نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه تاریخ پژوهشکدة امام خمینی و انقلاب اسلامی، تهران، ایران

2 دانشیار و همکار گروه تاریخ پژوهشکده امام خمینی وانقلاب اسلامی

3 دانشجوی کارشناسی ارشد گروه تاریخ پژوهشکدة امام خمینی و انقلاب اسلامی، تهران، ایران

چکیده

یکی از منابع درآمدی دولت در دورة پهلوی، فروش بلیت‌های بخت‌آزمایی بود. سازمان­های دولتی  فروش بلیت­های بخت­آزمایی را برعهده داشتند. اشخاصی که خواهان فروش بلیت­های بخت­آزمایی بودند، باید از دولت اجازه می­گرفتند. تحلیل روند انتشار، کارکرد و فرایند فروش و مواضع و دیدگاه­های مختلف در مورد بلیت‌های بخت‌آزمایی در دورة پهلوی اول و دوم مسئله و موضوع این پژوهش است. پرسش این است که علل انتشار و کارکرد این بلیت‌ها در این دورة تاریخی چه بودو چرا و چگونه مخالفت برخی ازاقشار اجتماعی را برانگیخت؟ این نوشتار با روش توصیفی –تحلیلی و با استفاده از اسناد و مدارک آرشیوی، مطبوعات و منابع اصلی سعی  به این پرسش پاسخ داده است. واکاوی نحوۀ فروش، دولتی بودن سازمان­های مسئول فروش بلیت­های بخت­آزمایی و همچنین نوع استفاده از عواید حاصل از فروش آن در جامعه واکنش­های مختلفی را به همراه داشت و باعث شکل­گیری دیدگاه­های مختلف و گاه متضادی در مورد خرید وفروش بلیت­های بخت­آزمایی گردید. اکثر مراجع دینی بلیت‌های بخت‌آزمایی را قمار و شرط‌بندی دانسته و خرید آنها را حرام اعلام کردند. سخت‌ترین واکنش­ها به بلیت بخت‌آزمایی از سوی آیت­الله خمینی و روحانیون انقلابی صورت گرفت. آیت­الله طالقانی اعتقاد داشت که بنگاهبخت‌آزمایی ملی،بخشی از درآمد بلیت‌هارا صرف امورخیریه و بیمارستان‌ها می‌کند و نسبت به نحوۀ صرف عواید بلیت‌ها انتقاد داشت. آیت­الله بروجردی اعتقاد داشت عواید بلیت‌های بخت‌آزمایی به‌شرطی که قمار نباشد می‌توان آن را در امور خیریه صرف کرد. جلال آل‌احمد به علت ورود آن از غرب به مخالفت با آن می‌پرداخت.

کلیدواژه‌ها

سازمان اسناد و کتابخانة ملی ایران (ساکما)، شمارة  بازیابی 044586/293.
 سازمان اسناد و کتابخانة ملی ایران، شمارة بازیابی 081582/293.
 سازمان اسناد و کتابخانة ملی ایران، شمارة  بازیابی 032555/240.
 سازمان اسناد و کتابخانة ملی ایران، شمارة  بازیابی 050027/240.
 سازمان اسناد و کتابخانة ملی ایران،شمارة  بازیابی 079817/293.
 سازمان اسناد و کتابخانة ملی ایران، شمارة  بازیابی 10635/293.
سازمان اسناد و کتابخانة ملی ایران، شمارة  بازیابی 047797/240.
سازمان اسناد و کتابخانة ملی ایران،شمارة  بازیابی 051480/240.
سازمان اسناد و کتابخانة ملی ایران، شمارة  بازیابی 101398/240.
 سازمان اسناد و کتابخانة ملی ایران، شمارة  بازیابی 059815/293.
 سازمان اسناد و کتابخانة ملی ایران، شمارة  بازیابی 096439/240.
 سازمان اسناد و کتابخانة ملی ایران، شمارة  بازیابی 031417/293.
 سازمان اسناد و کتابخانة ملی ایران، شمارة  بازیابی 094024/240.
 سازمان اسناد و کتابخانة ملی ایران، شمارة  بازیابی 028358/293.
 سازمان اسناد و کتابخانة ملی ایران، شمارة  بازیابی 090671/240.
 سازمان اسناد و کتابخانة ملی ایران، شمارة  بازیابی 58428/240.
 سازمان اسناد و کتابخانة ملی ایران، شمارة  بازیابی 58427/240.
 سازمان اسناد و کتابخانة ملی ایران، شمارة  بازیابی 024928/230.
 سازمان اسناد و کتابخانة ملی ایران، شمارة  بازیابی 029090/230.
 سازمان اسناد و کتابخانة ملی ایران، شمارة  بازیابی 10635/293.
سازمان اسناد و کتابخانة ملی ایران، شمارة  بازیابی 077656/293.
 سازمان اسناد و کتابخانة ملی ایران، شمارة  بازیابی 112384/293.
 سازمان اسناد و کتابخانة ملی ایران، شمارة  بازیابی 066075/293.
 سازمان اسناد و کتابخانة ملی ایران، شمارة  بازیابی 22332/240.
 سازمان اسناد و کتابخانة ملی ایران، شمارة  بازیابی 097808/240.
 سازمان اسناد و کتابخانة ملی ایران، شمارة  بازیابی 047852/240.
 سازمان اسناد و کتابخانة ملی ایران، شمارة  بازیابی 051475/240.
 سازمان اسناد و کتابخانة ملی ایران، شمارة  بازیابی 1828/240.
 سازمان اسناد و کتابخانة ملی ایران، شمارة  بازیابی 93963/240.
 سازمان اسناد و کتابخانة ملی ایران، شمارة  بازیابی 057197/240.
سازمان اسناد و کتابخانة ملی ایران، شمارة  بازیابی 1838/210.
 سازمان اسناد و کتابخانة ملی ایران، شمارة  بازیابی 26650/240.
 سازمان اسناد و کتابخانة ملی ایران، شمارة  بازیابی 038435/230.
 سازمان اسناد و کتابخانة ملی ایران، شمارة  بازیابی 14808/220.
 سازمان اسناد و کتابخانة ملی ایران، شمارة  بازیابی 6846/290.
 سازمان اسناد و کتابخانة ملی ایران، شمارة  بازیابی 002335/293/97.
 مرکز اسناد انقلاب اسلامی ایران(مراسان)، شمارة  بازیابی 2646.
 مرکز اسناد انقلاب اسلامی ایران،شمارة  بازیابی 014100
 مرکز اسناد انقلاب اسلامی ایران، شمارة  بازیابی 01410043
مرکز اسناد انقلاب اسلامی ایران، شمارة  بازیابی 01136128
مرکز اسناد انقلاب اسلامی ایران، شمارة  بازیابی 007970
مرکز اسناد انقلاب اسلامی ایران، شمارة  بازیابی 015440
مرکز اسناد انقلاب اسلامی ایران، شمارة  بازیابی 01311010
مرکز اسناد انقلاب اسلامی ایران، شمارة  بازیابی 11494
 کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی(کمام)، شمارة  بازیابی ۲۲/۲۰/۲/۱/۲/۱۳۳).
 کتابخانه، موزه ومرکز اسناد مجلس شورای ملی،شمارة  بازیابی 18209/02
 
ب. کتاب‌ها
خمینی، روح‌الله (1382). استفتائات حضرت امام خمینی (ره) از محضر مرجع تقلید جهان تشیع زعیم حوزه‌های علمیّه حضرت آیت‌الله‌العظمی امام خمینی، ج 3، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامع مدرسین حوزه علمیه قم.
خمینی، روح‌الله (1392). استفتائات امام خمینی (س)، ج 10، تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
امام در آیینه اسناد: سیر مبارزاتی امام خمینی (س) به روایت اسناد شهربانی (1383). ج 5، تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
بازوی توانای اسلام آیت‌الله سید محمود طالقانی یاران امام به روایت اسناد ساواک (1376). ج 1، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.
بزم اهریمن، جشن‌های دوهزار و پانصدساله شاهنشاهی به روایت اسناد ساواک ودربار (1378). ج2و 4، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.
بی‌آزار‌شیرازی، عبدالکریم (1379). رسالة نوین مسائل اقتصادی با ترجمة بخشهائی از تحریرالوسیلة امام خمینی بضمیمه مقدمة در نظام و تاریخچة اقتصاد اسلامی و جدیدترین استفتائات و توضیحات و اضافات. ج 2، چاپ 10،
خمینی، روح‌الله (بی‌تا). ترجمة تحریرالوسیلة حضرت امام خمینی. ج 4، ترجمه علی اسلامی، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعة مدرسین حوزه علمیه قم.
جشن تاج‌گذاری به روایت اسناد ساواک (بهار 1385). تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.
جمشیدی لاریجانی، مسعود (1376). دوقلوی میرپنج. تهران: نشرعلم.
رجال عصر پهلوی به روایت اسناد ساواک علی امینی (بهار 1379). ج2و 3، بخش 2، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.
زنان دربار به روایت اسناد ساواک اشرف پهلوی (زمستان 1381). تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.
ستم‌ستیزان نستوه آیت‌الله حاج شیخ جواد فومنی حائری به روایت اسناد ساواک(1379). تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات،.
سیر مبارزات امام خمینی در آیینه اسناد به روایت ساواک (1386). ج11 و 17، تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
خمینی، روح‌الله (1378). صحیفه امام مجموعه آثار امام خمینی (س)، (بیانات، پیام، مصاحبه‌های امام، اجازات شرعی و نامه‌ها). تهران: موسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
صدیق، عیسی (1345). یادگارعمر، خاطراتی از سرگذشت دکتر عیسی صدیق. ج 2، تهران: امیرکبیر.
صدیق، عیسی (1352)، چهل گفتار درباره سالگردهای تاریخی یادبود دانشمندان معاصر تاریخ و فرهنگ ایران. تهران: انتشارات دهخدا.
صفایی، ابراهیم (1373). چهل خاطره از چهل سال. تهران: انتشارات علمی.
فلاح توتکار، حجت و مختاری اصفهانی، رضا (تابستان 1381)، اسنادی از انجمن‌ها و مجامع مذهبی در دورة  پهلوی.، تهران: انتشارات مرکز اسناد ریاست جمهوری و سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
قلی‌پور گیلانی، مسلم (1385). نگارش نوین توضیح المسائل حضرت آیت‌الله‌العظمی امام خمینی (س). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س) و چاپ و نشر عروج.
محسنیان راد، مهدی (1384). ایران در چهار کهکشان ارتباطی: سیر تحول تاریخی ارتباطات در ایران، از آغاز تا امروز. ج 3، تهران: انتشارات سروش.
خمینی، روح‌الله (1383). رساله توضیح المسائل محشی امام خمینی (شش مرجع) مشهد مقدس: مؤسسة مطالعاتی منتظران موعود.
نجاتی، غلامرضا (1369). درکنار؛ مصدق- خاطرات دکتر غلامحسین مصدق. تهران: مؤسسه خدمات فرهنگی رسا.
نعمتی، احمد (مرداد 1332). شاهکار. تهران: مؤسسة مطبوعاتی برزگمهر
یاران امام به روایت اسناد ساواک شهید آیت‌الله سید محمدرضا سعیدی (1376). ج 1، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.
علی زاده، ناصر؛ افضلی، بهرام (پاییز و زمستان 1394).«غرب‌ستیزی در آثار داستانی هدایت، آل احمد و ساعدی»، نشریة ادبیات و زبانها، مجلة ادب فارسی، شمارة  16،صص 19– 38.
معادیخواه، عبدالمجید (بهارتا زمستان 1381)، «حرف اول»، تاریخ، مجلة یاد، شمارة  63 و 64 و 65 و 66.
روزنامة اطلاعات، سه‌شنبه 22/12/1340، سال سی و ششم، شمارة  10752.