تاریخ اجتماعی شبکه تجاری کارم (از سده پنجم تا نهم هجری) و نقش تکثر دینی در انسجام و گسترش آن

ذیلابی, نگار

doi:10.30465/shc.2025.52334.2633

تاریخ اجتماعی شبکه تجاری کارم (از سده پنجم تا نهم هجری) و نقش تکثر دینی در انسجام و گسترش آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

نگار ذیلابی

گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

https://doi.org/10.30465/shc.2025.52334.2633

چکیده

تجارت کارم یکی از مشهورترین شبکه‌های تجاری در سده‌های میانه‌ی اسلامی بود که از سده پنجم تا نهم هجری میان هند، مصر و شام و سرزمین‌های پیرامون مدیترانه رواج داشت. این پژوهش با رویکرد تاریخ اجتماعی، به بررسی ساختار این شبکه و نقش پذیرش تکثر دینی در دوام و انسجام ساختار تجاری و گسترش آن می‌پردازد. حضور تاجرانی از ادیان و مذاهب مختلف در بدنه‌ی این تجارت و پذیرش تکثر عقیدتی و حکمفرمایی آداب و عرف تجاری به جای محدود شدن به قوانین فقهی یک دین یا فرقه‌ی معین از عوامل اساسی در شکل‌گیری همکاری بین ادیانی و نظم اجتماعی فرادینی بود که دوام و انسجام درونی و کارایی این شبکه را طی چند سده‌ی متوالی تضمین کرد. یافته‌های این پژوهش بر اساس تحلیل مهم‌ترین اسناد مربوط به این تجارت به‌ویژه در میان اسناد یافت شده در جنیزه نشان می‌دهد که تاجران مسلمان، مسیحی، یهودی و هندی، با تکیه بر قوانین عرفی، ورای تعلقات دینی، به سازواری و تعامل عرفی دست یافته بودند که نه فقط موجب رونق اقتصادی، بلکه موجد نوعی ثبات اجتماعی فرامذهبی در ساختار تجارت کارم گردید.

کلیدواژه‌ها

تجارت کارم

کارمی

تکثر دینی

یهودیان

مسیحیان

موضوعات

تاریخ اجتماعی

عنوان مقاله English

The Social History of the Karimi Trade Network (5 th-9 th/11 th-15 th) and the Role of Religious Diversity in Its Cohesion and Expansion

نویسنده English

Negar Zeilabi

History Dpartment, Shahid Beheshti University

چکیده English

The Karimi trade was one of the most prominent commercial networks in the medieval Islamic world, flourishing between the 11th and 15th centuries CE (5th to 9th centuries AH) across regions including India, Egypt, the Levant, and the Mediterranean. This study, grounded in a social-historical approach, examines the structure of this network and the role of religious diversity in its long-term cohesion and expansion. The active participation of merchants from diverse religious and sectarian backgrounds—and the prioritization of customary commercial norms over the legal frameworks of any single religious school—played a central role in fostering intercommunal cooperation and a cross-sectarian social order. These mechanisms helped ensure the internal durability and practical efficiency of the Karimi network over several centuries. Based on the analysis of key historical sources—particularly documents from the Cairo Geniza—this research demonstrates how Muslim, Christian, Jewish, and Hindu merchants, relying on shared customary practices beyond religious affiliations, developed practical modes of cooperation that not only contributed to economic prosperity but also fostered a form of cross-sectarian social stability embedded within the structure of Karimi trade.

کلیدواژه‌ها English

Karimi trade

Karimi merchants

religious diversity

Jews

Christians

ابن ایاس، محمد بن احمد (۲۰۰۵)، بدائع الزهور فی وقائع الدهور، قاهره، مکتبة مدبولی.

ابن ایبک دواداری، ابوبکر بن عبدالله (۱۴۲۲)، کنز الدرر و جامع الغرر، قاهره، مکتبة الموید.

ابن تغری بردی، یوسف (۱۳۹۲)، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهرة، قاهره، وزاره الثقافة و الارشاد القومی.

ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی (۱۳۸۹)، انباء الغمر بانباء العمر، قاهره، لجنة احیاء التراث الاسلامی.

ابن حجر عسقلانی (۱۴۱۴)، الدرر الکامنة فی اعیان المائة الثامنة، بیروت، دارالجیل.

ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد (۱۴۰۸)، تاریخ ابن خلدون: دیوان المبتدا و الخبر، بیروت، دارالفکر.

ابن رشد، محمد بن احمد (۱۴۳۱)، بدایة المجتهد و نهایة المقتصد، تهران، المجمع العالمی للتقریب بین المذاهب.

ابن صیرفی، علی بن داوود (۱۹۷۰)، نزهة النفوس و الابدان فی تواریخ الزمان، قاهره، وزاره الثقافة.

ابن ظافر ازدی (۱۴۳۰)، اخبار الاولیاء، قاهره.

ابن فرات، محمد بن عبدالرحیم (۱۹۷۰)، تاریخ ابن الفرات، بیروت، مکتبة الموید.

ابن فضل‌الله العمری، احمد بن یحیی (۱۴۲۴)، مسالک الابصار فی ممالک الامصار، ابوظبی.

بدرالعینی، محمود بن احمد (۱۴۰۷)، عقدالجمان فی تاریخ اهل الزمان، قاهره.

بادکوبه هزاوه، احمد (۱۳۸۰)، «اولین نشانه‌های نهاد حسبه در سرزمین‌های اسلامی»، تاریخ اسلام، دوره ۲ُ‌شماره ۳. ص۱۲۵-۱۳۶.

جزری، محمد بن ابراهیم (۱۴۲۶)، تاریخ حوادث الزمان و انبائه و و فیات الاکابر و الاعیان من ابنائه، بیروت، المکتبة العصریة.

خادم، سمیر علی (۱۹۸۹)، الشرق الاسلامی و الغرب المسیحی، بیروت، موسسة دارالریحانی.

سخاوی، محمد بن عبدالرحمن (۱۴۱۲)، الضوء اللامع لاهل القرن التاسع، بیروت، دارالجیل.

سرخسی، محمد بن احمد (۱۴۰۹)، المبسوط، بیروت، دارالمعرفة.

طوسی، محمد بن حسن (۱۳۸۷)، المبسوط فی الفقه الامامیة، تهران، مکتبة المرتضویة.

عبادی، احمد مختار (بی‌تا)، تاریخ نیروی دریایی اسلام در مصر و شام، قم، مرکز تحقیقات اسلامی قم.

عبدالقوی عثمان (بی‌تا)، حبیب شوقی، تجارة المحیط الهندی فی عصر السیادة الاسلامیة.

عودی، ستار (۱۳۹۳)، مدخل «راذانیه»، در دانشنامه جهان اسلام، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران.

فواد سید، ایمن (۱۴۰۰)، دولت فاطمیان در مصر، تحلیلی جدید، ترجمه اسماعیل باغستانی، تهران، نی.

قلقشندی، احمد بن علی (بی‌تا)، صبح الاعشی فی صناعة الانشاء، بیروت، تحقیق و تصحیح محمد حسین شمس‌الدین، دارالکتب العلمیة.

القوصی، عطیه (۱۹۷۵)، «اضواء جدیدة علی تجارة الکارم من واقع وثائق الجنیزة»، المجلة التاریخیة المصریة، مجلد 22.

مقریزی، احمد بن علی (۱۴۱۸)، السلوک لمعرفة دول الملوک، بیروت، دارالکتب العلمیة.

مقریزی، احمد بن علی (۱۴۲۷)، المقفی الکبیر، بیروت، دارالغرب الاسلامی.

نویری، احمد بن عبدالوهاب (۱۴۲۴)، نهایة الارب فی فنون الادب، بیروت، دارالکتب العلمیة.

نیسن، فردریک، (۱۳۹۳)، مدخل «جنیزه»، در دانشنامه جهان اسلام، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران.

Ashtor, E. (1956). The Karimi Merchants. Journal of the Royal Asiatic Society.

Beaujard, Philippe, The world of the Indian Ocean: A Global History, Cambridge University Press, 2019, pp. 299-328.

Goitein, S. D. (1967). A Mediterranean Society, The Jewish Communities of the World as Portrated in the Documents of the Cairo Geniza, vol 1. Economiic Foundations, California.

Goitein, S.D., (1968), Studies in Islamic History and Institutions, Brill, 1968.

Keleş, Bahattin, “Memlϋkler Dӧneminde Karimi Tϋccarlarinin Uluslararasi Ticareteki Yeri ve Önemi”, Turkish Studies, Cilt 13. 2018, pp. 81-96.

Labib, S. Book Chapter: “Egyptian Commercial Policy in the Middle Ages”, in Studies on the Economic History of the Middle East, Ed. M.A. Cook, London, 1970,

Labib, S. (1952). Al-Tijāra al-Kārimīya wa-Tijārat Miṣr fi al-ʿUṣūr al-Wusṭā.

Sato Tsugitaka (2006), Slave Traders and Karimi Merchants during the Mamluk Period: A Comparative Study, Waseda University, Mamluk Studies Review, vol. 10, No. 1, pp. 141-155.

Tamil LexiconIndia (Madras), (1924-1936), University of Madras.

Wiet, G. (1955). Les marchands d’épices sous les sultans mamlouks.