نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ ایران بعد از اسلام/دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشیار گروه تاریخ/ دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

هورامان با جغرافیای کوهستانی و صعب‌العبور و با مردمانی که طریقۀ زندگی آن‌ها همواره همچون راز بوده، در مطالعات تاریخ محلی، تاریخ اجتماعی، قوم‌نگاری و مردم‌شناسی محل توجه پژوهشگران قرار گرفته است. هر‌گاه سخن از زندگی اجتماعی قومی به میان می‌آید تقریباً هیچ داده تاریخی از وضع زیست آن‌ها در دست نیست، ادبیات مکتوب و شفاهی می‎تواند رهیافتی برای بررسی و تحلیل تاریخ اجتماعی و واکاوی زندگی اجتماعی ارائه دهد. در این نوع پژوهش‎ها، بدون مراجعه به منابع غیرتاریخ‌نگارانه به ویژه ادبیات، بحث از زندگی اجتماعی ممکن نیست. پرسش این مقاله آن است که وضعیتِ زیست مردم هورامان در دورۀ قاجار و پهلوی اوّل چگونه بوده است؟ این مقاله می‎کوشد با خوانش متن دیوان ملا‌حسن‌دزلی، تحلیل فرهنگی‌-‌تاریخی از وضعیتِ زیستِ مردم هورامان در دورۀ قاجار و پهلوی اوّل ارائه دهد. این پژوهش با روش توصیفی‌-‌تحلیلی انجام گرفته و ابتدا داده‏ها و اطلاعات مرتبط با واژگان خوراک و پوشاک را از متن دیوان استخراج و سپس با طبقه‏بندی انواع خوراک و پوشاک، اوضاع فرهنگی، شیوۀ زیست و زندگی روزانۀ مردم هورامان، در دورۀ مذکور را ارزیابی کرده است. یافته‌ها نشام می‌دهد مردم هورامان در این دوره به‌رغم تنوع خوراک و پوشاک، برخوردار از گونه‌های مختلف آن نبودند و میان بودها و باید‌ها فاصله دیده می‌شد.

کلیدواژه‌ها

آقا بیگی، فرامرز (بهار و تابستان 1392). «پوشاک زنان کرد ایران در سفرنامه‎های دورۀ صفوی تا پایان پهلوی»، مجله مطالعات ایرانی، سال دوازدهم، شمارۀ بیست و سوم، ، 1 - 20.
آکوپف (هاکوپیان)، گ. ب و حصارُف، م. ا (1376). کردان گوردان و مسأله کرد در ترکیه (از آغاز جنبش کمالیون تا کنفرانس لوزان)، ترجمه سیروس ایزدی، تهران: انتشارات هیرمند.
الگار، ح (1383). «عمامه»، پوشاک در ایران زمین، زیر نظر احسان یارشاطر، ترجمۀ پیمان متین، با مقدمۀ علی بلوکباشی، تهران: امیرکبیر، 455 - 460.
الگار، ح (1383). «عبا»، پوشاک در ایران زمین، زیر نظر احسان یارشاطر، ترجمۀ پیمان متین، با مقدمۀ علی بلوکباشی، تهران: امیرکبیر، 451 - 454.
الماس خان، کندوله‎ای، مهندس نصرالله خان (1394). دو رسالۀ تاریخی و ادبی هورامان (از دوران افشاریه و قاجاریه)، محقق، مصحح و مترجم مظهر ادوای، تهران: نشر احسان.
اکبری مفاخر، آرش (پاییز و زمستان 1393). «رزم‌نامۀ کنیزک (حماسه‎ای به زبان گورانی و روایتی از یادگار زریران)»، پژوهشنامۀ ادب حماسی، سال دهم، شمارۀ هجدهم، 145 - 171.
اکبری مفاخر، آرش (پاییز 1392). «دینو (بررسی و تحلیل سرود‌ی به زبان گورانی)»، جستارهای ادبی، سال چهل‌ و‌ ششم،  شمارۀ 182، 105 - 137.
امامی، نصرالله (1386). درآمدی بر هرمنوتیک در ادبیات، اهواز: نشر رسش.
اندروز، پ. ا، اندروز، و (1383). «لباس کردها وترکها در آذربایجان»، پوشاک در ایران زمین، زیر نظر احسان یارشاطر، ترجمۀ پیمان متین، با مقدمۀ علی بلوکباشی، تهران: امیرکبیر، 311 - 323.
بابانی، عبدالقادر بن رستم (1392). سیرالاکراد در تاریخ و جغرافیای کردستان، به کوشش محمد رئوف توکلی، تهران: نشر توکلی.
بیری، اُرا شوارتز (1383). «لباس کردهای کلیمی»، پوشاک در ایران زمین، زیر نظر احسان یارشاطر، ترجمۀ پیمان متین، با مقدمۀ علی بلوکباشی، تهران: امیرکبیر، 281 - 284.
پالمر، ریچارد (1377). علم هرمنوتیک، ترجمۀ محمد سعید حنایی کاشانی، تهران: انتشارات هرمس.
پور بهمن، فریدون (1386). پوشاک در ایران باستان، ترجمه هاجر ضیاء سیکارودی، تهران: امیرکبیر.
چمن‌آرا، بهروز (بهار 1390). «درآمدی بر ادب حماسی و پهلوانی کردی با تکیه بر شاهنامۀ کردی»، مجله جستا‌های ادبی، شمارۀ 172، 120 - 149.
خزاعی، راضیه (1383). «تاریخچۀ شکل‏گیری انسان‏شناسی خوراک»، نامه انسانشناسی، دورۀ اول، شمارۀ 5، ص 248 - 255.
دیوان بیگی، میرزا حسین خان (1382). خاطرات دیوان بیگی، محقق/ مصحح ایرج افشار و محمد رسول دریا گشت، تهران: اساطیر.
ذکاء، یحیی (1336). لباس زنان ایران از سدۀ سیزدهم هجری تا امروز، تهران: ادارۀ کل هنرهای زیبای کشور ادارۀ موزه‌ها و فرهنگ عامه.
صادق وزیری، مهدخت (1389). بررسی قسمتی از خوراکهای بومی ایران، با مقدمۀ مهدخت صادق وزیری و نوذر اسماعیلی، قم: ابتکار دانش.
ضیاء پور، جلیل (بی‎تا). پوشاک ایل‎ها، چادرنشینان و روستائیان ایران، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و هنر.
صه‌یدی، مه‌لا محمد سلیمان (1385). دیوانی صه‌یدی، کوکردنه‌وه‌و شی کرده‌نه‌وه‌ی محمد ئه‌مین کاردوخی، سنندج: انتشارات کردستان.
فکوهی، ناصر (1387). «انسان‌شناسی خوراک: نگاهی به مفهوم غذاهای قومی - جماعتی»، خوراک و فرهنگ، به کوشش علیرضا حسن‌زاده، تهران: نشر مهر نامگ، 21 - 38.
کمپانی، نسیم (1391) فرهنگ اصطلاحات پارچه و پوشاک در ایران (از دوران باستان تا آغاز عصر پهلوی)، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
محسنی، شیرین، اندروز، پ. ا (1383). «لباس کردی در ایران»، پوشاک در ایران زمین، زیر نظر احسان یارشاطر، ترجمۀ پیمان متین، با مقدمۀ علی بلوکباشی، تهران: امیرکبیر، 273 - 280.
محمودی، سروه (1392) آشپزی کردستان (غذاهای سنتی هورامان)، سنندج: انتشارات کردستان.
موسی‌پوربشلی، ابراهیم (مرداد 1392). «درآمدی به پژوهش در زیبایی‌شناسی زندگی روزانه: اهمیت توجه به ادبیات»، کتاب ماه ادبیات، شمارۀ 76 (پیاپی 190)، 36 - 40.
نرسیسیانس، امیلیا (1387). «خوراک، تابو و مرزهای هویتی»، خوراک و فرهنگ، به کوشش اسماعیل حسن زاده، تهران: نسر کارنامگ، 81 - 92.
نه‏زیری، ئه‏حمه‏د (1391). دیوانی ملا حه‏سه‏نی دزلی مه‏ردوخی، کردستان: انتشارات ئه‏وین.
نیکیتین، واسیلی (1366). کرد و کردستان، ترجمه محمد قاضی، تهران: انتشارات نیلوفر.
وقایع‌نگار، علی اکبر (1384). جغرافیا و تاریخ کردستان در حدیقۀ ناصریه و مرآتالمظفر، به کوشش محمد رئوف توکلی، تهران: نشر توکلی.
همزه‎ای، محمد رضا (فریبرز) (1388). بررسی جامعه‌شناسی فرهنگ خوراک در ایران در دورنمای توسعه‌ پایدار، کرمانشا: دانشگاه رازی.
یوسفی، غلامحسین (1383). «واژه نامۀ تاریخی پوشاک ایران»، پوشاک در ایران زمین، زیر نظر احسان یارشاطر، ترجمۀ پیمان متین، با مقدمۀ علی بلوکباشی، تهران: امیرکبیر، 369 - 398.