نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه تاریخ/ دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکترای تاریخ /دانشگاه تهران

چکیده

برخلاف آمارهای رسمی، ایران پیش از اصلاحات ارضی در وضعیت اشتغالِ کامل قرار نداشت. شیوۀ مرسوم بهره‌برداری از زمین و رشد جمعیت در نتیجۀ بهبود امکانات بهداشتی و غذایی، سبب کافی‌نبودن منابع تولیدی برای  جمعیت روستایی و رشد بیکاری پنهان در روستاها شده بود. به همین علت اضافه جمعیت روستایی به­ویژه با پایان فصل کشاورزی به شهرها سرازیر می­شدند. همچنین، کاهش برنامه­های عمرانی دولت در دهه­های 1320 و 1330 موجب کاهش ظرفیت اشتغال شهری و شکل‌گیری بیکاریِ آشکار شهری شد. در سال1330 بازار کار از جذب بیشتر نیروی کار مهاجر روستایی و بخشی از نیروی کار شهری عاجز شد. با این­حال، دولت عمدتاً با فروکاستن و یکی‌دانستن بیکاران شهری با مهاجران روستایی و با ادعای وجود کار در روستاها‌، بیکاری را به‌عنوان مسئله­ای اجتماعی با ریشه­های اقتصادی نمی­پذیرفت. از این­رو، این پژوهش با تکیه بر رویکرد مورخان اجتماعی و تأکیدشان بر تنش میان واقعیت مادی و بعد ایدئولوژیکِ بیکاری، به بررسی نحوۀ تبدیل بیکاری پنهان به بیکاری آشکار و نقش اصلاحات ارضی در پذیرش بیکاری به­عنوان مسئله­ای اجتماعی می­پردازد. نتیجه بیانگر آن است با توجه به محدودیت زمین­های بازتوزیعی در اصلاحات ارضی، بازگشت مهاجران و خواست زمین از سوی آن­ها می­توانست روند بازتوزیع زمین به شیوۀ مدنظر دولت را مختل کند.

کلیدواژه‌ها

ادارۀ آمارشناسی کشاورزی (1339)، آمارگیری کشاورزی کشور سال 1339: گزارش خلاصه نتایج آمارگیری کشاورزی کل کشور،جلد پانزدهم، تهران: وزارت کشور
ادارۀ کل آمار عمومی (1340)، گزارش خلاصۀ سرشماری عمومی کشور در سال 1335، جلد دوم؛ مشخصات جمعیت و خانوار کشور، تهران: وزارت کشور
اعتماد، گیتی (1363)، «مهاجرت در ایران در دهه­های اخیر:55-1335»، در : حسامیان، فرخ و گیتی اعتماد و محمد رضا حائری، شهرنشینی در ایران، تهران: انتشارات آگاه
آیرملو، رضا (1363)، «مهاجرت از روستاها به شهرها در ایران»، بخش دوم، فصنامۀ پژوهش­های فلسفینشریه دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، شماره 133: 79-116
باری­یر، جی (1363)، اقتصاد ایران 1279-1349، ترجمه مرکز تحقیقات تخصصی حسابداری و حسابرسی، تهران: موسسه حسابرسی سازمان صنایع ملی و سازمان برنامه
بهداد، سهراب و نعمانی، فرهاد(1393)، طبقه و کار در ایران، ترجمۀ محمود متحد، تهران: انتشارات آگاه
پارسا، بیژن(1358)، «ارزیابی اصلاحات ارضی و نظرات اجتماعی گوناگون»، مجلۀ اندیشه، شماره 1: 100-116
توفیق، ابراهیم (1392)، «تأملی در گسست میان تاریخ و جامعه­شناسی در ایران»، در : داریوش رحمانیان، مجموعه مقالات تاریخ و همکاری­های میان­رشته­ای، تهران: انتشارات پژوهشکده تاریخ اسلام
حجتی اشرفی، غلامرضا(1387)، مجموعه کامل قوانین و مقررات مُحشّای اراضی، جنگل­ها، آب-کشاورزی، تهران: کتابخانه گنج دانش
خسروی، خسرو (1360)، مسأله ارضی و دهقانان تهیدست در ایران، تهران: نشر بیداری
سپهر، جعفر(1345)،بیکاری، تهران: امیرکبیر
سوداگر، محمد رضا (1357)، رشد روابط سرمایه­داری در ایران 40-1304 (مرحله انتقالی)، تهران: نشر پازند
سوداگر، محمدرضا(1369)، رشد روابط سرمایه­داری در ایران: مرحلۀ گسترش 57-1342، تهران: انتشارات شعله اندیشه
طاهر احمدی، محمود(1379)،اسنادی از اتحادیه­های کارگری در ایران (1321-1332 ه-ش)، تهران: انتشارات سازمان ملی ایران، پژوهشکده اسناد
عظیمی، حسین(1361)، «توزیع زمین و درآمد در آستانۀ اصلاحات ارضی»، در: مجموعه کتاب آگاه: مسائل ارضی و دهقانی، تهران: انتشارات آگاه
غفوری خرازی، شهین(1350)، بررسی مسائل بیکاری در ایران، تهران: موسسه کار و تأمین اجتماعی
کریم، هما (1354)، بیکاری در ایران، تهران: سازمان برنامه و بودجه
گرنی، جان و صفت­گل، منصور(1392)، قم در قحطی بزرگ 1288 قمری، قم: کتابخانۀ بزرگ حضرت آیت­الله العظمی مرعشی نجفی (ره)
گروه جامعه­شناسی شهری (1357)، روانشناسی اجتماعی کار صنعتی در ایران: کتاب اول خاستگاه کارگران تهران، برگردان باقر ساروخانی، تهران : انتشارات دانشگاه تهران
لیلاز، سعید(1392)، موج دوم تجدد آمرانه در ایران: تاریخ برنامه­های عمرانی سوم تا پنجم، تهران: انتشارات نیلوفر
مالجو، محمد (1379)، موانع پژوهش­های اقتصاد سیاسی در ایران امروز: تحریر محل نزاع، گفتگو، شماره 28: 139-159
مرکز آمار ایران(1355)، نتایج آمارگیری کشاورزی مرحله دوم سرشماری کشاورزی 1353، تهران: سازمان برنامه‌وبودجه
مرکز پژوهش، سنجش و اسناد ریاست جمهوری (1390)، اسنادی از مهاجرت داخلی در ایران 1311-1357، به کوشش ایرج محمدی، تهران: خانه کتاب
مؤمنی، باقر (1359)، مسأله ارضی و جنگ طبقاتی در ایران، تهران: انتشارات پیوند
نعیمی، سید مهدی(1374)، قانون اصلاحات ارضی با آخرین اصلاحات و الحاقات، تهران: انتشارات منوّر
نفیسی، حبیب(1324)، مسأله بیکاری در ایران و راه علاج آن، تهران: چاپخانه کیهان
همایون­پور، هرمز(1361)، «روستاهای ایران و انقلاب»، در: مجموعه کتاب آگاه: مسائل ارضی و دهقانی، تهران: انتشارات آگاه
هوگلاند، اریک ج(1381)، زمین و انقلاب در ایران 1360-1340، ترجمۀ فیروزه مهاجر، تهران: نشر شیرازه
هیئت مرکزی امور اقتصادی(1340)، مقدمه برنامه سوم عمرانی، تهران: سازمان برنامه
Bayat, Assef (1987), Worker and Revolution in Iran: A Third World Experience of Workers' Control, London: Zed Books Ltd.
Garraty, John A. (1978), Unemployment in History: Economic Thought and Public Policy.
New York: Harper and Row
Hooglund ,Eric J. (1973), ‘The khwushnishin population of Iran’, Iranian Studies, Vol. 6,Issue 4, pp. 229-245
Perry, Matt (2000), Bread and Work: Social Policy and the Experience of Unemployent 1918-1939. London: University of Michigan Press
Perry, Matt (2007), Prisons of Want: The Experience and Protest of the Unemployed in France 1921-45. Burlington: Ashgate Publishing Company
Research Group of Iran's Agricultural Economy (1969), A Study of Rural Economic Problems of Khorasan and the Central Ostan’,Quarterly Journal of Economic Research, Volume VI, Nos 15 and 16, pp. 150-232
Stedman Jones, Gareth (1984),Outcast London: A Study in the Relationship Between Classes in Victorian Society. London: Penguin Books