نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار پژوهشکده تاریخ، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

امنیت اجتماعی در پرتو تغییرات درونی ایران در عرصه قدرت سیاسی- حوزه عمومی و نیز تحولات جهان بیرونی قرن نوزدهم دچار قبض و بسط مفهومی و معنایی گردید. ارزیابی این مساله که امنیت اجتماعی چرا و تحت تاثیر چه عواملی، موضوع توجه برخی نخبگان قدرت و اندیشمندان جدید قرار گرفت و کدام مولفه­ها در توسعه مفهومی- کارکردی آن اثرگذار بودند، محور نوشتار حاضر است. با کاربست روش تحلیل تاریخی می­توان گفت در دوره ناصری در نتیجۀ ورود مفاهیم نوین و ضرورت ایجاد نهادهای جدید جهت اداره مطلوب امور از یک­سو و رشد آگاهی اجتماعی و طرح رویکردهای جدید به مساله حقوق اجتماعی شاهد تغییر نسبی در مفهوم و گستره کارکردی امنیت اجتماعی علیرغم تداوم نگرش و ساختارهای بازتولیدکننده گفتمان غالب پیشین و ساختارگرا به مساله امنیت اجتماعی هستیم که نوعی زیست دوگانه و وضعیت بینابین و ترکیبی را رقم زد. بخش­های فعّال حوزه عمومی از طریق انتقال مفاهیم جدیدی چون قانون­گرایی، حقوق اجتماعی، تشکیل نهادی حقوقی و انتظامی جدید، رشد شهرنشینی و توسعه آموزش و درک افراد جامعه از حقّ شهروندی تقویت شد و نخبگان جامعه جهت نیل به خواسته­های خود در عرصه امنیت فردی- اجتماعی و طرح مفهوم امنیت ملّی درصدد تغییر در ساختار سیاسی- اجتماعی با تشکیل نهادهای جدید برآمدند. بدین ترتیب، ساختار جدید ضمن توسعه نهادهای اجتماعی و تقویت حوزه عمومی گامی مهم در راستای پیشبرد پروسه تحول در ابعاد امنیت اجتماعی و بسترسازی و اجرائی کردن وضع جدید برداشت.

تازه های تحقیق

.

کلیدواژه‌ها

آدمیت، فریدون و ناطق، هما (1356). افکار اجتماعی و سیاسی و اقتصادی در آثار منتشر نشده دوره قاجار، تهران، آگاه.
آدمیت، فریدون(1378). امیرکبیر و ایران، تهران، خوارزمی، چاپ ششم.
آدمیت، فریدون(1387). ایدئولوژى نهضت مشروطیت ایران، تهران، نشر گستره.
آدمیت، فریدون(1340). فکر آزادی و مقدمه نهضت مشروطیت، تهران، سخن.
اتحادیه، منصوره(1377). این جا طهران است(مجموعه مقالات در باره طهران 1344- 1269ه.ق)، تهران، نشر تاریخ ایران.
اتحادیه، منصوره(1361) پیدایش و تحول احزاب سیاسی، چاپ اول، تهران، نشر گستره.
احتشام السلطنه، محمودخان(1362). خاطرات احتشام السلطنه، تهران، انتشارات زوّار.
اعتضادالسلطنه، علی قلی میرزا(1370). اکسیرالتواریخ:تاریخ قاجاریه از آغاز تا 1259ه.ق، به اهتمام جمشید کیان­فر، تهران، ویسمن.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن خان(1363). المآثر و الآثار، به کوشش ایرج افشار، تهران، اساطیر.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن خان(1367). تاریخ منتظم ناصری، به تصحیح دکتر محمداسماعیل رضوانی، تهران، دنیای کتاب، جلد سوّم.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن خان(1367).روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه، به کوشش ایرج افشار، تهران، امیرکبیر.
اشرف، احمد(1359). موانع تاریخی رشد سرمایه داری در ایران، تهران، انتشارات زمینه.
اکبری، محمدعلی(1384). چالش­های مدرن در ایران عصر قاجار، تهران، انتشارات روزنامه ایران.
بروگش،هینریش(1375).در سرزمین آفتاب:دومین سفرنامه هینریش بروگش؛تصویری از ایران سده‌ نوزدهم، ترجمه محسن جلیلوند، تهران، نشر مرکز.
بشیریه، حسین(1382). دیباچه ای بر جامعه شناسى سیاسى، تهران، نگاه معاصر.
پولاک، ادوارد یاکوب(1361). سفرنامه پولاک(ایران وایرانیان)، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران، خوارزمی.  
تکمیل­همایون،ناصر(1378).تاریخ اجتماعی و فرهنگی تهران،تهران، دفتر پژوهش­های فرهنگی،جلد دوّم(دارالخلافه ناصری).
حائری، عبدالهادی(1367). نخستین رویارویی­های اندیشه­گران ایران با دو رویه تمدن بورژوازی غرب، تهران، امیرکبیر.
دولت آبادی، یحیی(1387). حیات یحیی، تهران، فردوس، جلد اوّل.
رضاقلی پور، علی(1377). جامعه شناسی نخبه کشی، تهران، نشر نی، چاپ نهم.
زرگری نژاد، غلامحسین(1386). سیاست نامه­های قاجاری، تهران، موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی، جلد اوّل.
سپهر، محمدتقی (لسان الملک)(1377). ناسخ­التواریخ:تاریخ قاجاریه، به اهتمام جمشید کیانفر، تهران، اساطیر، جلد سوّم(سلطنت ناصرالدین شاه).
سریع القلم، محمود (آذر و دیماه1377). مبانی عشیره­ای فرهنگ سیاسی ایران، ماهنامه اطلاعات سیاسی- اقتصادی، شماره 135-136.
سعدوندیان، سیروس و اتحادیه، منصوره (1368). آمار دارالخلافه تهران(اسنادی از تاریخ اجتماعی تهران در عصر قاجار)، تهران، نشر تاریخ ایران.
سمیعی اصفهانی، علیرضا(1387). جامعه قدرتمند، دولت ضعیف:تببین جامعه­شناختی مناسبات دولت- جامعه در ایران عصر قاجار، فصلنامه سیاست، دوره 38، شماره 3
شعبانى، رضا (1371). مبانى تاریخ اجتماعى ایران، تهران،  قومس.
شیل، مری(ماری) (1368). خاطرات لیدی شیل، ترجمه حسین ابوترابیان، تهران، نشر نو.
صنیع­الدوله،محمدحسن­خان(1294ه.ق).مرآت البلدان ناصری(نسخه خطی کتابخانه ملّی)، تهران، دارالطباعه دولتی‏، جلد سوّم.
علیزاده بیرجندی، زهرا(1390). حکومت ناصری و گفتمان­های نو، تهران، هیرمند.
فرمانفرماییان، رکسانه(1389). جنگ و صلح در ایران دوره قاجار، ترجمه حسن افشار، تهران، نشر مرکز.
فریزر، جیمز(1366). سفرنامه فریزر، ترجمه منوچهر امیری، تهران،توس.
فلور، ویلم(1366). جستارهایی از تاریخ اجتماعی ایران در دوره قاجار، ترجمه ابوالقاسم سرّی، تهران، توس، جلد اوّل.  
فوران، جان(فروردین و اردیبهشت 1371). پیشرفته مفهوم توسعه وابسته، کلید اقتصاد سیاسی ایران در عصر قاجار، ترجمه علی طایفی، اطلاعات سیاسی- اقتصادی،  شماره 55 و56.
قزوینی، محمدشفیع(1370). قانون قزوینی(انتقاد اوضاع اجتماعی ایران دوره ناصری)، به کوشش ایرج افشار، تهران، طلایه.
کاتوزیان، محمدعلی همایون(خرداد و تیر1377). فرّ ایزدی و حق الهی پادشاهان، اطلاعات سیاسی- اقتصادی، شماره129-130.
کاظم­زاده، فیروز(1354). روس و انگلیس در ایران1868-1914(پژوهشی درباره امپریالیزم)، ترجمه منوچهر امیری، تهران، شرکت کتابهای جیبی.
کدی، نیکی آر(1369). ریشه های انقلاب ایران، ترجمه عبدالرحیم گواهی، تهران، انتشارات قلم.
کرزن، جرج(1349). ایران و قضیه ایران، ترجمه وحید مازندرانی، تهران، علمی فرهنگی.
گوبینو، کنت(بی­تا). سه سال در دربار ایران، ترجمه ذبیح الله منصوری، تهران.
عباسی، محمدرضا و بدیعی، پرویز(بی­تا).گزارشهای اوضاع سیاسی- اجتماعی ولایات ناصری، تهران، بی­نا.
لمبتون، آن. کی. اس(1375). ایران عصر قاجار، ترجمه سیمین فصیحی، مشهد، جاودان خرد.
مستوفی، عبدالله(1343). شرح زندگانی من یا تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجاریه، تهران، زوّار،جلد 2.
محلاتی، حاج سیاح(1359). خاطرات حاج سیاح یا دوره خوف و وحشت، تصحیح حمید سیاح و سیف‌الله گلکار،تهران، امیرکبیر.
مراغه­ای، زین العابدین(1313ه.ق). سیاحتنامه ابراهیم بیک، قاهره.
مفتون دنبلی، عبدالرزاق(1383). مآثر سلطانیه، تصحیح و تحشیه غلام حسین زرگری نژاد، تهران، روزنامه ایران.
ملک­آرا،عباس­میرزا(1325). شرح حال عباس میرزا ملک آرا، به ­اهتمام عبدالحسین نوایی، بی­جا،انجمن نشر آثار ایران.
ملکم، سرجان(بی­تا). تاریخ ایران، ترجمه حیرت، تهران، سعدی، جلد2.
موریه، جیمز(1385). سرگذشت حاجی بابای اصفهانی، ترجمه میرزا حبیب اصفهانی، ویرایش جعفر مدرس صادقی،تهران، نشر مرکز.
مهدوی، شیرین(1379). زندگی­نامه حاج محمدحسن کمپانی امین دارالضرب، ترجمه منصوره اتحادیه و فرحناز امیرخانی حسنک­لو، تهران، نشر تاریخ ایران.
میرسندسی، سیدمحمد (1391). جامعه­شناسی تاریخی امنیت در ایران، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
نصری، قدیر(1390). درآمدی نظری بر امنیت جامعه­­ای(مفاهیم، مولفه­ها و نظریه­ها)، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
نورایی، فرشته (1352). تحقیق در افکار میرزا ملکم‌خان ناظم‌الدوله، تهران، امیرکبیر.
واتسن، رابرت گرانت(1340). تاریخ قاجار، ترجمه عباسقلی آذری، بی­نا.
وطن خواه، مصطفی(1380). موانع تاریخی توسعه نیافتگی در ایران، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اوّل.
ویلسن، آرنولد تالبوت(1363). سفرنامه ویلسن یا تاریخ سیاسی و اقتصادی جنوب غربی ایران، ترجمه حسین سعادت‌نوری، تهران، انتشارات وحید.
هدایت، رضاقلی­خان(1380). تاریخ روضه الصفای ناصری، تصحیح و تحشیه جمشید کیانفر، تهران، اساطیر.
روزنامه دولت علیه ایران(پنج شنبه 3شوال 1268ه.ق). شماره 3.
روزنامه ایران(15و 22جمادی الثانی1296ه.ق). اداره جلیّه نظمیه و امنیت عامه شهر دارالخلافه، شماره 387و 388.