1استادیار دانشکده علوم سیاسی و اقتصاد/دانشگاه شهید بهشتی
2کارشناس ارشد علوم سیاسی/ دانشگاه مفید قم
چکیده
نهضت‌های اجتماعی در تاریخ معاصر ایران، تا پیش از انقلاب اسلامی، عموماً شکست خورده و تداوم نداشته‌اند. نهضت ملی شدن نفت یکی از این جنبش‌های ناکام به شمار می‌رود. در حالی که در 30 تیر سال 1331 بسیج گسترده‌ای از نیروهای اجتماعی روی داد؛ حدود یکسال بعد، در جریان کودتای 28 مرداد چنین بسیجی امکان‌پذیر نشد و نهضت نفت بدون مقاومت جدی مردمی سقوط کرد. این پژوهش با تکیه بر مفهوم سازمان در نظریه بسیج منابع چارلز تیلی به تبیین چرایی این فرایند می‌پردازد. در این راستا، ابتدا با تکیه بر منابع تاریخی به فقدان سازمان در نهضت ملی اشاره می‌شود و سپس علل آن بررسی می‌گردد. بر اساس یافته‌های این مقاله، فقدان اخلاق و فرهنگ سیاسی مطلوب و معطوف به همکاری جمعی از عوامل اصلی این مشکل به شمار می‌روند. در واقع، چرخه «استبداد، بی‌اعتمادی و فردگرایی» به ظهور فرهنگی می‌انجامد که کار سازمانی را سخت و گاه ناممکن می‌سازد. بنابراین در فقدان فرهنگ سیاسی مطلوب، از جنبش‌های اجتماعی در ایران انتظار موفقیت نمی‌رود و جنبش‌هایی چون نهضت نفت حتی در صورت نبود فشار خارجی، محکوم به شکست بوده‌اند.
Mobilization of Resources: The Political Culture and the Issue of Continuity of Social Movements in Iran: The Case Study of Oil Movement
چکیده [English]
Social movements in the Iranian contemporary history were generally doomed to failure prior to the Islamic revolution. Oil nationalization is one of these futile movements. While on Tir 30th , 1331 a large mass of social forces were mobilized, one year later, on Mordad 28th coup d’ etat, such a mobilization did not take place and it was how the oil movement declined without any serious public resistance. In this article, relying on the concept of organization in the theory of mobilization of resources proposed by Charles Tilly , we try to explain the reasons why such a procedure took place. In the same vein, first, while referring to historical resources, it is explicated that this national movement suffered from disorganization; the causes of which will then be surveyed. According to the findings of this study, one of the main discovered reasons was loss of proper ethics and political culture and lack of collective cooperation. In fact, the cycle of ‘’autocracy, distrust, and individualism’’ results in a culture which makes organizational acts inoperative or even impossible in turn. Consequently, by the time favorable political culture is missing, the success of social movements could not be attained and movements like oil movement were doomed even when foreign pressures were ineffective.
کلیدواژه ها [English]
oil movement, theory of mobilization of resources, political culture, Charles Tilly
مراجع
آبراهامیان، یرواند،(1392). کودتای 1332 سازمان سیا و ریشه‌های روابط ایران و آمریکا در عصر مردن ،ترجمه محمد ابراهیم فتاحی، تهران: نشر نی
اسکاچپول، تدا،(1392). بینش و روش در جامعه شناسی تاریخی، ترجمه هاشم آقاجری، تهران: نشر مرکز.
اسلامی ندوشن، محمدعلی(1372). همه راهها بسته است، هر یک راه:تغییر از پایه، هستی، شماره بهار.
بشیریه، حسین،(1380). موانع توسعه سیاسی، تهران:گام نو.
بشیریه، حسین،(1390). انقلاب و بسیج سیاسی، تهران: دانشگاه تهران.
بشیریه،حسین،(1375). ایدئولوژی و فرهنگ سیاسی گروههای حاکم در دوره پهلوی، نقد و نظر، ش 7-8، تابستان و پاییز 1375، صص74-85.
بقایی، مظفر،( 1363). در پیشگاه تاریخ، تهران: پارم چاپ.
بنی جمالی، احمد،(1392). آشوب، تهران: نشر نی.
بهار،محمد تقی،(1371). تاریخ مختصر احزاب سیاسی در ایران، تهران: امیرکبیر.
تیلی، چارلز،(۱۳۸۵). از بسیج تا انقلاب، ترجمه علی مرشدی زاد، تهران: پژوهشکده امام خمینی.
فوران، جان (1378). مقاومت شکننده، ترجمه: احمد تدین، تهران: موسسه خدمات فرهنگی رسا.
خاطرات شمس قنات آبادی،(1377). وزرات اطلاعات، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی.
خسرو شاهی، هادی،(1375). فدائیان اسلام، تهران: نشر روزنامه اطلاعات.
دهنوی،محمد(1361). مجموعه مکاتبات، سخنرانیها و پیامهای ایت الله کاشانی، تهران:چاپخش.
ذبیح، سپهر،(1370). ایران در دوران مصدق، ترجمه محمد رفیعی، تهران: انتشارات عطایی.
رزاقی،سهراب،(1375). مولفه‌های فرهنگ سیاسی ایران، نقد و نظر ،تابستان و پاییز شماره 7و8.
رضازاده شفق، صادق(1344). خاطرات مجلس و دموکراسی چیست؟ ، تهران: روزنامه کیهان.
رئیس‌دانا، فریبرز،(1395). مصدق طعمه «شیری» شد که خودش سوارآن شده بود، روزنامه آرمان 25 مرداد 1395.
زونیس، ماروین،(1387). روانشناسی سیاسی نخبگان،ترجمه پرویز صالحی، تهران: نشر چاپخش.
زیرک زاده، احمد،(1376). پرسش‌های بی پاسخ در سال‌های استثنایی، تهران: نشر نیلوفر.
سحابی، عزت ا..،(1381). فرهنگ سیاسی در ایران، بازتاب اندیشه، ش 35، صص 32 تا 39.
سحابی، عزت الله،(1381). مصدق دولت ملی و کودتا،تهران: طرح نو.
سریع‌القلم، محمود،(1377). آفات متدولوژیک تفکر در ایران، اطلاعات سیاسی اقتصادی، ش 133و 134،مهر و آبان 1377، صص 70 تا 81.
سریع‌القلم، محمود،(1381). عقلانیت و آینده توسعه سیاسی در ایران،تهران: مرکز مطالعات خاورمیانه.
سریع‌القلم، محمود،(1387). فرهنگ سیاسی ایران، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
سریع‌القلم،محمود،(1391). گفتگوی خبرگزاری مهر با دکتر سریع‌القلم، شنبه ۷ بهمن ۱۳۹۱، قابل دسترسی در: 1800189http://www.mehrnews.com/news//
سفری، محمدعلی،(1377). قلم و سیاست از هویدا تا شریف امامی، تهران: نشر نامک.
صادقکار،مرتضی،(1379). روحانی مبارز آیت الله کاشانی به روایت اسناد، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی.
صدیقی، غلامحسین (1388). عوامل شکست نهضت ملی ایران کودتای 28 امرداد، روزنامه اطلاعات28/5/1388.
عظیمی، فخرالدین،(1378). بحران دموکراسی در ایران، ترجمه هوشنگ مهدوی، تهران: نشر آسیم.
عمویی، محمدعلی،(1377). درد زمانه، تهران: نشر آنزان.
فرهادی، احسان و دیگران،(1393). تحلیل مقایسه‌ای بسیج منابع در انقلاب مشروطه و انقلاب اسلامی ایران، فصلنامه تحقیقات تاریخ اجتماعی، دوره 4، ش7، بهار و تابستان1393، صص 109-131.
قوام،سید محمدعلی،(1386). سیاست‌های مقایسه‌ای، تهران: سمت
کاتوزیان، محمد علی،(1378). مصدق و نبرد قدرت، تهران: خدمات فرهنگی رسا.
کاشانی، ابوالقاسم،(1332 ب). مصاحبه با روزنامه کیهان، 3شهریور 1332.
متن مشروح مذاکرات مجلس، قابل دسترسی در http://ical.ir/.
متین دفتری، هدایت،(2007). دکتر حسین فاطمی؛ نوشته‌های زندان و مخفیگاه، لندن: دفتر ازادی.
مشیرزاده، حمیرا،(۱۳۸۱). درآمدی نظری بر جنبش‌های اجتماعی، تهران: پژوهشکده امام خمینی.
مصدق، محمد،(1365). خاطرات و تالمات دکتر مصدق، تهران: نشر علمی.
مصدق،محمد،(1334). چگونه جبهه ملی شکل گرفت، خواندنیها، شماره 59، 17 بهمن.
مکی، حسین،(1363). کتاب سیاه تهران، نشر امیر کبیر.
موحد، محمدعلی،(1378). خواب آشفته نفت، تهران: نشر کارنامه.
میرسپاسی، علی،(1380). تاملی در مدرنیته ایرانی، ترجمه جلال توکلیان، تهران: طرح نو.
نجاتی، غلامرضا،(1373). تاریخ سیاسی بیست و پنج ساله ایران، 2ج، تهران: خدمات فرهنگی رسا.
نظری، علی اشرف و بهزاد عطارزاده (1391)، نظریه بسیج منابع و تبیین کنش جمعی در قیام سی تیر سال 31، فصلنامه پژوهش‌های انقلاب اسلامی،س1، ش 1،تابستان 1391، صص29-70.
نقیب‌زاده،احمد،(1374). نقد دموکراسی‌های غربی، اطلاعات سیاسی اقتصادی، ش244.
یزدی، ابراهیم،(1394). شصت سال صبوری و شکوری، 2ج، تهران، نشر کویر.
یوسفیان، جواد و دیگران،(1393). بسیج منابع در نهضت ملی ایران، تهران: نشر قرارگاه پدافند هوایی.
ابتدای صفحه