شواهدی از زندگی نیمه‌یکجا‌نشینی در منطقه‌ی گچساران(مطالعۀ موردی: محوطة 29 سد چَم‌شیر)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای باستان‌شناسی، کارشناس امور هیئت علمی و هیئت امنا دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران.

2 استادیار پژوهشگاه میراث فرهنگی، تهران، ایران.

3 دانشجوی دکتری باستان‌شناسی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران.

چکیده
منطقة گچساران، یکی از رستاق‌های کوره اَرجان طی سده‌های نخستین و میانه اسلامی و بخشی از منطقه کوهستانی کوچ‌نشینان کوه‌گیلویه بوده است. در دوران تاریخی - اسلامی این منطقه بیشتر به واسطه گذر شاهراه اَرجان به شیراز اهمیت داشته است، با این وجود، مسائل تاریخی بیشتری در ارتباط با این منطقه مانند تحولات کوچ‌نشینی دوران باستان و حضور اسماعیلیان در جنوب غربی ایران قابل بررسی و مطالعه است. مطالعات باستان‌شناختی حوضه آبگیر ساخت سد چم‌شیر فرصتی فراهم آورد تا شماری از محوطه-های این منطقه کاوش شوند که یکی از آنها محوطه شماره 29 است. کاوش باستان شناختی در این محوطه‌ی تاریخی با هدف شناخت کیفیت استقراری‌، پلان فضاها و بقایای معماری و شناخت پیشینه‌ی استقرار با استناد به شواهد باستان‌شناختی انجام شد. پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی با بهره‌گیری از شواهد باستان‌شناختی حاصل از کاوش و منابع مکتوب تاریخی انجام شده است. نوع چینش سنگ‌ها، نشان‌دهنده عدم دقت و رعایت اصول فنی در ساخت بنا است که می‌توان آن را با سبک چینش سنگ‌ها در ساختارهای معماری کوچ‌نشینی قابل مقایسه دانست. با این وجود، شواهد باستان‌شناختی بنای کاوش شده در محوطه 29 شامل شش اتاق با ابعاد مختلف حول یک حیاط مرکزی، نشان‌دهنده استقرار نیمه‌یکجانشین روستایی سکونتگاه یاد شده است. تاریخ استقرار در این محوطه ، به اواخر دوره ساسانی بر می‌گردد که تا اواسط سده ششم هـ.ق سکونت در آن ادامه یافته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله English

Evidence of semi-sedentary life style in the Gachsaran region (case study: Site 29 of Cham- e shir Dam)

نویسندگان English

HOSSEIN sepidnameh 1
ahmad azadi 2
Akbar Azizi 3
1 Ph.D Archaeology, the expert of faculty members affairs and board of trustees, yasouj University,yasouj, iran.
2 Assistant Professor of Research Institute of Cultural Heritage and Tourism, tehran, iran.
3 phD Candidate, Department of archaeology, Bu- Ali Sina Yuniversity، hamedan,iran.
چکیده English

The Gachsaran region was one of the strongholds of the Arjan State during the early and middle Islamic centuries and a part of the nomadic mountainous region of Giloyeh. In the historical Islamic era, this region was more important due to the passage of the Arjan highway to Shiraz; however, more historical issues related to this region, such as the nomadic developments of ancient times and the presence of the Ismailis in the southwest of Iran, can be investigated and studied. Archaeological studies in the catchment area of the construction of the Cham-Shir dam in the Gachsaran region provided an opportunity to excavate at several sites in this area, including site number 29. Archaeological investigations in this historical site were done to understand the settlement quality, space plan, architectural remains, and the history of the settlement based on archaeological evidence. This research is based on descriptive-analytical method, utilizing archaeological evidence such as architectural remains, pottery, and other findings from excavations and historical written sources. The type of arrangement of stones indicates the lack of accuracy and observance of technical principles in building construction, which can be considered comparable to the style of arrangement of stones in nomadic architectural structures. The archaeological evidence of the excavated building in Site 29, including six rooms with different dimensions around a central courtyard, indicates the semi-sedentary lifestyle. Nevertheless, based on the comparison of pottery, the settlement date in this area goes back to the early Sassanid, which continued until the middle of 6th century.

کلیدواژه‌ها English

Gachsaran
Site 29 of Cham-Shir Dam
Semi sedentary
Sasanian-Islamic era
آزادی، احمد (1399)،«تحلیل و گونه شناسی آثار باستانی منطقۀ کُهگیلویه» در: مجله پژوهش های باستان شناسی ایران،ش 27.
ابن خردادبه،عبیدالله(1370)،  المسالک و الممالک، ترجمه دکتر حسین قره چانلو، تهران:مترجم.
ابن اثیر،عزّالدین علی­ بن محمد (1371)،تاریخ کامل اسلام وایران،ترجمۀعباس خلیلی وابوالقاسم حالت،جلد 11 و 17، تهران:مؤسّسۀمطبوعات علمی.
ابن­حوقل (1345)، صوره الارض، ترجمه دکتر جعفر شعار، تهران:بنیاد فرهنگ ایران.
اصطخری،ابواسحقابراهیم (1368)،مسالک وممالک،به اهتمام ایرج افشار،تهران:علمی وفرهنگی.
امان، دیتر (1369)، بختیاری‌ها : عشایر کوه نشین ایرانی در پویه تاریخ، ترجمه محسن حسینیان،مشهد:معاونت فرهنگی آستان قدس رضوی.
قزلباش, ابراهیم،واحمدپرویز (1392)،«بررسی زیستگاه‌های دورة اسلامی در ارتفاعات زاگرس جنوبی مطالعة موردی: محوطة کمبوس بناری کهگیلویه»، در:  مطالعات باستان شناسی،ش 2.
استروناخ،دیوید(1379) ، پاسارگاد: گزارشی از کاوش­های انجام شده توسط مؤسسه مطالعات ایرانی بریتانیا،تهران:سازمان میراث فرهنگی کشور.
امیری،مصیب (1391) ، بررسی و مطالعه سفالی دوره ساسانی و سده­های اولیه اسلامی بیشاپور ،رساله دکتری،دانشگاه تربیت مدرس.
 جعفری زند، علیرضا(1389)، گزارش مقدماتی فصل دوم کاوش تپه اشرف اصفهان، تهران: سازمانمیراثفرهنگی،صنایعدستیوگردشگری.
خسروزاده،علیرضاوابوالفضل عالی(1385)، «تشریح دوره سوم سلوکی- اشکانی»، در:بررسی­های باستان­شناختی میاناب شوشتر،به کوشش عباس مقدم،تهران:پژوهشکده­ی باستان­شناسی،باهمکاری اداره کل امورفرهنگی.
دوبد، بارون( 1388)،سفرنامه لرستان و خوزستان، ترجمه محمدحسین آریا،تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
رجبی, نوروز (1394) ،«یافته‌های باستان‌شناسی فصل دوم کاوش محوطه مادآبادالف- مرودشت»،  در: مجله پژوهش‌های باستان شناسی ایران،ش 9.
زارع،شهرام (1398)، «گزارش گمانه­زنی محوطه 82» در:گزارش طرح مطالعات باستان­شناسی سدچم­شیر(گچساران- استان کهگیلویه وبویراحمد)،تهران،پژوهشگاه میراث فرهنگی.
زاگارل،اَلن (1387)،باستان­شناسی پیش ازتاریخ منطقةبختیاری: ظهورشیوةزندگی درارتفاعات،ترجمه کوروش روستایی،تهران: سازمان میراث فرهنگی،صنایع دستی وگردشگری استان چهارمحال وبختیاری،سازمان میراث فرهنگی،صنایع دستی وگردشگری.
سپیدنامه، حسین (1400)، گزارشکاوش نجات­بخشی محوطةشمارة 19 محدودةآبگیرسدچم­شیر، (شهرستان گچساران)،تهران:پژوهشگاه میراث فرهنگی وگردشگری.
شریف ادریسی،محمدبن محمد (1388)،نزهه المشتاق فی اختراق الآفاق،ترجمۀعبدالمحمدآیتی،تهران:بنیادایران­شناسی.
عطایی،محمدتقی وشهرام زارع (1399)،«مطالعات باستان­شناسی محدودةآبگیرسدچم­شیر؛شهرستانگ چساران، (فصل دوم،بهار 1398)»، در: گزارش­های هجدهمین گردهمایی سالانةباستان­شناسی ایران، به­کوشش روح­الله شیرازی،تهران:انتشارات پژوهشگاه میراث فرهنگی وگردشگری.
کاتالدی،جانکارلو (1368)،گونه­شناسی اولیه،ترجمه غلامحسین معماریان،تهران:انتشارات دنیای نو.
کنت،درک( 1395)، سفال­های ساسانی واسلامی راس الخیمه؛طبقه­بندی،گاه نگاری و بررسی تجارت درحوزه­ی غربی اقیانوس هند، ترجمه علیرضا خسروزاده و محمد مرتضایی، تبریز:پروژه ترجمه حسنلو.
هورشید،شقایق (1394)، « معرفی آثار مکشوفه در محوطه گندم­زار 1 شرقی،مستندبه کاوش­های نجات­بخشی حوضه سد سیمره در ایلام»، در:پژوهش­های باستان­شناسی حوضه آبگیرسدسیمره،به کوشش لیلینیاکان،تهران:پژوهشگاه میراث فرهنگی وگردشگری،شرکت توسعه صنایع آب ونیروی ایران.
ویتکمب،دونالد (1382)، «سفال‌های پیش از تاریخی دروغین از جنوب غربی ایران»،ترجمه محسن زیدی،مجله باستان پژوهی،ش11.
یغمایی،احسان ( 1386)، گزارش فصل نخست بررسی باستان‌شناختی شهرستان گچساران،جلد دوم،مرکز اسناد پژوهشکده باستان‌شناسی.
 
دوره 15، شماره 1 - شماره پیاپی 29
بهار و تابستان 1404
آبان 1404

  • تاریخ دریافت 21 اسفند 1403
  • تاریخ بازنگری 14 تیر 1404
  • تاریخ پذیرش 22 تیر 1404