نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار 'گروه تاریخ/ دانشگاه پیام نور

2 دانشجوی دکتری تاریخ ایران اسلامی/دانشگاه پیام نور

چکیده

با آغاز جنگ جهانی اول در ماه اوت 1914م ، همدان از جمله شهرهایی بود که در این واقعه جهانی دچارصدمات فراوانی گردید. این شهر که بر سر راه های مواصلاتی ، بازرگانی و زیارتی غرب کشور قرار داشتپیامدهای این جنگ را با مشکلاتی نظیر قحطی ویرانگر ، مرگ ومیر فراوان انسانی و کاهش قابل ملا حظه جمعیت شهری و روستایی ، خرابی زمین های کشاورزی و نابودی فعالیتهای اقتصادی – اجتماعی تجربه کرد.چرایی وچگونگی ایجاد قحطی و پیامدهای اجتماعی مترتب بر آن در واپسین سالهای حکومت قاجاریه موضوع اصلی تحقیق پیش رو است که با روشی توصیفی – تحلیلی وبا تکیه بر اسناد و مدارک موجود  سعی شده تا ابعاد تازه ای از این رویداد سیاسی – اجتماعی مورد بررسی قرار گیرد. با توجه به مساله بنیادین این تحقیق در خصوص علت شنا سی شکل گیری پدیده قحطی در همدان ، نتایج پژوهش گویای این واقعیت است که هرچند علت اساسی آن را باید در جنگ وحضور بیگانگان در منطقه جستجو کرد اماعواملی از قبیل احتکار، خشکسالی ، بیماری و فقدان امنیت اجتماعی نیز مزید بر علت بوده است.

کلیدواژه‌ها

ابراهیمی، پروین (1382)، سیمای میراث فرهنگی استان همدان، تهران: سازمان میراث فرهنگی.
اتحادیه، منصوره (نظام مافی) (1391)، حکایت یک زن در زیر و بم روزگار: زندگی‌نامۀ عزت‌السلطنه نظام مافی، به‌کوشش منصوره اتحادیه و بهمن فرمان، تهران: تاریخ ایران.
احرار، احمد (1352)، توفان در ایران، تهران: نوین.
ارباب، معصومه (1383)، روابط ایران و آلمان در جنگ جهانی اول، تهران‌: مؤسسۀ مطالعات تاریخ معاصر ایران.
اولسون، ویلیام (1380)، روابط ایران و انگلیس در جنگ جهانی اول، ترجمۀ حسن زنگنه، تهران: شیرازه.
آبادیان، حسین (1385)، ایران از سقوط مشروطه تا کودتای سوم اسفند، تهران: مؤسسۀ مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
آبراهامیان، یرواند (1394)، تاریخ ایران مدرن، ترجمۀ محمدابراهیم فتاحی، تهران: نشر نی.
باست، الیور (1377)، آلمانی‌ها در ایران، ترجمۀ حسین بنی‌احمد، تهران: شیرازه.
بزرگ‌ امید، ابوالحسن (1395)، از ماست که بر ماست، تهران: دنیای کتاب.
بهار، محمدتقی (1357)، تاریخ مختصر احزاب سیاسی ایران، تهران: امیرکبیر؛ کتاب‌های جیبی.
داودی، مهدی (1372)، عین‌الدوله و رژیم مشروطه، تهران: امیرکبیر؛ کتاب‌های جیبی.
دنسترویل، لیونل چارلز (بی‌تا)، خاطرات ژنرال دنسترویل: سرکوب‌گر جنگل، ترجمۀ حسین انصاری، تهران: کتاب فرزان.
دولت‌آبادی، علی‌محمد (1390)، خاطرات و ملاحظات سیدعلی‌محمد دولت‌آبادی، به‌کوشش ایرج افشار، تهران: سخن.
دیوان‌بیگی، رضاعلی (1351)، سفر مهاجرت در نخستین جنگ جهانی، تهران: چاپ‌خانۀ بانک ملی ایران.
رایس، کلاراکالیور (1383)، زنان ایرانی و راه‌و‌رسم زندگی آنان، ترجمۀ اسدالله آزاد، تهران: کتاب‌دار.
رضازاده ملک، رحیم (1351)، حیدرخان عمو اوغلی، تهران: دنیا.
رضایی، عبدالعظیم (1372)، تاریخ ده ‌هزار سالۀ ایران، ج 4، تهران: اقبال.
سالور، قهرمان‌میرزا (1378)، روزنامۀ خاطرات عین‌السلطنه، به‌کوشش مسعود سالور و ایرج افشار، ج 6 و 7، تهران: اساطیر.
سایکس، پرسی مولزورث (1363)، تاریخ ایران، ترجمۀ محمدتقی فخر داعی گیلانی، ج 2، تهران: دنیای کتاب.
سعیدیان، عبدالحسین (1388)، دایره‌ًْالمعارف سرزمین و مردم استان همدان، سرویراستار بتول مجتبوی، تهران: آرام.
سفیری، فلوریدا (1364)، پلیس جنوب ایران، ترجمۀ منصوره اتحادیه (نظام مافی)، منصوره جعفری فشارکی (رفیعی)، تهران: تاریخ ایران.
عمیدی ‌نوری، ابوالحسن (1381)، یادداشت‌های یک روزنامه‌نگار، به‌کوشش مختار حدیدی و جلال فرهمند، ج 1، تهران: مؤسسۀ مطالعات تاریخ معاصر ایران.
فرمانفرماییان، عباس‌ (1386)، جنگ انگلیس و عثمانی در بین‌النهرین و عواقب آن در ایران، به‌کوشش منصوره اتحادیه (نظام مافی) و بهمن فرمان، ویراستۀ مصطفی زمانی‌نیا، تهران: کتاب سیامک؛ تاریخ ایران.
فروتن، مجید (1390)، اوضاع سیاسی ـ اجتماعی همدان در جنگ جهان‌گیر اول، تهران: کتاب‌دار؛ سازمان اسناد و کتاب‌خانۀ ملی.
فریدالملک همدانی، محمدعلی (1354)، خاطرات فرید، به‌کوشش مسعود فرید، تهران: زوار.
فلور، ویلم (1371)، جستارهایی از تاریخ اجتماعی ایران در عصر قاجار، ترجمۀ ابوالقاسم سری، ج 6، تهران: توس.
قائم‌مقامی، رضاقلی (1334)، وقایع غرب ایران در جنگ اول جهانی: صحنۀ کارزار و غرّش توپ‌ها، اراک: فروردین.
قطبی، بهروز (1370)، اسناد جنگ اول جهانی در ایران، تهران: قرن.
کتاب سبز؛ بی‌طرفی ایران (1336)، مراسلات و مذاکرات متعاطیه بین دولت علیه و دول خارجه از بدو وقوع جنگ بین‌الملل، ج 1، تهران: روشنایی.
کسروی، احمد (2537)، تاریخ هجده‌سالۀ آذربایجان، ج 2، تهران: امیرکبیر.
گرگه، اولریش (1377)، پیش به سوی شرق، ترجمۀ پرویز صدری، ویرایش تاریخی کاوه بیات، ویرایش ادبی مصطفی زمانی‌نیا، ج 2، تهران: کتاب سیامک؛ تاریخ ایران.
مابرلی، فردریک جیمز (1369)، عملیات در ایران، ترجمۀ کاوه بیات، تهران: رسا.
مامقی، علی‌ بن مولانا (1391)، ذکر صدمات: اوضاع شهرستان قروه در جریان جنگ جهانی اول، به‌کوشش محسن صالحی، سنندج: دانشگاه کردستان.
متین‌دفتری، احمد (1370)، خاطرات یک نخست‌وزیر، به‌کوشش باقر عاقلی، تهران: علمی.
مجد، محمدقلی (1387)، قحطی بزرگ، ترجمۀ محمد کریمی، تهران: مؤسسۀ مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
مجد، محمدقلی (1390)، انگلیس و اشغال ایران در جنگ جهانی اول، ترجمۀ مصطفی امیری، تهران: مؤسسۀ مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
مجدالاسلام کرمانی، احمد (1351)، تاریخ انحطاط مجلس: فصلی از تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، اصفهان: دانشگاه اصفهان.
مردوخ، محمد (1379)، تاریخ مردوخ، تهران: کارنگ.
ملائی توانی، علی‌رضا (1378)، ایران و دولت ملی در جنگ جهانی اول، تهران: مؤسسۀ مطالعات تاریخ معاصر ایران.
میروشنیکف، لی یف ایوانوویچ (1344)، ایران در جنگ جهانی اول، ترجمۀ ع. دخانیاتی، تهران: امیرکبیر.
هدایت، مهدی‌قلی (1363)، گزارش ایران قاجاریه و مشروطیت، به‌کوشش محمدعلی صوتی، تهران: نقره.
یوسفی‌نیا، علی‌اصغر (1388)، مشروطۀ بی‌نقاب، تهران: آرون.