نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار گروه تاریخ/ دانشگاه اراک
2 کارشناس ارشد تاریخ/ دانشگاه اراک.
چکیده
اعتیاد به مواد مخدر یکی از دغدغه‌های جامعة ایرانی طی تاریخ آن محسوب می‌شود. پیدایش بعضی از انواع مواد مخدر و اشکالی از اعتیاد در ایران به قرون میانة تاریخ کشورمان بازمی‌گردد. پژوهش پیش رو به روش توصیفی ـ تحلیلی در پی پاسخ به این سؤال است که مصرف مواد مخدر در قرون میانة تاریخ ایران چه وضعیتی داشته است؟ یافته‌های پژوهش حکایت از آن دارد که انواع مواد مخدر و در رأس آن تریاک و حشیش در آن دوران با کارکردهای درمانی، تفننی ـ تفریحی، تسکین‌بخشی و نیز سیاسی ـ انتقامی رواج داشت. نگرش عمومی به مواد مخدر به علت عوارض و پیامدهای نامطلوب آن در حوزه‌های فردی و اجتماعی منفی بود. هم‌چنین حکومت‌ها در قبال مسئلة اعتیاد، غالباً به دلایلی چون مشغله‌های سیاسی ـ نظامی یا علقه‌های شخصی به مواد مخدر، سیاست بازدارنده‌ای در پیش نمی‌گرفتند و صرفاً دربارة سربداران و به طور گذرا از سیاست ممنوعیت استعمال مواد مخدر در این دوران اطلاعاتی در دست است.
کلیدواژه‌ها
آیتی، عبدالمحمد (1383). تحریر تاریخ وصاف، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ابن خلکان، شمس‌الدین احمد (1380). منظر الانسان، ترجمة احمد بن محمد السنجری، ارومیه: دانشگاه ارومیه.
ابن کثیر، ابولفداء اسماعیل بن عمر (1986 م/ 1407 ق). البدایه و النهایه، بیروت: دارالفکر.
ابن‌سینا (1362). قانون در طب، ترجمة عبدالرحمن شرفکندی (هه‌ژار)، تهران: سروش.
ابن‌سینا (1367). قانون در طب، ترجمة عبدالرحمن شرفکندی (هه‌ژار)، تهران: سروش.
ابودلف، مسعر بن مهلهل (1354). سفرنامة ابودلف در ایران، ترجمة ابوالفضل طباطبایی، تهران: زوار.
احتشامی، ابوالحسن (1348). «تریاک و حشیش (اعتیاد سلاطین بدان‌ها)»، نشریة زبان و ادبیات وحید، س 6، ش 68.
احسان‌منش، مجتبی و عیسی کریمی کیسمی (1387). «نگاهی به تاریخچه و برخی پژوهش‌های انجام‌گرفته در زمینة اعتیاد در ایران»، نشریة روان‌شناسی و علوم تربیتی اندیشه و رفتار، س 5، ش 19.
افلاکی، شمس‌الدین احمد (1959/ 1961 م). مناقب العارفین، تصحیح تحسین یازیچی، آنکارا: انجمن تاریخ ترک.
امیری، منوچهر (1353). فرهنگ داروها، تهران: بنیاد فرهنگ.
بداونی، عبدالقادر (1379). منتخب التواریخ، تصحیح توفیق سبحانی و مولوی احمد صاحب، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
بویل، جی. ا. (1390). تاریخ ایران کمبریج (مغولان)، ترجمة تیمور قادری، تهران: مهتاب.
بیهقی، ابوالفضل محمد بن حسن (1374). تاریخ بیهقی، تصحیح خلیل خطیب‌رهبر، تهران: مهتاب.
پورداوود، ابراهیم (1331). هرمزدنامه، تهران: نشریة انجمن ایران‌شناسی.
حاج سیدجوادی، حسن (1375). «تریاک از حملة اعراب تاکنون»، نشریة علوم انسانی، ش 71.
حاجی‌لو، محمدرضا (1388). تاریخچه و علل گرایش به مواد مخدر، تهران: نگاه.
حافظ ابرو، عبدالله (1380). زبدة التواریخ، تصحیح کمال حاج سیدجوادی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
حافظ، شمس‌الدین محمد (1378). حافظ به سعی سایه، تهران: کارنامه.
خاقانی، افضل‌الدین (1374). دیوان، تصحیح ضیاء‌الدین سجادی، تهران: زوار.
خواندمیر، غیاث‌الدین بن همام‌الدین (1380). حبیب السیر، تهران: خیام.
دفتری، فرهاد (1376). افسانه‌های حشاشین یا اسطوره‌های فداییان اسماعیلی، ترجمة فریدون بدره‌ای، تهران: فرزان.
دوستخواه، جلیل (1371). اوستا کهن‌ترین سرودهای ایرانیان، تهران: مروارید.
زجاجی (حکیم) (1383). تاریخ منظوم زجاجی، تصحیح علی پیرنیا، تهران: آثار.
ژینیو، فیلیپ (1382). ارداویراف‌نامه، ترجمه و تحقیق ژاله آموزگار، تهران: معین و انجمن ایران‌شناسی فرانسه.
سعدی شیرازی، مصلح‌الدین (بی‌تا). کلیات، تصحیح محمدعلی فروغی، تهران: امیرکبیر.
سنایی غزنوی، ابوالمجد مجدود (1359). حدیقه الحقیقه و شریعه الطریقه، تصحیح و تحشیة مدرس رضوی، تهران: دانشگاه تهران.
سیستانى، ملک شاه حسین (1383). احیاء الملوک، تصحیح منوچهر ستوده، تهران: علمى و فرهنگى.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1386). قلندریه در تاریخ، تهران: سخن.
عطار نیشابوری، فریدالدین محمد (1371). دیوان، تصحیح تقی تفضلی، تهران: علمی و فرهنگی.
فرخی سیستانی (1371). دیوان، به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران: زوار.
فردوسی، ابوالقاسم (1392). شاهنامه، قم: نوید ظهور.
فرهنگ لغت عمید (۱۳۷۱). به سرپرستی حسن عمید، تهران: امیرکبیر.
فقیهی، علی‌اصغر (1357). آل‌بویه و اوضاع زمان ایشان با نموداری از زندگی مردم آن، بی‌جا: صبا.
قزوینی، زکریا بن محمد (1361). عجایب المخلوقات و غرائب الموجودات، تصحیح نصرالله سبوحی، تهران: کتاب‌‌خانة مرکزی.
کوهن، آلن (1373). فرهنگ مواد مخدر، ترجمة حسن حاج سیدجوادی، تهران: محبی.
الگود، سریل لوید (1371). تاریخ پزشکی در ایران، ترجمة باهر فرقانی، تهران: امیرکبیر.
لوبون، گوستاو (1364). تمدن اسلام و عرب، ترجمة هاشم حسینی، تهران: اسلامیه.
مارکوپولو (1363). سفرنامة مارکوپولو، ترجمة منصور سجادی و آنجلادی جوانی رومانو، تهران: گویش و چاپ‌خانة نقش جهان.
مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین (1374). مروج الذهب و معادن الجوهر، ترجمة ابوالقاسم پاینده، تهران: علمی و فرهنگی.
مظاهری، علی (1378). زندگی مسلمانان در قرون وسطی، ترجمة مرتضی راوندی، تهران: صدای معاصر.
مقدسی، ابوعبدالله محمد (1361). احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان.
مقریزی، تقی‌الدین ابوالعباس احمد (1418). المواعظ و الاعتبار بذکر الخط و الآثار، ج 3، قاهره: دارالکتب العلمیه.
موحد، محمدعلی (1369). مقالات شمس تبریزی، تهران: خوارزمی.
مولوی، جلال‌الدین محمد (1377). کلیات دیوان شمس، تهران: نگاه.
میرحسین شاه (مترجم) (بی‌تا). تعلیقات بر حدود العالم من المشرق الی المغرب، تصحیح و حواشی مریم میراحمدی و غلامرضا وهرام، تهران: دانشگاه الزهرا.
ناصرخسرو (2536). سفرنامة ناصرخسرو، به کوشش نادر وزین‌پور، تهران: فرانکلین.
نفیسی، سعید (1341). محیط زندگی و احوال و اشعار رودکی، تهران: ابن‌سینا.
هاجسن، مارشال گ. س. (1378). فرقة اسماعیلیه، ترجمة فریدون بدره‌ای، تهران: علمی و فرهنگی.
هرودت (1383). تاریخ هرودت، ترجمه و توضیحات و حواشی هادی هدایتی، ج 4، تهران: دانشگاه تهران.
هروی، سیف بن محمد بن یعقوب (1383). تاریخ‌نامة هرات، تصحیح غلامرضا طباطبایی مجد، تهران: اساطیر.
همدانی، رشید‌الدین فضل‌الله (1358/ 1940 م). تاریخ مبارک غازانی، تصحیح کارل یان، هرتفرد: استفن اویستن.
همدانی، رشید‌الدین فضل‌الله (1386). جامع التواریخ، تصحیح محمد روشن، تهران: میراث مکتوب.
هندوشاه استرآبادی، محمدقاسم (1387). تاریخ فرشته از آغاز تا بابر، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
Daftary, Farhad (2012). ‘FEDĀʾĪ’, Encyclopedia Iranica, Vol. IX.
Gnoli, G. and A. Saidi Sirjani (1988). ‘BANG’, Encyclopedia Iranica, Vol. III.
Sajjadi, Sadeq (1995). ‘DRUGS’, Encyclopedia Iranica, Vol. VII.
)