Document Type : Research Article

Author

PhD in History of Islamic Iran, Esfahan university

Abstract

Thereasons for the state of underdevelopment in Iran have been the focus of attention by historians as well as social and political experts throughout the last decades. In particular, Qajar dynasty has been specifically emphasized due to its definite domain and temporal sensitivity. Regarding this, the present research makes an attempt to add to our knowledge some new useful information. The issues emphasized in this research include lack of essential security for capital agglomeration, Iranian attitudes being contrary to collective economic spirit, lack of scientific and technical preparations for managing factories, and shortage of linking roads as infrastructure of economic activities throughout this dynasty. Some of the above-mentioned issues have already been considered in the literature; however, in the present research such issues have been examined through reference to newspapers published during Qajar dynasty, particularly those published abroad which could have deeper scrutiny and freer language.
Capital agglomeration and foundation of companies are the direct productsof secure atmospheres for investment. Such a pre-requisite was not available during Qajar dynasty in Iran. Any type of accumulated capital was threatened by the Qajar rulers as well as bandits. On the other hand, company foundation internally had some other pre-requisites, including collective spirit, which was not adequately found among Iranians of that time framework. In case of any company formation or factory establishment, such companies or factories would face some problems which eventually caused their failure; problems originating in scientific and technical backwardness. Suppose that the companies and factories could pass this stage, and they succeeded in producing any products, there existed no convenient roads for distribution of such products and completing the production cycle. The result was that such internal problems as well as some other external issues (namely the existence of tough competition in the domain of foreign market) inhibited Iranians, during Qajar dynasty, from passing through industrial production stage from that of the traditional one.

Keywords

آدمیت، فریدون؛ و هما ناطق (1356). افکار سیاسی و اجتماعی و اقتصادی در آثار منتشرنشده دوران قاجار، تهران: آگاه.
احصائیۀ گمرک (1308). ادارۀ کل گمرک.
اشرف، احمد (1359). موانع تاریخی رشد سرمایهداری در ایران: دورۀ قاجاریه، تهران: زمینه.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن (1385). روزنامۀ خاطرات، به کوشش ایرج افشار، تهران: امیرکبیر.
افضل‎الملک، میرزا غلامحسین (بی‎تا). سفرنامۀ خراسان و کرمان، به اهتمام قدرت‎الله روشنی، تهران: طوس.
باست، الیور (1377). آلمانی‌ها در ایران (نگاهی به تحوّلات ایران در جنگ جهانی اول، بر اساس منابع دیپلماتیک فرانسه)، ترجمۀ حسین بنی‎احمد، تهران: شیرازه.
بروگش، هاینریش کارل (1374). در سرزمین آفتاب، ترجمۀ مجید جلیلوند، تهران: مرکز.
بیگ باباپور، یوسف و غلامیه، مسعود(1390) فتنه شیخ عبیدالله کرد، تهران: کتابخانه و موزه ومرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
پرنو، موریس (1324). در زیر آسمان ایران، ترجمۀ کاظم عمادی، تهران: کتابفروشی محمدعلی علمی.
ترابی فارسانی، سهیلا (1392). از مجلس وکلای تجار تا اتاق ایران؛ پیدایش و تحوّل اتاق ایران از آغاز تا انقلاب اسلامی (۱۳۵۷-۱۲۶۳ خورشیدی)، تهران: مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
جمال‎زاده، محمدعلی (1362). گنج شایگان، تهران، کتاب تهران.
جناب، میر سیدعلی (1371). الاصفهان، به اهتمام عباس نصر، چ 2، اصفهان: گلها.
دوسرسی،کنت (1362). ایران در 1339-1840، ترجمۀ احسان اشراقی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
دی‎یورند، مادام (1390). «سفرنامۀ غرب ایران»، میراث بهارستان، دفتر چهارم، تهران: مجلس شورای اسلامی.
رجائی، عبدالمهدی (1392). تاریخ نساجی اصفهان به روایت مطبوعات و اسناد، اصفهان: جهاددانشگاهی.
رجائی، عبدالمهدی؛ و مرتضی نورایی (1391) «وضعیت امنیت راه‌های اصفهان در سال‌های پس از مشروطه»، جستارهای تاریخی، س 3، ش 2.
رکن‌الدوله، محمدتقی میرزا (1356) سفرنامه رکن‌الدوله، به کوشش محمد گلبن، تهران: سحر.
روزنامۀ اختر (1293، 2 ربیع‎الاول). ش 48.
روزنامۀ اختر (1296، 18 ذیحجه). ش 11.
روزنامۀ اختر (1299، 11 ذیحجه). ش 48.
روزنامۀ اختر (1313، 15 ذیقعده). ش 38.
روزنامۀ اختر مسعود (1299، 26 فروردین). ش 48.
روزنامۀ اطلاع (1317، 12 جمادی‎الثانی). ش 494
روزنامۀ اطلاعات (1308، 17 مرداد). ش 828
روزنامۀ ایران (1288، 10 ذیقعده). ش 67
روزنامۀ ایران (1293، 12 رمضان). ش 1293
روزنامۀ ایران (1294، 12 جمادی‎الثانی). ش 324
روزنامۀ ایران (1305، 19 رمضان). ش 657
روزنامۀ جهاد اکبر (1325، 16 صفر). ش 6.
روزنامۀ جهاد اکبر (1325، 24 جمادی‎الاول). ش18.
روزنامۀ جهاد اکبر (1325، 24 صفر). ش 7.
روزنامۀ حبلالمتین (1306، 14 آذر). ش 1.
روزنامۀ حبلالمتین (1313، 30 ربیع‎الاول). ش 34.
روزنامۀ حبلالمتین (1316، 21 ذیقعده). ش 21.
روزنامۀ حبلالمتین (1316، 28 ذیقعده). ش 22.
روزنامۀ حبلالمتین (1316، 6 ذیحجه). ش 23.
روزنامۀ حبلالمتین (1317، 17 ذیقعده). ش 17.
روزنامۀ حبلالمتین (1317، 3 صفر). ش 20.
روزنامۀ حبلالمتین (1317، 8 ذیحجه). ش 20.
روزنامۀ حبلالمتین (1318، 6 جمادی‎الثانی). ش 45.
روزنامۀ حبلالمتین (1321، 18 شعبان). ش 10.
روزنامۀ حبلالمتین (1321، 22 شوال). ش 18.
روزنامۀ حبلالمتین (1322، 15 رجب). ش 4.
روزنامۀ حبلالمتین (1344، 13 ربیع‎الاول). ش 32.
روزنامۀ دولت علّیۀ ایران (1283، 2 شوال). ش 599.
روزنامۀ فرج بعد از شدت (1325، شعبان). ش 1.
روزنامۀ وقایعاتفاقیه (1268، 23 ربیع‎الاول). ش 50.
روزنامۀ وقایعاتفاقیه (1269، 5 ربیع‎الاول). ش 98.
روزنامۀ وقایعاتفاقیه (1269، 6 جمادی‎الثانی). ش 111.
روزنامۀ وقایعاتفاقیه (1270، 15 جمادی‎الاول). ش 158.
روزنامۀ وقایعاتفاقیه (1270، 3 شوال). ش 78.
روزنامۀ وقایعاتفاقیه (1275، 24 جمادی‎الاول). ش 413.
سپهر، مورخ‎الدوله (1362). ایران در جنگ بزرگ، تهران: ادیب.
علاءالملک، محمودخان (‌1363) سفرنامه بلوچستان، تهران: وحید.
فلور، ویلم (1365). جستارهایی از تاریخ اجتماعی ایران در عصر قاجار، ترجمۀ ابوالقاسم سری، ج 2، تهران: توس.
کرزن، جرج (1373). ایران و قضیۀ ایران، ترجمۀ غلامعلی وحید مازندرانی، تهران: علمی و فرهنگی.
گوبینو، آرتور (1367). سه سال در آسیا، ترجمۀ عبدالرضا هوشنگ مهدوی، تهران: شرکت کتابسرا.
لندور، آرتولد هنری (1388). ایران در آستانۀ مشروطیت، ترجمۀ علی‎اکبر عبدالرشیدی، تهران: اطلاعات.
مختاری اصفهانی، رضا (1380). اسنادی از انجمن‌های بلدی، تجار و اصناف (1320- 1300)، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
مختاری اصفهانی، رضا (1383). گزارش‌های ایالات و ولایات از اوضاع اجتماعی ـ اقتصادی ایران در سال 1310، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
مکنزی، چارلز فرانسیس (1359). سفرنامۀ شمال، ترجمۀ منصوره اتحادیه، تهران: گستره.
نوردن، هرمان (1356). زیر آسمان ایران، ترجمۀ سیمین سمیعی، تهران: دانشگاه تهران.
نیدرمایر، اسکارفن (1363). زیر آفتاب سوزان ایران، ترجمۀ کیکاووس جهانداری، تهران: نشر تاریخ ایران.
نیک‎پور، مجید (1386). «سفرنامۀ میرزا رضا مهندس»، ملاحان خاک و سیاحان افلاک، کرمان: مرکز کرمان‎شناسی.
هدایت، مهدی‎قلی (1344). خاطرات و خطرات، تهران: زوار.
هدایت، مهدی‎قلی (1363). گزارش ایران؛ قاجاریه و مشروطیت، تهران: نقره.
یوسفی‌فر، شهرام (1390) «مجمع‎الصنایع؛ تجربۀ نوگرایی در مشاغل کارگاه‌های سلطنتی دورۀ قاجار»، گنجینۀ اسناد، دفتر سوم، ش83.