نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار علوم سیاسی، فردوسی مشهد

2 استادیار جامعه‌شناسی، دانشگاه یاسوج

3 کارشناسی ارشد جامعه‎شناسی، دانشگاه یاسوج(نویسندة مسئول)

4 کارشناسی ارشد علوم سیاسی، دانشگاه تهران

چکیده

فرقة اسماعیلیة نزاری به رهبری حسن صباح بنیادگذار ترور در معنی کلاسیک آن است. در تاریخ ایران دهه‎های میانه دیده‎نشده‎ که جریانی، از ترور همچون حربه‎ای راهبردی و هم‎زمان ساز‌و‌کاری دفاعی، به شکلی کاملاً سازمان‎مند در جهت نیل به اهداف خود بهره گیرد. در این پژوهش ترور در فرقۀ اسماعیلیه با رهیافت کیفی و بر اساس شواهد تاریخی بررسی و با تکیه بر استدلال استقرایی، به تحلیل جامعه‎شناختی عوامل مؤثر بر عملکرد این جریان بررسی و شرایط علّی و مداخله‎گرِ مسبب شکل‎گیری پدیدۀ ترور در فرقۀ اسماعیلیه شناسایی شده‎است. پژوهش حاضر با تمرکز بر نظریۀ ترغیبات و فشارهای ساختاری اسملسر و با تأکید بر موضوعاتی چون بررسی چرایی تبدیل رفتار جمعی به جنبش اجتماعی و سازوکار بروز آن به شکل جنبشی ارزشگرا، و طرح این نظر که افتراق‎یافتگی نازلِ قدرت سیاسی و قدرت دینی، موجب ظهور جنبش اجتماعی با بیان مذهبی می‎شود، درصدد شناسایی شرایط علّی و مداخله‎گر مؤثر در ظهور پدیدۀ ترور در این فرقه است. نتیجه آنکه که این دو مؤلفه در جریان منازعۀ تاریخی برای تصاحب قدرت، به تولید و بازتولید ترور در فرقۀ اسماعیلۀ نزاری انجامید.



 

کلیدواژه‌ها

الهامی، داود (1375) «نظر کلی به باورهای اسماعیلیان». کلام اسلامی، ش 19، 53-44.
بیگدلی، علی (1377). ترورهای سیاسی در تاریخ معاصر ایران، ج 1، تهران: سروش.
بیگدلی، علی (1385). «ترور در ایران و جهان»، زمانه (ماهنامۀ اندیشه و تاریخ سیاسی ایران معاصر)، س 5، ش 51.
بلک، آنتونی (1386). تاریخ اندیشۀ سیاسی اسلام؛ از عصر پیامبر تا امروز، ترجمۀ محمدحسین وقار، تهران: اطلاعات.
باستانی‎راد، حسن؛ و اللهیار خلعتبری (1385). «رویارویی سیاسی‌ـ‌نظامی حسن صباح با سلجوقیان»، پژوهشنامۀ علوم انسانی، ش 51.
پناهی سمنانی، محمد احمد (1375). حسن صبّاح چهرة شگفت‌انگیز تاریخ، تهران: نمونه.
تامر، عارف (1991م). تاریخالاسماعیلیه، لندن: ریاض‎الرئیس للکتب و النشر.
ترکمنی‎آذر، پروین (1385). «سلجوقیان: اختلافات مذهبی و پیامدهای آن»، پژوهشنامۀ علوم انسانی، ش 51.
حجاریان، سعید (1376). «سه رهیافت نظری در خصوص عملیات روانی»، فصلنامۀ پژوهش دانشگاه امام صادق (ع)، ش 4.
دفتری، فرهاد (1383). تاریخ و عقاید اسماعیلیه، ترجمۀ فریدون بدره‎ای، تهران: فرزان روز.
دفتری، فرهاد (1378). مختصری در تاریخ اسماعیلیه؛ سنّت‌های یک جماعت مسلمان، ترجمة فریدون بدره­ای، تهران: فرزان.
ریاحی، محمد امین (1347). گلگشت در شعر و اندیشه حافظ، تهران:علمی.
ستوده، منوچهر (1363).  قلاع اسماعیلیه، تهران: طهوری.
طیّب، علیرضا (1382). تروریسم؛ تاریخ، جامعهشناسی، گفتمان، حقوق، تهران: نی.
طیب، علی رضا (1380). «تروریسم در فراز و فرود تاریخ»، راهبرد‌، ش 21،صص 53 – 67
غزالی طوسی، ابوحامد امام محمد (1380). کیمیای سعادت، به کوشش حسین خدیو جم، تهران‌: علمی و فرهنگی.
غلامی، مریم؛ منصوری، علی (1387). «بررسی تحولات فرهنگی اسماعیلیان نزاری از دعوت تا سلطنت»، تاریخ اسلام، ش 33 و 34، صص 175- 206
غفاری، غلامرضا؛ و عادل ابراهیمی لویه (1384). جامعهشناسی تغییرات اجتماعی، تهران: آگرا.
قبادیانی، ابومعین ناصربن‎خسرو (1363). گشایش و رهایش، تحقیق سعید نفیسی، تهران: جامی.
کرمانی، حمیدالدین احمد (1967م). راحتالعقل، تحقیق مصطفی غالب، بیروت: دارالاندلس.
کناررودی، قربانعلی (1393). « اسماعیلیه و نقش آنان در بی‌ثباتی سیاسی حکومت سلجوقی»‌، بررسی‌های نوین تاریخی سال اول، ش 1، صص 98-89.
گیدنز، آنتونی (1384). جامعهشناسی، ترجمۀ منوچهر صبوری، چ 13، تهران: نی.
لوییس، برنارد (1385). فداییان اسماعیلی، ترجمۀ فریدون بدره‎ای، تهران: توس.
مقصودی، مجتبی (1388). دگرگونی مفهوم تروریسم؛ بررسی موردی تروریسم در هند»، ماهنامۀ سیاسی ـ اقتصادی، ش 259 و 260، صص 38-37.
محمدی، علی (1391). «منازعۀ حنابله با شیعۀ امامیه در عصر سلجوقی»، فصلنامۀ تاریخ و تمدن اسلامی، س 8، ش 15.
ولادیمیرونا، استرویوا لودمیلا (1371). تاریخ اسماعیلیان در ایران، ترجمة پروین منزوی، تهران: اشاره.
ناصری طاهری، عبدالله (1379). «اسماعیلیان و مخالفانشان»، فصلنامة تاریخ اسلام، ش 3، صص 161-180.
نجمی، ناصر (1375). سرگذشت حسن صباح و قلعه الموت. تهران: ارغوان.
نظام‎الملک طوسی، ابوعلی‎ حسن‎بن‎علی (1375). سیاستنامه (سیرالملوک)، به کوشش جعفر شعار، تهران: شرکت سهامی کتاب‎های جیبی.
همدانی، رشیدالدین فضل‎الله (1381). جامعالتواریخ، تهران: علمی و فرهنگی.
هاجسن، مارشال ک. س (1385). فرقۀ اسماعیلیه، ترجمۀ فریدون بدره‏ای، تهران: امیرکبیر.
یوسفی‎فر، شهرام؛ و سید محمدحسین محمدی (1389). «بررسی چگونگی تأثیرگذاری باورهای مذهبی بر زندگی اجتماعی شهر ری در عصر سلجوقی»، جستارهای تاریخی، سال1، ش 1.
 
Borradori, Giovanna (2003). Philosophy in a Time of Terror: Dialogues with Jorgen Habermas and Jacques Derrida, Chicago: University of Chicago Press.
Burman, E. (1987). The Assassins: Holy Killers of Islam, Welling Borough: Crucible.
Hammfir, C, Joseph Von (1835). The History of Assassins: Derived from Oriental Sources, London: Smith and Elder.
Lewis, B. (1969). “The Assassins”, London: International Studies (SAGE) 11 (1), 103-104.
Madelung, W. (1988). Religious Trends in Early Islamic Iran, U.S.A: Persian Heritage Foundation.
Marshall, G.; and Hodgson (2005). The Secret Order of Assassins: The Struggle of the Early Nizârî Ismailia against the Islamic World, U.S.A: University of Pennsylvania Press.
Strauss. A.; and J. Corbin (1998). Basics of Qualitative Research, London: Sage.
Smelser, N. (1986). Social Movement, London: Sage.