نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ ایران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران،

2 استاد گروه تاریخ دانشکده ادبیات دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

بنده و بنده­­داری یکی از پدیده­های مهم اجتماعی در تاریخ ایران بوده است. در کنار شمار کثیری از بندگان غیرایرانی حاضر در جامعه عصر قاجار شماری از زنان و مردان و کودکان ایرانی حضور داشتند که از راههای مختلفی به بندگی درآمده بودند. پژوهش حاضر بدنبال یافتن پاسخ این پرسش است که چه عواملی سبب بنده شدن ایرانیان دراین دوره شد؟ واین امر چگونه صورت گرفت؟ نتایج تحقیق نشان می­دهد بی­ثباتی سیاسی، ضعف امنیت ­­اجتماعی و بحران­های اقتصادی ناشی از عوامل خارجی(دخالت بیگانگان در امور کشور) و عوامل داخلی (علل طبیعی و انسانی) از مهمترین علل سقوط ایرانیان به ورطه بندگی بود. این پژوهش به شیوه توصیفی-تحلیلی، با استفاده از منابع کتابخانه­ای و آرشیوی و با رویکرد تاریخ اجتماعی سامان یافته است.

کلیدواژه‌ها

اعتمادالسلطنه، محمدحسن، تاریخ منتظم ناصری، تصحیح محمداسماعیل رضوانی، تهران: دنیای کتاب،1367-1363.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن، روزنامه خاطرات اعتماد السلطنه، به کوشش ایرج افشار، تهران: امیرکبیر، 2536 .
اعتصام­الملک، خانلرخان، سفرنامه میرزا خا­نلرخان اعتصام­الملک، به کوشش منوچهر محمودی، تهران: ناشر مولف، 1351.
اوکانر، فردریک، خاطرات فردریک اوکانر کنسول انگلیس در فارس، ترجمه حسن زنگنه، تهران: نشر شیرازه، 1376.
بارنز، الکس، سفرنامه بارنز، ترجمه حسن سلطانی فر، مشهد: موسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی، 1373.
بروگش، هینریش، سفری به دربار سلطان صاحبقران، ترجمه مهندس کردبچه، تهران: انتشارات اطلاعات، 1367.
پاتینجر، هنری، مسافرت سند و بلوچستان، ترجمه شاهپورگودرزی، تهران: کتابفروشی دهخدا، بی تا.
پولاک، یاکوب ادوارد، سفرنامه پولاک: ایران و ایرانیان، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران،  خوارزمی، 1361.
جعفری، آسیه، بردگی در ادب پارسی، شیراز: نوید، 1383.
حاج سیاح، خاطرات حاج سیاح یا دوره خوف و وحشت، به کوشش حمید سیاح، به تصحیح سیف الله گلکار، بی جا، ابن سینا، 1346.
خورموجی، محمدجعفر، حقایق­الاخبار، به کوشش سید حسین خدیوجم، تهران: نشرنی، 1363.
دانشنامه جهان اسلام، زیر نظر حدادعادل، جلد سوم، تهران، بنیاد دایرة المعارف اسلام، 1376.
دروویل، گاسپار، سفر در ایران، ترجمه منوچهر اعتماد مقدم، تهران: شباویز، 1364.
دوششوار، ژولین، خاطرات سفر ایران، ترجمه مهران توکلی، تهران: نشر نی، 1378.
روانبند، عبدالله، سابقه تاریخی بلوچستان(جغرافیا، تاریخ، طوایف)، به اهتمام حسین جهان تیغ، زاهدان: طهارت، 1391.
روشنی زعفرانلو، قدرت الله، سه سفرنامه هرات، مرو، مشهد، تهران: نشر توس، 1356.
زرین کوب، عبدالحسین، تاریخ مردم ایران، تهران، امیرکبیر، 1367.
ژوبر، پیر.انده ؛ امیلین، پروپ، مسافرت در ارمنستان و ایران، ترجمه علیقلی اعتماد مقدم، تهران: بنیاد فرهنگ ایران، 1347.
سالار بهزادی، عبدالرضا، بلوچستان در سالهای 1317 تا 1307 قمری، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار، 1384.
سالور، قهرمان میرزا، روزنامه خاطرات عین السلطنه، به کوشش مسعود سالور، ایرج افشار، تهران: اساطیر، 1374.
سایکس، سرپرسی مولسورث، سفرنامه سرپرسی سایکس یا ده هزار مایل در ایران، ترجمه حسین سعادت نوری، تهران: لوحه، 1363.
سپهر(لسان الملک)، محمدتقی، ناسخ­التواریخ، با مقدمه جهانگیر قائم مقامی، تهران: امیرکبیر؛ طهوری، 1337.
سپهر(ملک المورخین)، عبدالحسین، مرآت­الوقایع­ مظفری، تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران: مرکز نشر میراث مکتوب، 1386.
سعدوندیان، سیروس، خاطرات مونس­الدوله ندیمه حرمسرای ناصرالدینشاه، تهران: زرین، 1380.
ملگونف، گئورگی، سفرنامه ملگونف به سواحل جنوبی دریای خزر، تصحیح و ترجمه مسعود گلزاری، تهران: انتشارات دادجو، 1364.
شیرازی، میرزا فضل­الله، تاریخ ذوالقرنین، تصحیح ناصر افشارفر، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1380.
شیندلر، هوتوم، سفرنامه خراسان، خرم­آباد لرستان: کتابفروشی محمدی، 1374.
فرمانفرما، فیروزمیرزا، روزنامه سفر جیرفت، تهران: انتشارات ایرانشناسی، 1395.
فریزر، جیمزبیلی، سفرنامه فریزر معروف به سفر زمستانی، ترجمه منوچهر امیری، تهران: نشر توس، 1364.
قاجار، محمودمیرزا، تاریخ صاحبقرانی، به تصحیح نادره جلالی، تهران: مجلس شورای اسلامی، 1389.
کرزن، جرج. ن، ایران و مسئله ایران، ترجمه علی جواهر کلام، [تهران]: ابن سینا، 1347.
مک گرگر، سی.ام، شرح سفری به ایالت خراسان، مترجم مجید مهدی­زاده، آستان قدس رضوی، 1366.
ممتحن­الدوله، مهدی­ بن رضاقلی، خاطرات ممتحن‌الدوله شقاقی، به کوشش حسینقلی خانشقاقی، تهران: امیرکبیر، 1353.
موریه، جیمزجاستی نین، سیاحت در ایران و ارمنستان و آسیای شرقی و استانبول، ترجمه ابوالقاسم سرّی، تهران: توس، 1386.
موزر، هنری، سفرنامه ترکستان و ایران، ترجمه علی مترجم، به کوشش محمدگلبن، تهران: انتشارات سحر، 2536.
نجم­آبادی، افسانه، حکایت دختران قوچان، سوئد: نشر باران، 1995.
واتسون، رابرت گرانت، تاریخ ایران دوره قاجار،ترجمه وحید مازندرانی، تهران: سخن، 1338.
وامبری، آرمینیوس، سیاحت درویش دروغین در خانات اسیای میانه، ترجمه فتحعلی خواجه نوریان، تهران: علمی فرهنگی، 1370.
وامبری، آرمینیوس، زندگی و سفرهای وامبری، ترجمه محمدحسین آریا، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1372.
وامبری، آرمینیوس، تاریخ بخارا از کهن­ترین روزگاران تاکنون، ترجمه سیدمحمد روحانی، تهران: سروش، 1380.
هدایت، رضاقلی، سفارت­نامه خوارزم، به کوشش علی حصوری، تهران: طهوری، 1356.
کتاب آبی گزارش­های محرمانه وزارت امور خارجه انگلیس درباره انقلاب مشروطه ایران، به کوشش احمد بشیری، تهران: نشرنو، 1363.
احمدزاده، محمدامیر،"بسترهای تحدید و توسعه امنیت اجتماعی در ایران عصر قاجاریه"، تاریخ انتظامی، سال اول، شماره 1، تابستان 1393.
زرگری نژاد، غلامحسین، علیپور، نرگس "ترکمن­ها و بردگی ایرانیان در عصر قاجار" تاریخ اسلام و ایران، سال 19 ، شماره2، تابستان 1388.
موثقی، سیداحمد و کرم­زادی، مسلم (1390)، "بررسی تاثیرات سیاسی بر توسعه"، سیاست ، دوره 41، شماره 3، 1390.
نشریات قدیمی:
حبل­المتین : سال 1317، شماره 34
حبل­المتین :  سال 1332 ، نمره 18
حبل­المتین :   سال 1332، نمره 38
وقایع اتفاقیه :  سال 1267، ش 258
وقایع اتفاقیه : سال 1271، ش 215
وقایع اتفاقیه : سال 1272، ش 250
ندای وطن:  سال 1325، ش 12
ندای وطن:  سال 1325،  ش 36
اسناد آرشیوی
وزارت امور خارجه:  048-3-2-1319
وزارت امور خارجه:   44-21-65-1330  
سازمان اسناد ملی:   355-54/227 
Lorimer, J.G, Gazetteer of the Persian Golf , Oman And Central Arabia , vol 1, Printted in Holland , 1970.
Zdanowski, Jerzy, Slavery in the Gulf in the First Half of the 20th century, published Wydawnictwo Naukowe ASKON sp.z.o.o. ul.Stawki 3/1 ,00 – 193 Warszawa, 2008.