شکل گیری سوژه سیاسی مدرن: عوامل و پیامدهای بلواهای نان در دوره ناصری و نقدی بر تاریخ‌نگاری مرسوم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

دکتری جامعه شناسی سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده
در این پژوهش بر لحظه‌هایی از تاریخ تمرکز می‌کنیم که در تاریخ‌نگاری مرسوم نادیده گرفته شده‌اند. این وقایع تاریخی، بلواها و اعتراضاتی است که در دوره ناصری و متاثر از عوامل اقتصادی چون قحطی و کمبود نان صورت گرفته است. در رویکرد شرق‌شناسانه به تاریخ این شورش‌ها به اعتراضاتی از سرِ شکم تفسیر می‌شوند و تاثیرات خاصی بر تحولات تاریخی نیز نداشته‌اند. اما اگر دقیق‌تر به این اعتراض‌ها بنگریم، به دلایلی چون استمرار این شورش‌ها، ائتلاف اقشار مختلف مردم و پیامدهای سیاسی-اجتماعی آن نمی‌توان از بررسی این بلواها چشم‌پوشی کرد. پرسش‌های این پژوهش شامل شناسایی: علل بلواها، گروه‌های مختلف اجتماعی درگیر و پیامدهای این اعتراضات است. از رویکردهای اقتصاد اخلاقی تامپسون و تاریخ اجتماعی ادموند برک بینش‌های نظری مفیدی را وام گرفته‌ایم. بر طبق این رویکرد به مفاهیمی چون: عدالت‌طلبی، جایگاه روحانیت، نقش اقشار مختلف مردم و پیامدهای سیاسی و اجتماعی این پدیده‌ها توجه کرده-ایم.روش پژوهش، تاریخی-اسنادی است. یافته‌ها نشان می‌دهد علل بلواها عواملی چون قحطی و بی‌تدبیری حکام، فرهنگ اسلامی و عدالت طلبی و مهمترین پیامدهای آن شامل: سازمان‌ده بودن شورش‌ها (ائتلاف بین اقشار مختلف مردم مانند زنان، لوطی‌ها، روحانیون، اقشار فرودست)، ایجاد انجمن‌ها و شورا‌ها، تغییر حکامان و تغییر در آگاهی سیاسی مردم (شکل-گیری سوژه سیاسی مدرن) است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله English

The Formation of the Modern Political Subject: Factors and Consequences of Bread Riots in the Naseri Period and a Critique of Conventional Historiography

نویسندگان English

rohollah ghasemi
sara yousefikhah
PhD in Political Sociology, Allameh Tabatabaei University
چکیده English

This study focuses on historical moments neglected by conventional historiography, particularly bread riots during the Naseri era (1227–1274 AH/1848–1896 CE), triggered by economic crises like famine and bread shortages. Orientalist narratives often dismiss these uprisings as mere hunger-driven outbursts with negligible historical impact. However, their persistence, diverse social coalitions, and significant socio-political consequences necessitate re-examination. This research investigates: the causes of these riots, the social groups involved, and their broader outcomes. Drawing on E.P. Thompson’s moral economy and Edmund Burke’s social history frameworks, we analyze concepts such as justice-seeking, the clergy’s pivotal role, the participation of diverse social strata, and the resultant political and social transformations. Employing a historical-documentary method, findings indicate that the riots were driven by famine, rulers’ mismanagement, Islamic cultural values, and justice-oriented traditions. Key outcomes include organized uprisings through alliances among women, lutis, clergy, and lower classes, the establishment of popular councils and associations, shifts in local governance, and the emergence of heightened political consciousness. These protests laid critical groundwork for the modern political subject, challenging simplistic interpretations and highlighting their role in shaping Iran’s socio-political evolution.

کلیدواژه‌ها English

Bread Riots
Orientalism
Moral Economy
Justice
Political Subjectivity
آدمیت، فریدون و ناطق، هما (1356)، افکار اجتماعی و سیاسی و اقتصادی در آثار منتشرنشده دوران قاجار، تهران: انتشارات آگاه
آدمیت، فریدون (1385)، اندیشه ترقی و حکومت قانون عصر سپهسالار، تهران: انتشارات خوارزمی. چاپ سوم
الگار، حامد (1369)، دین و دولت در ایران، مترجم ابولقاسم سری، تهران: انتشارات توس
امانت، عباس (1383)، قبله عالم: ناصرالدین‌شاه قاجار و پادشاهی ایران، مترجم حسن کامشاد، تهران: نشر کارنامه
اوکازوکی، شوکو (1365)، قحطی بزرگ 1288، آینده، سال 12، صص 41-28
بروگش، هینریش (1373)، سفری به دربار سلطان صاحبقران ج1و2، مترجم حسین کردبچه، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی
جمالزاده، محمدعلی (1376)، گنج شایگان، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار
حسینی، رباب (1371)، قحطی و گرانی در سال 1287 و 1288، گنجینه اسناد، شماره 7 و 8، صص 63-47
رحمانیان، داریوش و میرکیایی، مهدی (1392)، تأثیر بلواهای نان بر روابط حکومت و مردم در عصر ناصری، تحقیقات تاریخ اجتماعی، زمستان 92، شماره 2، صص97-65
رحمانیان، داریوش و میرکیایی، مهدی (1393)، تأثیر خشکسالی و قحطی بر وضعیت مالکیت زمین در ایران عصر ناصری، مطالعات تاریخ اسلام، شماره 23، صص 253-219
روزنامه حبل­المتین (1313)، شماره 10، سال 4، 21 شعبان1313
روزنامه حبل­المتین (1313)، شماره 10، سال 4، 12 رمضان 1313
سردار، ضیاء‌الدین (1387)، شرق‌شناسی، مترجم محمدعلی قاسمی، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی
سعید، ادوارد (1383)، شرق‌شناسی، مترجم لطفعلی خنجی، تهران: امیرکبیر
سعیدی سیرجانی، علی‌اکبر (1361)، وقایع اتفاقیه، تهران: امیرکبیر، چاپ دوم
سینکی، مجدالملک (1358)، رساله‌ی مجدیه، به کوشش فضل‌الله گرگانی، تهران: اقبال
ظل­السلطان، مسعودمیرزا (1368)، خاطرات ظل­السلطان، ویرایش خدیوجم، انتشارات اساطیر، جلد دوم
علمداری، فرهاد (1390)، خوراک و سفره‌آرایی ایرانیان در دوره قاجاریه، تهران: سیمین
فوران، جان (1392)، مقاومت شکننده، مترجم احمد تدین، تهران:موسسه خدمات فرهنگی رسا، چاپ 12
فوزی، یحیی (1393)، عدالت در اندیشه سیاسی اسلام: مفهوم شناسی و راهبردها، فصلنامه اندیشه سیاسی در اسلام، پاییز 93، شماره 1، صص 90-59
کرونین، استفانی (1394)، مقاله انقلاب مشروطهف سیاست مردم‌گرایانه و دولت‌سازی در ایران، مجموعه مقالات انقلاب مشروطه ایران ویراستار ونسا مارتین و هوشنگ شهابی، مترجم محمدابراهیم فتاحی، تهران: کتاب پارسه، صص 200-175
لاپیدوس، ایرا (1391)، اسلام و تجربه ی تاریخی ملل مسلمان، مترجم عباس احمدوند، کتاب ماه-تاریخ وجغرافیا-نظرگاه، شماره 176، صص 19-12
مارتین، ونسا (1394)، دوران قاجار، چانه‌زنی، اعتراض و دولت در ایران قرن نوزدهم، مترجم افسانه منفرد، تهران: نشر اختران. چاپ دوم
مستوفی، حمدالله (1393)، شرح زندگانی من، تهران: زوار، ج 1
میرکیایی، مهدی (1394)، نان و سیاست، تهران: نشر علم
ویلز، سی.جی (1368)، ایران در یک قرن پیش، مترجم غلامحسین قراگوزلو، تهران: اقبال
Burke, E. (1986). Understanding Arab Protest Movements. Arab Studies Quarterly, 8(4), 333-345. Retrieved from http://www.jstor.org/stable/41857851
Thompson, E. P. (1971). The moral economy of the English crowd in the eighteenth century. Past & present, (50), 76-136.
دوره 15، شماره 1 - شماره پیاپی 29
بهار و تابستان 1404
آبان 1404

  • تاریخ دریافت 02 مرداد 1404
  • تاریخ بازنگری 23 مهر 1404
  • تاریخ پذیرش 26 مهر 1404