حوادث و بلایای طبیعی ایالت جبال از ظهور اسلام تا حمله مغول

نوع مقاله: علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد تاریخ و تمدن ملل اسلامی/ دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشیار گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی /دانشگاه فردوسی مشهد

3 دانشیار گروه معارف/ دانشگاه بوعلی سینا همدان

چکیده

حوادث طبیعی به مجموعه حوادثی گفته می­شود که منشأ انسانی ندارند و معمولاً غیر قابل پیش­بینی­اند. این­گونه پدیده­های طبیعی از آن­جا که آثار منفی بر زندگی انسان دارند، به عنوان بلایای طبیعی معرفی شده­اند. بنا به گزارش­های تاریخی، در سده اول تا هفتم هجری قمری حوادث طبیعی زیادی در ایالت جبال که یکی از ایالت­های بزرگ ایران بوده، روی­داده است. در این گزارش­ها که بیشتر جنبه توصیفی دارند، حجم انبوهی از بلایا به همراه شدت آسیب­های وارده و کشتار فراوان مردم ذکر شده و جنبه تحلیلی آن­ها بسیار ضعیف است. لذا این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی به­دنبال پاسخ به این سؤال اساسی است که حوادث طبیعی چه تأثیری بر اوضاع اجتماعی و اقتصادی ایالت جبال در دوره مورد نظر داشته است. در نهایت از مجموع تحلیل­ها، نتایجی به­دست آمده که در متن حاضر در قالب سه دسته پیامدهای اجتماعی- فرهنگی، پیامدهای اقتصادی و پیامدهای سیاسی طبقه­بندی شده­اند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Incidents and ‎Natural Disasters In The DjibāL'S Province From Advent Of Islam To The Mongol Invasion ‎

نویسندگان [English]

  • marzieh asadi aval 1
  • Abdulrahīm Ghanavāt 2
  • Alī Ghufrānī 3
1 M.A in History and civilization of Islamic nations / Ferdowsi University of Mashhad
2 Associate Professor of History and Civilization of Islamic Nations/ Ferdowsi University
3 Associate Professor, Department of Religious Educations/ Bu-Ali Sina University
چکیده [English]

Natural disasters are those which don’t have human cause and are usually unpredictable. Because of their negative impact on human’s life, we call them natural disasters. According to historical reports, between the second to the seventh century, so much natural disasters occurs in the DjibāL'S province which were one of the biggest states in Iran. Most of the reports over this matter are just descriptive and because of large number of death and so on, we could say, their analytical aspects are weak. In this regards, the aim of present study is to answer the question of natural disasters’ role in economic and social situation of DjibāL'S province by an analytic - descriptive method? Finally, from whole analysis, we reach to a conclusion which puts natural disasters results on three division of: social- cultural, economic and political aspects.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Key words: DjibāL"
  • natural disasters"
  • earthquake"
  • flood"
  • Famine

مراجع

ابن‌ ‌‌تغری ‌‌بردی، یوسف (بی‌‌تا)، النجوم ‌‌الزاهره فی ملوک مصر و‌‌القاهره، ج 3، مصر: وزارة ‌‌الثقافة و ‌‌الارشاد ‌‌القومی.

ابن‌‌‌اثیر، علی ‌‌بن ‌‌محمد (1385)، الکامل فی‌‌ التاریخ، بیروت: دارصادر.

ابن‌‌‌جوزی، عبدالرحمن‌‌ بن ‌‌علی (1412 ق)، المنتظم فی تاریخ ‌‌الملوک و ‌‌الامم، تحقیق محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت: دارالکتب ‌‌العلمیه.

ابن‌‌جوزی، عبدالرحمن‌ ‌بن ‌‌علی (1428 ق)، شذور ‌‌العقود فی تاریخ ‌‌العهود، تحقیق و تصحیح ابوهیثم شهبائی و احمد عبدالکریم نجیب، بی‌‌‌جا: مرکز نجیبویه.

ابن‌‌خلکان، احمد‌ ‌بن ‌‌محمد (1900 م)، وفیات‌‌ الاعیان و انباء ابناء الزمان، تحقیق احسان عباس، ج 6، بیروت: دارصادر.

ابن‌‌‌کثیر، اسماعیل ‌‌بن ‌‌عمر (1407 ق)، البدایة و ‌‌النهایة، ج 12، بیروت: دارالفکر.

ابونعیم اصفهانی، احمد ‌‌بن ‌‌عبدالله (1377)، ذکر اخبار اصفهان، ترجمة نورالله کسایی، ج 1، تهران: سروش.

اسفزاری، ابوحاتم مظفر (1356)، رسالة آثار علوی، تصحیح محمدتقی مدرس رضوی، بی‌جا: بنیاد فرهنگ ایران.

اشپولر، برتولد (1373)، تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی، ترجمة جواد فلاطوری و مریم میراحمدی، ج 1 و 2، تهران: علمی و فرهنگی.

اصطخری، ابراهیم ‌‌بن ‌‌محمد (بی‌‌تا)، المسالک و‌‌الممالک، قاهره: طبع ‌‌الهیئة ‌‌العامه لقصور ‌‌الثقافة.

اعتمادالسلطنه، محمدحسن ‌‌بن‌‌ علی (1363)، تاریخ منتظم ناصری، تصحیح محمداسماعیل رضوانی، ج 1، تهران: دنیای کتاب.

امبرسز، ن. ن و چ. پ ملویل (1370)، تاریخ زمین‌‌لرزه‌‌های ایران، ترجمة ابوالحسن‌ رده، ج 1، تهران: آگاه.

بنداری، فتح ‌‌بن ‌‌علی (1356)، تاریخ سلسلة سلجوقی: زبدة ‌‌النصرة و نخبة ‌‌العصرة، ترجمة محمدحسین جلیلی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

جابری انصاری، محمدحسن (1322)، تاریخ اصفهان و ری و همة جهان، اصفهان: حسین عمادزاده.

جمال‌‌الدین اصفهانی، محمد‌‌ بن ‌‌عبدالرزاق (1320)، دیوان، تصحیح حسن ‌‌وحید دستگردی، تهران: ارمغان.

حاجی‌‌خلیفه، مصطفی ‌‌بن ‌‌عبدالله (1376)، تقویم‌‌ التواریخ، تصحیح میرهاشم محدث، تهران: احیاء کتاب.

حسنی رازی، مرتضی ‌‌بن ‌‌داعی (1313)، تبصرة ‌‌العوام فی معرفة مقالات ‌‌الانام، تصحیح عباس اقبال، تهران: مطبعه مجلس.

حمزه اصفهانی، حمزة ‌‌بن ‌‌حسن (بی‌‌تا)، تاریخ سنی ملوک ‌‌الارض و‌‌الانبیاء، بیروت: دار‌‌المکتبة ‌‌الحیاة.

حموی بغدادی، یاقوت (1995 م)، معجم‌‌ البلدان، ج 2، بیروت: دارصادر.

حموی، محمد ‌‌بن‌‌ علی (1960 م)، التاریخ ‌‌المنصوری: تلخیص‌‌ الکشف ‌‌البیان فی حوادث ‌‌الزمان، مسکو: دارالنشر الآداب‌‌ الشرقیة.

خاقانی، بدیل ‌‌‌‌بن ‌‌علی (1336)، دیوان، تهران: امیرکبیر.

دیانت، ابوالحسن (1367)، فرهنگ تاریخی سنجش‌‌ها و ارزش‌‌ها، تبریز: نیما.

رافعی قزوینی، عبدالکریم ‌‌بن‌‌ محمد (1480 ق)، التدوین فی اخبار قزوین، تحقیق عزیزالله عطاردی، ج 1 و 4، بیروت: دارالکتب ‌‌‌العلمیه.

راوندی، محمد‌‌ بن ‌‌علی (1364)، راحة ‌‌الصدور و آیة ‌‌السرور در تاریخ آل‌‌سلجوق، تصحیح محمد اقبال و مجتبی مینوی، تهران: امیرکبیر.

زجاجی، حکیم (1383)، همایون‌‌نامه، تصحیح علی پیرنیا، تهران: علمی و فرهنگی.

زهرایی، مهدی و اصغر وطنی ‌‌اسکویی (1383)، بررسی آسیب‌‌پذیری لرزه‌‌ای ساختمان‌‌های شهر قزوین، تهران: مرکز تحقیقات ساختمان و مرکز.

سبط ‌‌بن ‌‌جوزی، یوسف ‌‌بن ‌‌قزاوغلی (1370)، مرآة ‌‌الزمان فی تاریخ‌‌ الاعیان، ج 1، حیدرآباد دکن: مجلس دائرة‌‌المعارف العثمانی.

سلطانی، محمود (1371)، «محیط‌زیست و زیان‌‌های زمین‌‌شناختی آن»، خلاصة مقالات اولین کنفرانس بین‌‌المللی بلایای طبیعی در مناطق شهری (بخش زلزله)، تهران: دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران، 21 تا 23 اردیبهشت.

سنایی، مجدود ‌‌بن ‌‌آدم (بی‌‌تا)، حدیقة ‌‌الحقیقه و طریقة ‌‌الشریعه، تصحیح محمدتقی مدرس رضوی، بی‌جا: سپهر.

سندسی، مریم و سوسن ارتجائی (1380)، توصیف‌‌گرهای پزشکی، تهران: دانشگاه علوم ‌پزشکی و خدمات بهداشتی ـ درمانی ایران.

سیوطی، جلال‌الدین (1391)، کشف ‌‌الصلصلة عن وصف ‌‌الزلزلة، تحقیق عبدالطیف سعدانی، مقدمة محمد فاسی، فاس: مطبعه محمد الخامس ‌‌‌الثقافیة و‌‌الجامعیة.

سیوطی، جلال‌‌الدین (1425 ق)، تاریخ ‌‌الخلفاء، تحقیق حمدی ‌‌الدمراش، ج 1، الریاض: مکتبة نزار مصطفی ‌‌الباز.

شاردن، ژان (1372)، سفرنامه، ترجمة اقبال یغمایی، ج 2، تهران: توس.

شعبانی، امامعلی و حمیده مهرعلی‌‌تبار (1392)، «حوادث و بلایای طبیعی در قرون میانة تاریخ ایران»، تحقیقات تاریخ اجتماعی، دورة سوم، ش 1.

شمس‌‌ دولت‌‌آبادی، محمد‌‌رضا (1373)، حوادث طبیعی در جهان اسلام و پی‌آمدهای آن از آغاز تا حملة مغول، پایان‌نامة کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.

طبری، محمد ‌‌بن ‌‌جریر (1387)، تاریخ ‌‌الطبری، ج 8 و 9، بیروت: دارالتراث.

عبدالعال، طه‌‌ حسین (2013 م)، الکوارث ‌‌الطبیعیة فی بلاد ‌‌العراق و فارس فی ‌‌العصرین ‌‌البویهی و‌ ‌السلجوقی، قاهره: دار‌‌الآفاق ‌‌العربیة.

عمادالدین اصفهانی، محمد ‌‌بن ‌‌محمد (1375)، خریدة‌‌ القصر و جریدة‌‌ العصر، تحقیق محمد بهجة ‌‌الاثری و جمیل سعید، ج 8 و 9، بغداد: مطبوعات ‌‌‌الجمع ‌‌العلمی ‌‌العراقی.

قبادیانی، ناصرخسرو (1381)، سفرنامه، تهران: زوار.

قرطبی، عریب ‌‌بن ‌‌سعد (1387)، صلة تاریخ‌‌ الطبری، ج 11، بیروت: دار‌‌التراث.

قمی، حسن ‌‌بن ‌‌محمد (1361)، تاریخ قم، ترجمة حسن ‌‌بن ‌‌عبدالملک قمی، تحقیق سید جلال‌‌الدین تهرانی، تهران: توس.

قوامی رازی، بدرالدین (1344)، دیوان، تصحیح میرجلال‌‌الدین حسینی اُرموی، تهران: سپهر.

کریمان، حسین (1350)، برخی از آثار بازمانده از ری قدیم، ج 1، تهران: دانشگاه ملی ایران.

کمال‌‌‌الدین اصفهانی، اسماعیل ‌‌بن ‌‌محمد (1348)، دیوان، تهران: دهخدا.

گلریز، محمدعلی (1377)، مینودر؛ باب‌‌الجنه قزوین، تهران: دانشگاه تهران.

لسترنج، گای (1364)، جغرافیای تاریخی سرزمین‌‌های خلافت شرقی، ترجمة محمود عرفان، تهران: علمی و فرهنگی.

لمبتون، آن. ک. س. (1372)، تداوم و تحول در تاریخ میانة ایران، ترجمة یعقوب آژند، تهران: نی.

مسکویه، ابوعلی احمد ‌‌بن ‌‌محمد (1376)، تجارب ‌‌الامم، تحقیق علی‌‌نقی منزوی، ج 6، تهران: توس.

معظمی گودرزی، خسرو (1351)، لرزه‌‌شناسی، تهران: فرانکلین.

نفیسی، سعید (1342)، در پیرامون تاریخ بیهقی، ج 2، تهران: فروغی.

نورصادقی، حسین (1316)، اصفهان، تهران: سعادت.

نیشابوری، ظهیرالدین (1332)، سلجوق‌نامه، تهران: خاور.

وینگیت، پیتر(1373)، دانش‌نامة پزشکی، ترجمة سیمین معزی متین، تهران: مرکز.

تحقیقات تاریخ اجتماعی

دوره 7، شماره 2 - شماره پیاپی 14
پاییز و زمستان 1396
صفحه 1-22

فایل ها

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار