نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ/دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری فرهنگ و زبانهای باستانی/ دانشگاه تهران،

چکیده

متن آیینۀ ذهن مؤلف،زمانه و فضای زیستی اوست؛ از‌این‌رو تحلیل متن ـ به‌ویژه داستان به‌سبب ماهیت و گسترۀ وسیع مؤلفان و مخاطبانش ـ در دریافت تاریخ هر دوره اهمیت دارد. داستان محبوب ‌القلوب برخاسته از گفتمان فکری-فرهنگی دورۀ صفویه است و تحلیل آن در شناخت بیشتر این دورۀ مهم رشد داستان‌پردازی در ایران راهگشاست. پس این پژوهش از روش تحلیل گفتمان انتقادی به بررسی داستان «مکر سه‌زن مکار با قاضی و شحنه و محتسب»، از کتاب «محبوب‌القلوب» می‌پردازدتا به این پرسش پاسخ دهد که متن چه گوشه‌هایی از فضای فکری‌ـ‌اجتماعی عصر صفوی را بازتاب می‌دهد. حاصل آنکه در سطح زبانی، واژگانی انتخاب شده‌اند که بیشترین سازش را با بن‌مایة اصلی داستان یعنی مکر و حیله‌گری زنانه، دارند. سطح تفسیری، به تواتر چنین داستانی در متون هم‌مضمون و بررسی تطبیقی آنان می‌پردازد؛ در سطح تبیین گفتمانی، داستان بخشی از نظام رفتاری عصر صفوی را بازنمایی کرده‌است.

کلیدواژه‌ها

آقاجانی، سعادت (1390). «مقدمه‌ای بر تحلیل گفتمان»، کتاب ماه علوم اجتماعی، ش 37.
ادریسی، مهری(1391). «حیات زنان قزوین در عصر صفویه»، در مجموعه مقالات همایش بینالمللی قزوین عصرصفوی، به‌کوشش باقرعلی عادل‌فر، قزوین: انتشارات دانشگاه بین‌المللی امام خمینی.
امین، سیدحسن (1384). «زن در ادبیات فارسی»، حافظ، ش 21، آذر 1384، صص 55 تا 58.
اولئاریوس، آدام (1379).سفرنامه، ترجمۀ حسین کردبچه، تهران: هیرمند.
بهرامپور، شعبانعلی (1379). «درآمدی بر تحلیل گفتمان»، در: گفتمان و تحلیل گفتمانی، محمدرضا تاجیک، تهران: فرهنگ گفتمان، صص 21-64.
پینالت، دیوید (1389).شیوههای داستان‌پردازی در هزار‌و‌یک شب، ترجمۀ فریدون بدره‌ای، تهران: هرمس.
تاجیک، محمدرضا (1379).گفتمان و تحلیل گفتمانی، تهران: فرهنگ گفتمانی.
تاورنیه، ژان باتیست (1336). سفرنامه، ترجمۀ ابوتراب نوری، بی‌جا، بی‌نا.
توکلی، نیره (1382). «فرهنگ و هویت جنسیتی با نگاهی بر ادبیات ایران»، نامۀ انسان‌شناسی، دورۀ اول، ش 3، صص 31تا70.
ثمینی، نغمه (1379).کتاب عشق و شعبده پژوهشی در هزار‌و‌یک شب، تهران: نشر مرکز.
دو بووار، سیمون (1382).جنس دوم، ترجمۀ قاسم صنعوی، تهران: انتشارات توس.
سانسون (1346) سفرنامه؛ وضع کشور ایران در زمان شاه سلیمان صفوی، ترجمۀ تقی تفضّلی، تهران.
سجادی، سیدمحمدعلی و حسنی جلیلیان، محمدرضا (1387). «زن و هبوط: چگونگی رواج باورهای ناروا درمورد زنان در برخی از متون ادبی فارسی»، پژوهشنامۀ علوم انسانی، ش 57، صص 161تا186.
شاردن، ژان (1372).سفرنامه، ترجمۀ اقبال یغمایی، تهران: توس.
شعربافیان، حمیدرضا (1388).باورهای عامیانه در ایران به گزارش سیاحان غربی، مشهد: محقّق
صفا، ذبیح الله (1378).تاریخ ادبیات ایران، ج 5، تهران: انتشارات فردوس.
ظهیری سمرقندی، محمد‌بن‌علی (1381).سندبادنامه، تصحیح محمدباقر کمال‌الدینی، تهران: مرکز نشر میراث مکتوب.
عطارزاده، مجتبی (1387). «بررسی تطبیقی مفهوم جنسیت در اسلام و غرب»، مطالعات راهبری زنان، س 11، ش 42، صص 43 تا 78.
 عوفی، سدید الدین محمد (1386).جوامع الحکایات و لوامع الروایات، جزء دوم از قسم سوم، تصحیح امیر بانو مصفا (کریمی) و مظاهر مصفا، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
غفاری فرد، عباسقلی (1387). زن در تاریخنگاری صفویه، تهران: امیرکبیر.
فاولر، راجر (1390).زبان‌شناسی و رمان، ترجمۀ محمد غفاری، تهران: نشر نی.
فیگویروا، دن گارسیا دسیلوا (1363).سفرنامه، ترجمه غلامرضا سمیعی، تهران: نشر نو.
کراچی، روح‌انگیز (1390).هشت رساله در بیان احوال زنان از 1000تا 1313 هجری قمری، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
کلهر، سمیرا (1380). «زن در ضرب المثل‌ها»، کتاب ماه هنر، ش 39 و 40، صص 75 تا 81.
لیزبت ون زونن (1383).«رویکردهای فمینیستی به رسانه‌ها، ترجمه محمدرضا حسن زاده و حسن رییس‌زاده»، رسانه، س 15، ش1، صص 155-196.
مجلسی، محمدباقر‌بن محمدتقی (1379). کلیات حلیه‌المتّقین، تهران: انتشارات قائم نوین.
محمدشفیع‌بن‌محمدصالح (1379). مجمع المعارف و مخزن العوارف، در کلیاتحلیه‌المتّقین، تهران: انتشارات قائم نوین.
مک دانل، دایان (1380).مقدمه‌ای بر نظریه‌های گفتمان، ترجمه حسین علی نوذری، تهران: فرهنگ گفتمان.
میرزا برخوردار فراهی (1373).محبوب‌القلوب، تلخیص و تحریر علیرضا ذکاوتی قراگوزلو، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
میلز، سارا (1382).گفتمان، ترجمه فتاح محمدی، زنجان: هزاره سوم.
هزار‌و‌یک شب (1383). ج 4و6، ترجمه عبداالطیف طسوجی، تهران: انتشارات جامی.
یورگنسن، ماریان، فیلیپس، لوئیز (1391).نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمه‌هادی جلیلی، تهران، نشر نی.
       Connell, R. W. and Messerschmidt, James W.(2005), “Hegemonic Masculinity: Rethinking the Concept”, Gender and Society, Vol. 19, No. pp. 829-859
            Donaldson, Mike (1993), “What Is Hegemonic Masculinity?”, Theory andSociety, Vol. 22, No. 5, Special Issue: Masculinities, pp. 643-65
            Fairclough, Norman, (1992),  Discourse and Social Change,Polity, Cambridge.
            Reid, James J.,(2000), Studies in Safavid Mind, Society and culture, Mazda Publishers.