2024-03-29T11:28:12Z
https://socialhistory.ihcs.ac.ir/?_action=export&rf=summon&issue=306
تحقیقات تاریخ اجتماعی
2383-0484
2383-0484
1393
4
8
زمینههای ورود و نقشآفرینی کارگران در انقلاب
سید هاشم
آقاجری
مرتضی
ویسی
انقلاب اسلامی ایران در سال 1357 به واسطۀ ماهیت ائتلافی خود، حاصل تعامل و همکاری گروهها و طبقات اجتماعی مختلف بود. یکی از طبقات اجتماعی مهم حاضر در انقلاب اسلامی ایران، طبقۀ کارگر بود. مسئلۀ این پژوهش چرایی ورود کارگران به انقلاب اسلامی ایران بهرغم اعطای برخی امتیازهای اقتصادی، رفاهی رژیم حاکم به آنان است که کوشش شدهاست تا با استفاده از روش توصیفی ـ تفسیری و رهیافت فرهنگی ـ جامعهشناختی، به پاسخگویی بدان مسئله پرداختهشود. طبق نتایج بهدستآمده در این پژوهش، فرهنگ و اقتصاد به عنوان دو عامل تکمیلکننده در انقلاب اسلامی در یک راستا و همسو با هم، نقشی تعیینکننده در شکلگیری نارضایتی کارگران و در نهایت ورود کارگران به انقلاب اسلامی داشتند.
کارگران
اقتصاد
فرهنگ
انقلاب
امام خمینی
عاملیت
پهلوی
2015
03
06
1
20
https://socialhistory.ihcs.ac.ir/article_1334_ffedae526f3276365d2a3b45e522d220.pdf
تحقیقات تاریخ اجتماعی
2383-0484
2383-0484
1393
4
8
نقش ترجمۀ آثار جدید در شکلگیری فرایند نوگرایی در ایران دورة قاجار
محمدامیر
احمدزاده
ترجمه از جمله راههای انعکاس تحولات فکری-فرهنگی اروپا در گروه­های فعال اجتماعی ایران دورة قاجار محسوب میشود و می­توان برای ترجمهها، به مثابه متون نوشتاری جدید، نقش اجتماعی در روند انتقال فرهنگی قائل شد. جریان نوگرایی متأثر از ترجمۀ آثار و متون اروپایی در ایران در مقایسه با کشورهایی همچون عثمانی و مصر بهسادگی شکل نگرفت و با دو مسئلۀ عمده مواجه بود: اول، بدفهمی محتوا در نتیجة تلفیق محتوای متون تخصصی جدید با دانش و روشهای ترجمه در ایران و دوم، ایفای نقش کانون­های فرهنگی واسطه در روند آشنایی ایران با میراث علمی، فکری و فرهنگی دنیای جدید در نتیجة فاصله جغرافیایی ایران از اروپا. بهگونه­ای که برخی از محققان نقش کشورهای واسطه در تأخیر ارتباط مستقیم ایران با وضع جدید به«بیراهه عثمانی» توصیف کرده­اند، زیرا ترجمه از طریق زبان­های واسطه، وضعی را رقم زد که ترجمۀ از متون اصلی کمتر مورد توجه مخاطب ایرانی قرار گرفت. در این مقاله، با روش تحلیل گفتمان، نحوۀ انعکاس متون جدید در جامعۀ ایران و روند تقابل و تلفیق صورتگرفته بین ذهنیت ایرانی با ذهنیت جدید، در فرایند ترجمهها بررسی می­شود تا ضمن برجسته­سازی اصلی­ترین دال­های انتقالدهندة مفاهیم و معانی جدید در محتوای متون ترجمهشده، صورتبندی جدیدی از فرایند اقتباس و تولید متن، مراحل، آثار و موانع تأثیر بیشتر آن پرداخته شود.
نوگرایی
منابع جدید
ترجمه
دورۀ قاجار
عصر رویارویی
ایران
2015
03
06
21
48
https://socialhistory.ihcs.ac.ir/article_1327_8823f843445ac4629dbf0313e7296248.pdf
تحقیقات تاریخ اجتماعی
2383-0484
2383-0484
1393
4
8
شکلگیری و عملکرد منصب دیوانبیگی در دورۀ صفویه
نصرالله
پورمحمدی املشی
سمیه
انصاری
شاهعباس صفوی بنا بر مقتضیات اجتماعی و سیاسی، در ساختار و کارکرد برخی از مناصب تغییراتی پدیدآورد. منصب دیوانبیگی نیز در نتیجۀ تحوّلات، تکامل و توسعۀ کارکردی یافت و از حالت نظامی به محکمۀ قضایی عرف تغییر رویه داد و وظایفی چون نظارت بر شکایات عامۀ مردم از مقامات دولتی، رسیدگی به جرایم و احداث اربعه و... را برای ایجاد نظم در ساختار اجتماع و کسب رضایت عامۀ مردم برعهدهگرفت. اما نوسانات بعد از شاهعباس اول کارکرد آن را تضعیف کرد. مقالۀ حاضر با روش توصیفیـتحلیلی و با تکیه بر دادههای موجود در منابع، ضمن بررسی دلایل شکلگیری منصب دیوانبیگی در منظومۀ قضایی صفویان، درصدد پاسخگویی به این پرسشهاست که دیوانبیگی در ساختار اداری و قضایی صفویان چه وظایفی برعهدهداشته؟و چه عواملی سبب تضعیف کارکرد و موقعیت آن شد؟. نتیجۀ آنکه، دیوانبیگی به علت توسعۀ دامنۀ اختیارات و وظایف، نقش مهمی در ایجاد امنیت اجتماعی و قضایی داشت، ولی در دوران اخلاف شاهعباس، تضعیف اقتدار شاهان صفوی، تخطی از قوانین حقوقی، غلبۀ گرجیان بر دیوانبیگی، ناسازگاری با مقامات روحانی و دیوانی و غیره سبب انحطاط آن شد که در نتیجۀ آن، ساختار اجتماعی و قضایی حکومت صفویه تضعیف و زمینۀ نارضایتی اجتماعیـسیاسی مردم از جمله اقلیتهای مذهبی را ایجاد شد.
صفویان
دیوانبیگی
قضاوت
وظایف دیوانبیگی
تضعیف دیوانبیگی
2015
03
06
49
71
https://socialhistory.ihcs.ac.ir/article_1329_6a453135af64c421fa95cc43eee0c600.pdf
تحقیقات تاریخ اجتماعی
2383-0484
2383-0484
1393
4
8
سلطان حسینمیرزا جلالالدوله: نمادی از کارکرد قدرت در بافت اجتماعی ولایات عصر قاجار
علی اکبر
تشکری
در ساختار قدرت ایران عصر قاجار، هرچند انبوه شاهزادگان، تسلّط یکپارچۀ سلسله را تسهیل میکرد، سازوکار تقسیم مناصب موانعی را در نظارت بر رفتار حکمرانان فراهمآورد و عملکرد سلطان حسینمیرزا جلالالدوله نمادی از نحوۀ حکمرانی قاجاریه در ولایات بود که بازتاب آن در حیات اجتماعی از دو جهت حایز اهمیت است: رهیافت به مصایب قشرهای زیردست جامعه و تلقی اجتماعی از ساختار قدرت. هرچند جنبش مشروطیت تحدیدی بر شاه، وابستگانش و این رویه بهشمارمیرفت، تضاد منافع روس و انگلیس به شکل صفآرایی مستبدین و آزادیخواهان، منسجمنبودن رویه در بدنۀ مشروطهخواهان و استفادۀ ابزاری آنها در ضربهپذیری رقیب، بستر مناسبی برای فرصتطلبی افرادی چون جلالالدوله فراهمآورد تا با پدیدۀ نوین همراه شوند. براین اساس، عملکرد جلالالدوله بهعنوان نمادی از ساختار قدرت در ولایات نهتنها بر آسیبپذیری بدنۀ اجتماعی افزود، نقشی مؤثر در شکلدهی تلقی آنها از نظام پارلمانی داشت. مقالۀ حاضر، با روش توصیفیـتحلیلی، به واکاوی در اسناد، دادهها و مکتوبات تاریخی موجود پرداخته تا پاسخگوی این پرسشها باشد: در حکومت جلالالدوله، حیات اجتماعی فارس و یزد چه ویژگیهایی داشت؟ عملکرد شاهزادگانی چون جلالالدوله بر انتظارات مردم ولایات نسبت به پدیدۀ نوین مشروطیت چه تأثیری داشت؟ تعامل مشروطهخواهان با ظلالسلطان و جلالالدوله تا چه میزان با آمال عمومی نسبت به نظام پارلمانی تناسب داشت؟.
جلالالدوله
ظلالسلطان
قاجاریه
مشروطیت
یزد
2015
03
06
73
98
https://socialhistory.ihcs.ac.ir/article_1331_1c9cdd92c87c3a6e743da2e634cc807c.pdf
تحقیقات تاریخ اجتماعی
2383-0484
2383-0484
1393
4
8
موانع اجتماعی-فرهنگی تشکیل شرکت و تأسیس کارخانه در ایران عصر قاجار
عبدالمهدی
رجایی
دلایل توسعهنیافتگی ایران، در چند دهۀ اخیر ذهن مورّخان و عالمان سایر علوم را مشغول کرده و دورة قاجار، بهسبب حیطۀ مشخص و حساسیت زمانی، بسیار مورد توجه بودهاست. نکات اصلی این مقاله عبارتند از: نبود امنیت لازم برای تجمّع سرمایه ؛ خصلت ایرانیِ مغایر با فعالیت جمعی اقتصادی؛ نبود آمادگیهای علمی و فنی برای کارخانهداری و نیز نبود راههای مواصلاتی بهعنوان زیرساخت فعالیت اقتصادی در دورۀ قاجار. تجمّع سرمایه و تشکیل شرکت، محصول مستقیم فضایی امن برای سرمایهگذاری است. در دورة قاجار و در نبود این پیشفرض، سرمایۀ متراکم از سوی حکام قاجاری و راهزنان داخلی تهدید میشد. تشکیل شرکت نیز، بهلحاظ درونی، شرایط دیگری از جمله داشتن روحیۀ کار جمعی نیاز دارد که در ایرانیان آن دوره به حد کفایت وجود نداشت. همچنین اگر شرکتی برپا و یا کارخانهای تأسیس میشد، با مشکلات دیگری مواجهمیشد، که آن را ناکام مینهاد؛ مشکلاتی که ریشه در عقبماندگی علمی و فنی داشت. فزونبر این، نامناسبی راههای کشور مانع از ورود تولید به مرحلۀ توزیع شده و چرخه کامل نمیشد. حاصل این فرآیند آنکه این مشکلاتِ درونزا در کنار مشکلات برونزای دیگر (رقابت سرسختانۀ خارجی)، مانع از آن بود که ایران قاجاری از مرحلۀ تولید سنتی به تولید صنعتی عبور کند.
صنعت
دورة قاجار
توسعهنیافتگی
کارخانه
شرکت
2015
03
06
99
123
https://socialhistory.ihcs.ac.ir/article_1332_30e0982e7cb1ad67d71e769163d2433c.pdf
تحقیقات تاریخ اجتماعی
2383-0484
2383-0484
1393
4
8
نقش تهیدستان شهری و لوطیان و جهّال تهران در انقلاب مشروطیت
نادر
رزاقی
ولی
دین پرست
تهیدستان شهری شامل گروههای متعددی مانند لوطیان، مزدوران شهری، دستفروشان، حاشیهنشینان شهری و...بودند. با شروع انقلاب مشروطه، بیشترِ این اقشار به امید رهایی از فقر و فشارهای اقتصادی به انقلابیون پیوستند. اما، در پی ایجاد مشکلاتی نظیر افزایش قیمت اجناس از تحقّق آمال خود در حکومت مشروطه ناامید شدند و از آنجا که تحت نفوذ نخبگان جامعه بودند، با شکلگیری دو گروه مشروطهخواهان و سلطنتطلبان، لوطیان و جهّال در هر دو جبهه حضور یافتند. برخی با توجه به خصلت اجتماعی خود، در خدمت گروههای مخالف قرارگرفته و به غارت و چپاول اموال مردم پرداخته و به دستور دربار به قتل و ایجاد آشوب دستمیزدند. سایر تهیدستان شهری از جهت فقر و اینکه در حوادث مشروطه تحت نفوذ مخالفان و موافقان مشروطیت قرارگرفتند، به همراه لوطیان و جهّال در یک طیف قرارداشتند. در این مقاله،با شیوۀ تحلیلی و توصیفی، عملکرد تهیدستان، لوطیان و جهّال تهران در حوادث مشروطه و اینکه چرا این گروهها در دو سوی مشروطهخواهان و مخالفان قرارگرفتند و نقش آنان در ایجاد آشوبهای اجتماعی و یا در دفاع از مشروطیت چگونه بودهاست، و همچنین این موضوع که نخبگان جامعه در تحوّلات سیاسی چگونه گروههای فرودست و ناآگاه جامعه را به خدمت خود میگیرند، بررسی میشود.
تهیدستان
لوطیان
جهّال
تهران
مخالفان مشروطه
مشروطهخواهان
2015
03
06
125
150
https://socialhistory.ihcs.ac.ir/article_1333_146b9e556b154ef1a50581194745d18f.pdf
تحقیقات تاریخ اجتماعی
2383-0484
2383-0484
1393
4
8
بازخوانی دیالکتیک ترغیب و فشار ساختاری ترور در فرقة اسماعیلیۀ نزاری(بر اساس تبیین چهارگانۀ اسملسر)
مهدی
نجفزاده
مریم
مختاری
سلمان
احمدوند
ایمان
احمدوند
فرقة اسماعیلیة نزاری به رهبری حسن صباح بنیادگذار ترور در معنی کلاسیک آن است. در تاریخ ایران دهههای میانه دیدهنشده که جریانی، از ترور همچون حربهای راهبردی و همزمان سازوکاری دفاعی، به شکلی کاملاً سازمانمند در جهت نیل به اهداف خود بهره گیرد. در این پژوهش ترور در فرقۀ اسماعیلیه با رهیافت کیفی و بر اساس شواهد تاریخی بررسی و با تکیه بر استدلال استقرایی، به تحلیل جامعهشناختی عوامل مؤثر بر عملکرد این جریان بررسی و شرایط علّی و مداخلهگرِ مسبب شکلگیری پدیدۀ ترور در فرقۀ اسماعیلیه شناسایی شدهاست. پژوهش حاضر با تمرکز بر نظریۀ ترغیبات و فشارهای ساختاری اسملسر و با تأکید بر موضوعاتی چون بررسی چرایی تبدیل رفتار جمعی به جنبش اجتماعی و سازوکار بروز آن به شکل جنبشی ارزشگرا، و طرح این نظر که افتراقیافتگی نازلِ قدرت سیاسی و قدرت دینی، موجب ظهور جنبش اجتماعی با بیان مذهبی میشود، درصدد شناسایی شرایط علّی و مداخلهگر مؤثر در ظهور پدیدۀ ترور در این فرقه است. نتیجه آنکه که این دو مؤلفه در جریان منازعۀ تاریخی برای تصاحب قدرت، به تولید و بازتولید ترور در فرقۀ اسماعیلۀ نزاری انجامید.
اسماعیلیان
حسن صبّاح
ترور
سلجوقیان
بافتار اجتماعی
2015
03
06
151
176
https://socialhistory.ihcs.ac.ir/article_1328_ec186ad0e998dd8998fd6f6a29397c66.pdf
تحقیقات تاریخ اجتماعی
2383-0484
2383-0484
1393
4
8
شناسنامه نشریه شماره 8(پاییز و زمستان93)
2015
03
06
1
2
https://socialhistory.ihcs.ac.ir/article_1347_87c789358d8330c0eed4aa8c9f2a7434.pdf