نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری رشته باستان‌شناسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 دانشیار گروه باستان‌شناسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران،

چکیده

به تازگی کاوش­های باستان­شناختی در گورستان شرقی قره تپه­ی سگزآباد منجر به کشف گورهایی متعلق به اواخر هزاره دوم و نیمه نخست هزاره اول پ.م.( عصر آهن 2 و 3) گردید. به لطف کاوش­های انجام شده در این گورستان، یافته­هایی در اختیار قرار گرفته که می­توانیم بر اساس آن­ها بخشی از جنبه های اجتماعی زندگی جوامع هزاره اول پ.م ساکن در منطقه را بازسازی نماییم.  گورها یکی از مهمترین بافت­های باستان­شناختی کشف کالاهای شأن­زا هستند. در زمینه­ نوع کالاهای شأن­زا، تغییرات در نوع و ارزش آن­ها در طول زمان و چگونگی توزیع آن­ها در جامعه­ی عصر آهن 2 و 3 منطقه پرسش­ها و ابهامات زیادی وجود دارد. با توجه به مباحث نظری موجود در زمینه­ی ­شأن و کالاهای شأن­زا و مطالعه­ی یافته­های حاصل از کاوش­های این گورستان نویافته می­توان کالاهایی از قبیل صدف دریایی، مهره های تزیینی از جنس عقیق قرمز و آنتیموان، مهرهای استوانه­ای سبک آشور نو، مهرهای استوانه­ای با طرح هندسی و زیورآلات و ابزار آهنی را به عنوان کالاهای شأن­زا در نظر گرفت.  شواهد بدست آمده از این گورستان حاکی از تلاش نخبگان در هزاره اول پ.م. برای حفظ شأن و منزلت اجتماعی خود از طریق اختیار کردن دسته­ای جدیدی از کالاهای شأن­زا است. این کالاها به عنوان نشانه­ای از پیوند و تعامل با سرزمین­های دوردست می­توانست در حفظ و توسعه­ی شأن و جایگاه اجتماعی نخبگان نقش موثری داشته باشند. همچنین یافته­های بدست آمده از این گورستان حاکی از تلاش بخشی از رده­های پایین­تر جامعه برای  افزایش شأن اجتماعی خود و بهره­مندی از امتیازات آن است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

Extended Abstract

  Cultural Behavior Change to gain social prestige in the Iron Ages 2 and 3

(Evidence of prestige goods in the eastern cemetery of Qara Tepe, Sagzabad)

Qara Tepe Sagzābād is one of the prominent sites of the Iron Age in Qazvin plain. The first excavations in this area were done in 1968 by Amir Farāhāni. However, purposeful and almost uninterrupted excavations in this area started in 1970 with the selection of Qara Tepe Sagzābād as one of the three educational excavations areas of the Department of Archeology of Tehran University and continued until 2021 with several years' breaks. Unfortunately, due to the large volume of illegal excavations and the activities of farmers, damages were caused to the layers of the Iron Age, especially the layers belonging to the first millennium BC. Because of this, there is insufficient information about the different aspects of living in the plane of Qazvin in this period. In the excavations of 2016, a cemetery belonging to the end of the 2nd millennium and the beginning of the 1st millennium BC (Iron ages 2 and 3) was identified in the eastern side of Qara Tepe. Through the archeological excavations in this cemetery, 69 graves and other finds were excavated in the cemetery. The finds from this cemetery provided us with valuable information based on which we can reconstruct some life aspects of the societies of the 1st millennium BC living in the Qazvin plain.

Cemeteries are one of the most important contexts to study different socio-economic aspects of communities and provide valuable information for us. The present study focused on social prestige. The questions raised in this regard are what finds discovered from this cemetery can be considered prestige goods? What changes have been made to the types and value of prestige goods over time? And what is the access level of different classes of society to such goods?

 A range of theories has been formed in the field of the emergence, distribution, and functions of prestige goods after the emergence of new archaeology and archeologists' focus on the evolutionary issues in societies and their socio-economic structures. The present study sought to find answers to these questions based on the available theoretical models and studying and classifying the finds discovered from the newly found cemetery in Qara Tepe Sagzābād.

In general, prestige goods in archeology refer to goods that they or their raw materials have been imported from a long distance or have limited distribution and were made with a time-consuming production process or with the advanced technology of their time. Prestige goods can be personal tools (ornaments, weapons) or have specific socio-ritual functions. Prestige goods can also contain important information about political relations at local and regional levels.  

Given the theoretical discussions raised about prestige and prestige goods and the results of the excavations in this cemetery, finds such as sea shells, decorative beads made of carnelian and antimony, cylindrical seals of the neo-Assyrian style, cylindrical seals with geometric designs, and iron ornaments and tools can be considered as prestige goods. The level of prestige each of these goods brought for their owners was different. The evidence and finds discovered from this cemetery indicates that due to the increase in the production of bronze objects, the value of bronze objects in the 1st millennium BC decreased. Also, it seems that iron metal lost its prestige value in the 1st millennium BC. At the same time, we can observe the emergence of a new category of prestige goods in the area, which can be the result of the elites' effort to maintain their social status by creating a new category of prestige goods. Most of these goods were imported items (e.g., sea shells, carnelian), and some indicate the connection with the center of power (e.g., cylindrical seals of Assyrian style) and could play an effective role as a sign of the connection with the origin of these goods in preserving and developing the elites' social status and prestige. Moreover, the finds of this cemetery indicate the efforts of some lower ranks of the society to increase their social prestige and use its advantages by putting such valuable goods in their relatives' graves. Such efforts of the lower ranks to gain social prestige can represent their effort to show their connection with upper ranks and could be a guarantee for success in marriage, loan processes, collaborative works, or achieving other privileges in society. Due to the high circulation of prestige goods in societies, these goods might have been distributed by the elites of higher ranks to increase authority, unity, economic incentives, or create new social ranks among the lower ranks of society.

آدامز، جان کوافورد، هامبلین، دیوید (1378)، اصول ارتوپدی آدامز، ترجمه فرهاد همت­خواه، چ1، تهران: شهر آب.
اعلمی هرندی، بهادر، محمود فرزان، محمدتقی طهماسبی، میرمصطفی سادات، محمدرضا گیتی، محمدجواد مرتضوی، فرشاد فروزنده، علیرضا عزیز آهاری (1382)، درسنامه ارتوپدی و شکستگی­ها، تهران: دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی تهران.
بولوردی، فرنوش (1399)، گونه­شناسی، مواد و فن­شناسی مهره­های زیورآلات تدفینی گورستان عصر آهن 2 و3 قره تپه سگزآباد، پایان نامه کارشناسی ارشد، تهران: گروه باستان­شناسی دانشگاه تهران.
ده­پهلوان، مصطفی (1395)،  گزارش مقدماتی کاوش آموزشی و پژوهشی گروه باستان­شناسی دانشگاه تهران؛ قره تپه سگزآباد، مرداد، شهریور و مهر 1395 . منتشر نشده.
ده­پهلوان، مصطفی (1396)،  گزارش مقدماتی کاوش آموزشی و پژوهشی گروه باستان­شناسی دانشگاه تهران؛ قره تپه سگزآباد، مرداد، شهریور و مهر 1396 . منتشر نشده.
ده­پهلوان، مصطفی (1397الف)،  «گورستان­های نویافته عصر آهن 2و3 قره­تپه سگزآباد (فصل سوم)»، در: هفدهمین گردهمایی سالانه باستان شناسی­ایران، ج1. به کوشش روح­الله شیرازی و شقایق هورشید، تهران: پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری.
ده­پهلوان، مصطفی (1397ب)،  گزارش مقدماتی کاوش آموزشی و پژوهشی گروه باستان­شناسی دانشگاه تهران؛ قره تپه سگزآباد، شهریور و مهر 1397، منتشر نشده.
ده­پهلوان، مصطفی (1398)،  گزارش مقدماتی کاوش آموزشی و پژوهشی گروه باستان­شناسی دانشگاه تهران؛ قره تپه سگزآباد، مرداد و شهریور 1398 ،  منتشر نشده.
ده­پهلوان، مصطفی (1400)،  گزارش مقدماتی کاوش آموزشی و پژوهشی گروه باستان­شناسی دانشگاه تهران؛ قره تپه سگزآباد، مرداد و شهریور 1400 ، منتشر نشده.
رمضانی، مریم (1396)، گزارش انسان شناسی جسمانی محوطه قره­تپه سگزآباد قزوین (کاوش­های سال 1395 و 1396)، چاپ نشده.
طلایی، حسن (1381)، «تکنولوژی فلزگری کهن در تپه سگزآباد دشت قزوین»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ش164.
طلایی، حسن(1389)، عصر آهن ایران، تهران: سمت.
عزیزی خرانقی، ناصری، رضا(1391)، «لایه نگاری بخش جنوبی تپه سگزآباد»، پیام باستان شناسی، س9، ش18.
فلانری، کنت (1380)،  «تطور فرهنگی تمدن­ها»، ترجمه کامیار عبدی، انسان­شناسی، س1، ش2.
قدوسیان، طلحه، احد صمدی ، حسن طلایی (1396)، «واکاوی جنبه هایی از متالورژی باستانی دشت قزوین بر مبنای داده­های فلزی مکشوفه از قبور عصر آهن II قبرستان سگزآباد»، مطالعات باستان­شناسی، س9، ش1.
مدود سکایاو یانا (1384)، ایران در عصرآهن 1، ترجمه علی­اکبر وحدتی. تهران: سازمان میراث فرهنگی و گردشگری_ پژوهشکده باستان شناسی.
ملک شهمیرزادی، صادق (1356)، «گزارش مقدماتی فصل اول و دوم حفاری تپه­ی سگزآباد»، مارلیک 2، تهران: انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
 نقشینه، امیر صادق (1391)، «گونه­شناسی ساغرها و پیاله­های ایران»، پیام باستان­شناسی. س9،ش18.
نگهبان، عزت­الله (1356)، «حفاری دشت قزوین(فصل­های 1350و 1351)»، مارلیک 2، تهران: انتشارات و چاپ دانشگاه تهران
Bagley, J. M. and Robert Schumann (2013), " Materialized prestige: Remarks on the archaeological research of social distinction based on case studies of the late Hallstatt golden necklaces and early La Tène Maskenfibeln", in Interpretierte Eisenzeiten: Fallstudien, Methoden, Theorie. Tagungsbeiträge der 5. Linzer Gespräche zur interpretativen Eisenzeitarchäologie [Iron Ages Interpreted: Case Studies, Methods, Theories. Papers Presented at the 5th Linzer Discussions on Interpretative Iron Age Archaeology]: 123–136, ed. Raimund Karl and Jutta Leskovar. Linz: Oberösterreichisches Landesmuseum.
Brown, J. A (1981), "The Search for Rank in Prehistoric Burials", In The Archaeology of Death, edited by R. Chapman and et al, Cambridge: Cambridge University Press.
Brunet, O (2009)," Bronze and Iron Age carnelian bead production in the UAE and Armenia: new perspectives”, Proceedings of the Seminar for Arabian Studies, Vol. 39.
Clark, J. E. and Michael Blake (1994), "The power of prestige: competitive generosity and the emergence of rank societies in lowland Mesoamerica", in E. M. Brumfiel and J.W.Fox (eds) Factional Competition and Political Development in the New World, Cambridge: Cambridge University Press.
Danti, M. D (2013), "The Late Bronze and Early Iron Age in northwestern Iran" In:  The Oxford Handbook of Ancient Iran, Edited by D. T. POTTS, New York: Oxford University Press
Dehpahlavan, M. and Zahra Alinezhad (2022), "The Cylinder Seals of Qareh Tepe in Sagzabad, Iron Age II and III", Iran, Vol 60.
Dyson, R. H. Jr (1965), "Problems of Protohistoric Iran as Seen from Hasanlu” Near Eastern Studies, Vol. 24.
Earle, T. K (1997), "How chiefs come to power: The political economy in prehistory", Stanford: Stanford University Press.
Flad, R. and Z. X. Hruby (2007), “Specialized production in archaeological contexts: Rethinking specialization. the social value of products and the practice of production", Archaeological Papers of the American Anthropological Association, Vol. 17(1).
Halstead, P (1993), “Spondylus shell ornaments from late neolithic Dimini, Greece: specializes manufacture or unequal accumulation?", Antiquity, Vol. 67:< https://doi.org/10.1017/S0003598X00045816>
Hayden, B (1998)," Practical and Prestige Technologies: The Evolution of Material Systems", Journal of Archaeological Method and Theory, Vol. 5, No. 1.
Henrich, J. & F. J. Gil-White (2001), "The evolution of prestige. Freely conferred deference as a mechanism for enhancing the benefits of cultural transmission”, Evolution and Human Behavior,Vol. 22.
Hirth, K. G (1996), "Political economy and archaeology: Perspectives on exchange and Production", Journal of Archaeological Research, Vol. 4, No.3.
Janus Wong, Kwong Yuen ChiuChun Hoi Yan (2016), " Review Article: Osteophytes",  Journal of Orthopaedic Surgery, Vol.  24(3).
Johnson, A. and Timothy Earle (2000), "The Evolution of Human Societies: From Foraging Group to Agrarian State" Stanford: Stanford University Press.
Kantner, J (2010), " Identifying the Pathwaysto Permanent Leadership ", In: The Evolution of Leadership Transitions in Decision Making from Small-Scale to Middle-Range Societies, Edited by Kevin J Vaughn,] elmer W Eerkens, and john Kantner, SAR Press.
Kristiansen, K. and T.B.  Larson (2005), "The Rise of Bronze Age Society, Travels, Transmissions and Transformations", New York: Cambridge University Press.
Mohammadi et al (In press), "Discovery of the first evidences of metalsmithing by antimony in Iron Age II and III", cemetery of Sagzabad in Qazvin Plain, Iran.
Mortazavi, M. Ahmad Salehi Kakhki, Mohammad Ali Golozar, Hassan Tala’i (2011), “Preliminary Metallurgical Investigation of Copper-Based Artifacts at Tepe Sagzabad in Qazvin Plain, Iran (1500-800 BC)", Iranian Journal of Archaeological Studies, Vol. 1, No.2.
Pigott, V. C (1984), "The Emergence of Iron Use at Hasanlu" Expedition, Vol. 31. No. 2-3.
Plourde, A. M (2009), "Prestige Goods and the Formation of Political Hierarchy. A costly signaling model" In: Pattern and Process in Cultural Evolution, Editor S. J. Shennan, Berkeley: University California Press.
Plourde, A. M (2010)" Human Power and Prestige Systems",In:  Mind the GapTracing the Origins of Human Universals, Editors Peter M. Kappeler l Joan B. Silk, Springer Heidelberg Dordrecht London New York.
Plourde, A.M (2008), "The origins of prestige goods as honest signals of skill and knowledge", Human Nature, Vol. 19.
Reese, D. S (1989), "Treasures from the Sea, Shells and Shell Ornaments from Hasanlu IVB", Expedition, Vol. 31, No. 2-3.
Renfrew, C. and P. Bahn (2020), "Archaeology: Theories, Methods, and Practice (Eighth Edition)", London:  Thames & Hudson Ltd.
Schulting, R.J (1995), " Mortuary Variability and Status Differentiation on the Columbia-Fraser Plateau”, Archaeology Press Simon Fraser University Burnaby
Selbitschka, A (2018), "Genuine Prestige Goods in Mortuary Contexts: Emulation in Polychrome Silk and Byzantine Solidi from Northern China", Asian Perspectives, Vol.  57. No. 1.
Service, E (1962), "Primitive social organization", New York: Random House.
Shackleto, N. and Colin Renfrew (1970), "Neolithic trade routes realigned by oxigen isotope analyses”, Nature, Vol.  228.
Siklosi, Z (2004), "Prestige Goods in the Neolithic of the Carpathian Basin. Material Manifestations of Social Differentiation”, Acta Archaeologica, Vol. 55.
Spencer, Ch (1987), "Rethinking the Chiefdom", In: Chiefdoms in the Americas. Editors Robert D. Drennan and Carlos A. Uribe, Univesity press of America.
Trubitt, M. B (2003), "The Production and Exchange of Marine Shell Prestige Goods”, Journal of Archaeological Research. Vol. 11, No. 3.
Waele, A. D. and E. Haerinck (2006), "Etched (carnelian) beads from northeast and southeast Arabia" Arabian Archaeology and Epigraphy, Vol. 17, NO. 1.