. تهران : میراث مکتوب.
ورهرام, غلامرضا. 1368. نظام حکومت ایران در دوران اسلامی(پژوهشی در تشکیلات اداری، کشوری و لشکری ایران از عصر مغلو تا پایان قاجار). تهران : مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
ورهرام, غلامرضا 1385. نظام سیاسی و سازمانهای اجتماعی ایران در عصر قاجار. تهران : معین, 1385.
وزیری کرمانی, احمدعلی. 1385. جغرافیای کرمان؛ به‌ضمیمه رساله دهات کرمان. وزیری کرمانی. تصحیح محمدابراهیم باستانی پاریزی. تهران : علم.
وزیری, احمدعلی خان. 1370. تاریخ کرمان. تصحیح و تحشیه. محمدابراهیم باستانی پاریزی. چاپ چهارم. تهران : علمی.
اسناد
سازمان اسناد ملی. شماره بازیابی. 96-78
سازمان اسناد ملی. شماره بازیابی. 12962/296
سازمان اسناد ملی. شماره بازیابی. 1618/296
سازمان اسناد ملی. شماره بازیابی. 1670/296
سازمان اسناد ملی شماره بازیابی. 1557/296
سازمان اسناد ملی. شماره بازیابی. 153/296
سازمان اسناد ملی. شماره بازیابی. 30005/240
)