نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکتری تاریخ، دانشگاه تهران

چکیده

حیات اجتماعی فرارودیان، طی سیر نزولی خود، در قرن 19 میلادی/13 قمری بار دیگر شاهد هجوم اقوامی بیگانه بود. نویسنده در این نوشتار، ضمن بازسازی روایت حیات اجتماعی مسلمانان این سرزمین و با استفاده از پردازش داده‌ها و روش توصیفی، زمانی را مد نظر قرار می‌دهد که فرارود مستعمرة روسیه شد و روس‌ها، با تغییر ترکیب قومی و جمعیتی، مسئول ادارة هفت میلیون مسلمان شدند؛ این سلطه با اتخاذ سیاست «روسی‌سازی» پی ‌گرفته شد.
سؤال اصلی تحقیق این است که «در نتیجة سیاست روسی‌سازی چه تغییراتی در حیات اجتماعی مسلمانان این سرزمین ایجاد شد؟» بررسی داده‌ها مؤید آن است که روس‌ها حین اجرای سیاست روسی‌سازی، که در پی نزدیک‌ ساختن جامعة فرارود به فرهنگ و اجتماع روس‌ها بود، با تبدیل‌ شدن به شهروندان و حاکمان جامعة اسلامی، شکل جدیدی از اجتماع استعمارزده را ایجاد کردند. حاصل پژوهش عمق بیش‌تری به پاسخ آغازین می‌بخشد و به این جمع‌بندی منتهی می‌شود که استعمارگران روس، با تغییر ترکیب قومی و نفوذ در تشکیلات دینی و قوانین مدنی و ایجاد شهرهای روسی، نوع نوینی از اجتماع استعمارزده را بنا نهادند.

کلیدواژه‌ها

ابوالحسن شیرازی، حبیب‌الله (1370). ملیت‌های آسیای میانه، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
اسکرین، فرانسیس هنری (1389). تاریخ ماوراءالنهر در قرون جدید، ترجمة میرزا احمد خان سرتیپ، به کوشش احمد شعبانی و صمد اسماعیل‌زاده، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
اشپولر، برتولد [و دیگران] (1376). آسیای میانه، مجموعۀ مقالات تاریخی، ترجمة کاوه بیات، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
بخارای شریف (1330 ق). ش 14، 21 ربیع‌الآخر.
بنگسین، الکساندر و مری براکس آپ (1370). مسلمانان شوروی، گذشته، حال، آینده، ترجمة کاوه بیات، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
پاکتچی، احمد (1392). جریان‌های تصوف در آسیای مرکزی، تهران: الهدی.
خالد، ادیب (1378). «چاپ‌خانه‌داران مسلمان در آسیای مرکزی دورة تزاری»، ترجمة محسن جعفری مذهب، فصل‌نامة آسیای مرکزی و قفقاز، دورة سوم، س 8، ش 25.
دانش، احمد مخدوم (بی‌تا). تاریخ امیران منغیتیه، کاتب میرزا قابل غجدوانی، نسخة خطی به شمارة 572، دوشنبه: آکادمی علوم.
ریوکین، مایکل (1366). حکومت مسکو و مسئلۀ مسلمانان آسیای مرکزی شوروی، ترجمة محمود رمضان‌زاده، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
سامی، عبدالعظیم (1962). تاریخ سلاطین منغیتیه، چاپ و ترجمۀ ل. م. پیفانوا، مسکو: آکادمی علوم اتحاد شوروی.
عبدالله‌زاده، شیرزاد (1387). «روشن‌فکری و تلاش برای اصلاح شعور دینی در آسیای میانه»، رودکی، س 9، ش 19.
عینی، صدرالدین (1362). یادداشت‌ها، دورة کامل پنج‌جلدی، به کوشش علی‌اکبر سعیدی سیرجانی، تهران: آگاه.
عینی، صدرالدین (1381). تاریخ انقلاب فکری در بخارا، با مقدمة کمال‌الدین صدرالدین‌زادة عینی، تهران: سروش.
عینی، صدرالدین (1962). کلیات، دوشنبه: دولتی تاجیکستان.
عینی، صدرالدین (1963). کلیات، دوشنبه: دولتی تاجیکستان.
غفوروف، بابا جان (1997). تاجیکان، دوشنبه: عرفان.
فطرت، عبدالرئوف (1390). بیانات سیاح هندی، تهران: شهریاران.
کنستنکو (1383). شرح آسیای مرکزی و انتشار سیویلیزاسیون روسی در آن، ترجمۀ مادروس داودخانف، به اهتمام محمدحسن‌خان صنیع‌الدوله و غلامحسین زرگری‌نژاد، تهران: مؤسسة تحقیقات و توسعۀ علوم انسانی.
کننساریف، ت. (1380). قرقیزها و خانات خوقند، ترجمۀ علیرضا خداقلی‌پور، تهران: وزارت امور خارجه.
گلمرادزاده، پیوند (1386). «مطبوعات تاجیک در سمرقند»، رودکی، س 8، ش 15.
معتمدنژاد، کاظم (1390). مطبوعات در آسیای مرکزی، تحولات روزنامه‌نگاری در دورة تجددخواهی، اشتراک‌گرایی و استقلال‌جویی، تهران: علم.
میرزا سراج حکیم (1369). تحف اهل بخارا، با مقدمة محمد اسدیان، تهران: بوعلی.
وامبری، آرمینیوس (1380). تاریخ بخارا از کهن‌ترین روزگار تا کنون، ترجمة سیدمحمد روحانی، تهران: سروش.
هنری موزر (1356). سفرنامة ترکستان و ایران، گذری در آسیای میانه، ترجمة علی مترجم، به کوشش محمد گلبن، تهران: سحر.
 
Allworth, Edward (1967). Central Asia, A Century Of Russian Rule, New York: Columbia University.
Becker, Seymour (2004). Russians protectorates in Central Asia, Bukhara and Khiva 1865-1924, London and NewYork: Routledge Curzon.
Crews, Robert D. (2009). For Prophet and Tsar, Islam and Empire in Russia and Central Asia, Cambridge: Harvard University.
Geiss, Paul Georg (2005). Pre-Tsarist And Tsarist Central Asia, Communal Commitment And Political Order in Change, London and NewYork: Routledge Curzon.
Kaushik, Devendra (1970). Central Asia In Modern Times, A history from early 19th century, N. Khalfin (ed.), Moscow: Progress.
Khalid, Adeeb (2003). The Politics Of Muslim Cultural Reform, Jadidism In Central Asia, Oakland: University Of California.
Mckenzie, David (1967). ‘Kaufman Of Turkestan, An Assessment Of His Administration 1867-1881’, Slavic Review, Vol. 26, No. 2.
Morrison, A. S. (2008). Russion Rule in Samarkand 1868-1910, A comparison with British India, Oxford: Oxford University.
Pahlen, Count k. k. (2003). Mission to Turkestan, Richard Pierce (ed.), Translated by N. J. Couriss, London: Boston.
Pierce, Richard (1960). Russian Central Asia 1867-1917, A Study In Colonial Rule, Oakland: University Of California.
Schuyler, Eugene (1966). Turkestan, Notes of journey in Russian Turkestan, Kokand, Bukhara and Khiva, London:Routledge and Kegan Paul.
Аинии, С. (1981). Таърихи амироfитияи ьухоро, ье кушиши К Аинии, Душаньи, Эрфон.
Кушматов, Аьдували (1990). Вакф, дошанье: ирфан.
Рачьов, Зариф (1959). Аз таърихи Афкори Чамъияти-сиёсии халки точик дар нимаи дуйуми асри XIX ва аввли асри ХХ, сmалиноьод: нашриёт давлатии Точикистон.
Фитрат, Аьдурауфи (1992). Мунозара, Душанье: ]Ьи но[.
Фитрати, Абдуррауф (2011). Рахбари начот, Душанье: Донишгохи Долатии Миллии Точикистон.
Хотамов, Намоз (2000). Таърихи халки точик, аз солхи 60-уми асри XIX то соли 1924, дошанье: нашриёт ЭР-граф.