نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی .دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

ناکارآمدی تشکیلات اداری در عصر قاجاریه موضوعی پوشیده نیست، بویژه آن که در واپسین دهه های عمر این سلسله به اشکال مختلف کاملا به چشم می آمد. در مورد قصور یا تقصیر وزارتخانه ها و کارکنان آنها در دهه های نخستین سده بیستم/ دهه های 1320 و 1330 ﻫ . ق اطلاعات کافی در دست است. با وجود این، بی کفایتی اداراتی که تحت نظارت مستقیم شاه قرار داشتند، کمتر مورد توجه قرار گرفته است. پژوهش حاضر به بررسی سرقت قرآنی منسوب به حضرت سجاد (ع) از درون ضریح امام رضا (ع) اختصاص دارد که تحت مدیریت تشکیلات آستان قدس رضوی قرار داشت. این مورد با داشتن طبیعت دینی، همان گونه که انتظار میرود، خبر داغ مطبوعات گردید (1334-1335 ﻫ . ق). این رویداد همچنین موجب طرح موضوع اداره تشکیلات آستان قدس و نظارت بر آن شد که بیرون از حیطه دولت، از مؤسساتی بود که در حوزه مسئولیت مستقیم شاه قرار داشت. در پی این سرقت کاستی های مدیریتی آستان قدس به گونه ای جدی مورد توجه قرار گرفت. یافته های پژوهش حاضر نشان می دهد که آنچه رخ داد نتیجه سوء مدیریت مزمن در تشکیلات دینی ـ سیاسی مهم آستان قدس بود که تحت ریاست شخص شاه قرار داشت. اگر چه اطلاع عموم از ناکارآمدی آستان قدس راه را برای اصلاحات ساختاری در این تشکیلات هموار می کرد، این مهم در همان فرصت مناسب محقق نگردید.

کلیدواژه‌ها

اعتمادالسلطنه، محمد حسن خان، 1363،  المآثر و الآثار، بکوشش ا. افشار، اساطیر، تهران.
اعتمادالسلطنه ، تاریخ منتظم ناصری، 1367، بکوشش م. ا. رضوانی، دنیای کتاب، تهران.        
اعتمادالسلطنه، 1301-1303هـ. ق ، مطلع الشمس، تهران.
امین لشکر، میرزا قهرمان، 1374، روزنامه سفر خراسان، بکوشش ا. افشار و ر. دریاگشت، اساطیر، تهران.
بهزادی، م. ر.، 1389، "سرقت از کتابخانه سلطنتی؛ بازخوانی پرونده میرزا علی خان کتابدار(لسان الدوله)"، تاریخمعاصرایران، 53-54، صص 153-191.
خانیکوف، ن. و.، 1375، سفرنامه: گزارش سفر به مناطق جنوبی آسیای مرکزی، ترجمه ا. یغمائی و او بیگناه، مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی، مشهد.
خاوری، میرزا فضل الله خاوری، 1380، تاریخ ذوالقرنین، بکوشش ن. افشارفر، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران.
خورموجی، محمد جعفر، 1345، حقایق الاخبار ناصری، بکوشش ح. خدیوجم، زوار، تهران.
دانش پژوه، م. ت.، 1347، "دستورالملوک میرزا رفیعا،" مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، 65-66، صص 62-93.
فاضل بسطامی، نوروزعلی بن محمد باقر، 1390، فردوس التواریخ، بکوشش ع. ر. اکرمی، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، تهران.
قاضیها، ف.، 1383، " اراج کتابخانه ی سلطنتی بر اساس اسناد موجود در سازمان اسناد و کتابخانه ی ملی،" نامهبهارستان، 9-10 ، صص 274-181.
قاضیها، ف.،، "میرزا علی لسان الدوله: تاراج میراث مکتوب،" بخارا، 82، صص 138-155.
کیانفر،  ج.، 1383، "مرده ریگ فرهنگی (ماجرای سرقت از کتابخانه ی سلطنتی بر اساس برخی از اسناد موجود در    کتابخانه ی کاخ گلستان) ،" نامهبهارستان، 9-10، صص 275- 286.
گلچین معانی، ا.،  1347، راهنمای گنجینه قرآن، کتابخانه آستان قدس، تهران.
لسان الملک سپهر، میرزا محمدتقی، 1337، ناسخ التواریخ، بکوشش ج. قائم مقامی، امیرکبیر، تهران.
مستوفی، ع.، 1343، شرح زندگانی من، زوار، تهران.
ناصرالدین شاه، 1361، سفرنامه خراسان، بابک، تهران.
نامی اصفهانی، محمد صادق، 1363، تاریخ گیتی گشا، اقبال، تهران.             
Cronin, S. 1997, “An experiment in revolutionary nationalism: the rebellion of Colonel Muhammad Taqi Khan Pasyan in Mashhad, April‐October 1921,” Middle Eastern Studies, 33:4, pp.693-750.
Curzon, G. N., 1982, Persia and the Persian Question, Longman, Green and Co., London.
Sheikholeslami, R., 1971, “The Sale of Offices in Qajar Iran, 1858-1896,” Iranian Studies, 4: No. 2/3, pp. 104-118.
“Meshed,” 1910, Gazetteer of Persia, vol. I, confidential, prepared by the General Staff Headquarters, India, Simla,   IOR/L/MIL/17/15/2/1.
“Muhammad Hashim Mirza, Shahzadeh,”1923, Who's Who in Persia, I (Khorasan, Sistan & the Kainat), confidential, prepared by General Staff, India, 1st ed., Delhi, IOR/L/MIL/17/15/11/1, pp.30-31.
“Murteza Quli Khan, Saiyid,” 1923, Who's Who in Persia, I (Khorasan, Sistan & the Kainat), confidential, prepared by General Staff, India, 1st ed., Delhi, IOR/L/MIL/17/15/11/1, p. 36.
Sykes, P. 1951, A History of Persia, 3rd ed., Macmillan, London.
Sykes, P. 1910, “Historical Notes on Khurasan,” Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland, 42: 4, pp. 1111-1154.
“Zahir-ul-Islam,” 1923, Who's Who in Persia, I (Khorasan, Sistan & the Kainat), confidential, prepared by General Staff, India, 1st ed., Delhi, IOR/L/MIL/17/15/11/1, p. 59.
Watson, R. G., 1866, A History of Persia, Smith, Elder and Co., London.