نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار تاریخ و تمدن ملل اسلامی/ دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

 گزارش‌های منابع اسلامی در‌باره ریاست جامعه یهودیان ذمی(راس‌الجالوت)، بیش از وجه صدق و کذب آن، نشان از زاویه دید جوامع مسلمان و ذهنیت‌های آنها درباره اقلیت‌های یهودی بوده است که از منظر تاریخ فرهنگی و اجتماعی به عنوان مساله مقاله حاضر انتخاب شده است. در این مقاله با بررسی انتقادی و بازنمایی داده‌های منابع اسلامی درباره راس‌الجالوت تلاش شده است بر اساس روش بافتارمندسازی مجموع داده‌ها، ذهنیت مسلمانان نسبت به این مقام یهودی نشان داده شود. خواننده خواهد دید که مسلمانان، مقام راس‌الجالوت را مقامی علمی مذهبی و عالی‌رتبه و در عین حال رازآمیز و مرتبط با قدرت‌های غیرمعمول مثل قدرت پیش‌گویی تلقی می‌کردند. تکرار روایاتی درباره پیش‌بینی شهادت حسین بن‌علی از سوی راس‌الجالوت و ملامت مسلمانان در باب کشتن فرزند پیغمبرشان و یا گزارش مناظرات علمی امامان شیعه با مقام راس‌الجالوت علاوه بر نشان دادن جایگاه مهم علمی آن، تا حدی نشان‌دهنده فضایی همدلانه میان جوامع متقدم شیعی با جامعه یهودی بوده است.

کلیدواژه‌ها

ابن‏ اثیر، علی بن ‌محمد (1385 ق/ 1965 م)، الکامل فی التاریخ، بیروت: دارصادر.
ابن‌بابویه، محمد ‌بن ‌علی (شیخ صدوق) (1398 ق)، التوحید، به‌کوشش هاشم حسینی، قم: جامعة مدرسین.
ابن‏جوزی، علی ‌بن‌ محمد (1412 ق/ 1992 م)، المنتظم فی تاریخ الأمم و الملوک، به‌کوشش محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر، بیروت: دارالکتب العلمیة.
ابن‏‏حزم، علی ‌بن ‌محمد (1975 م)، جمهرة انساب العرب، به‌کوشش عبدالسلام محمد هارون، القاهرة: دارالمعارف.
ابن‏‌حیون، قاضی نعمان (1409 ق)، شرح‏ الاخبار فی فضائل الائمة الاطهار، علیهم‏السلام، به‌کوشش محمدحسین حسینی جلالی، قم: جامعة مدرسین.
ابن‏‌ساعی (1353 ق/ 1934 م)، الجامع المختصر، به‌کوشش مصطفی جواد، بغداد: بی‌جا.
ابن‌‏سعد، محمد بن ‌سعد (1410 ق/ 1990 م)، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت: دارالکتب.
ابن‌فقیه، محمد ‌بن ‌اسحاق (1416 ق/ 1996 م)، البلدان، به‌کوشش یوسف الهادی، بیروت: عالم‌الکتب.
ابن‌فوطی، عبدالرزاق بن احمد (1997 م)، الحوادث الجامعه، به‌کوشش بشار عواد معروف و عماد عبدالسلام رئوف، بیروت: دارصادر.
آقابزرگ طهرانی (1975 م)، الذریعة‏، بیروت: دارالاضواء.
برقی، احمد بن محمد بن خالد (1371 ش)، المحاسن، به‌کوشش جلال‏الدین محدث ارموی، قم: کتاب‌خانة محدث ارموی.
بلاذری، احمد ‌بن ‌یحیی (1427 ق/ 1996 م)، انساب ‏الاشراف، به‌کوشش سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت: دارالفکر.
بیرونی، ابوریحان (1380 ش)، الآثار الباقیة عن القرون الخالیة، به‌کوشش پرویز اذکایی، تهران: میراث مکتوب.
تطیلی، بنیامین (1423 ق/ 2002 م)، رحلة بنیامین التّطیلی، ترجمة عزرا حداد، به‌کوشش عبدالرحمن عبدالله شیخ، ابوظبی: المجمع الثقافی.
دوری، عبدالعزیز (2007 م)، اوراق فی التاریخ و الحضاره، بیروت: دارالغرب الاسلامی.
ذهبی، محمد بن ‌احمد (1413 ق/ 1993 م)، تاریخ الاسلام، حوادث و وفیات 60- 81 ق، به‌کوشش عمر عبدالسلام تدمری، بیروت: دارالکتاب العربیة.
ذیلابی، نگار (1392 ش)، «تشکیلات نهاد رأس‏الجالوت در شرق اسلامی»، تاریخ و تمدن اسلامی، ش 18.
طبری، محمد ‌بن ‌جریر (1967 م)، تاریخ الطّبری؛ تاریخ الأمم و الملوک، به‌کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: بی‏نا.
عیاشی، محمد بن ‌مسعود (1380 ش)، تفسیر، به‌کوشش سیدهاشم رسولی محلاتی، تهران: المطبعة العلمیه.
قزوینی، زکریا‌ بن ‌محمد ‌بن ‌محمود (1998 م)، آثار البلاد و اخبار العباد، بیروت: دارصادر.
کتاب مقدس، ترجمة قدیم.
کلینی، محمد ‌بن ‌یعقوب (1407 ق)، الکافی، به‌کوشش علی‏اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران: دارالکتب الاسلامیة.
لوی، حبیب (1339 ش)، تاریخ یهود ایران، تهران: کتاب‏فروشی یهودا بروخیم.
مرجانی، عبدالله ‏بن ‏عبدالملک (1425 ق)، بهجة النفوس و الاسرار فی تاریخ دار هجرة النبی المختار، ریاض: بی‏نا.
مسعودی، ابوالحسن علی ‏بن ‏حسین (بی‌تا)، التنبیه و الاشراف، تصحیح عبدالله اسماعیل الصاوی، القاهرة: دارالصاوی.
مقریزی، تقی‌الدین احمد بن ‌علی (2002 م)، خطط، به‌کوشش ایمن فؤاد سید، لندن: مؤسسة الفرقان للتراث الاسلامیة.
Cohen, Mark R. (2000), “Sociability and the Concept of Galut in Jewish_Muslim Relations in the Middle Ages”, in: Judaism and Islam, Boundaries, Communications, and Interaction, Benjamin H. Hary et al. (ed.), Leiden: Brill.
Encyclopedia of Jews in the Islamic World (2010), Norman A. Stillman (ed.), Leiden-Boston, s.v. “Exilarch and Exilarchate”, by Arnold Franklin.
Judaica (1971), s.vv. “Exilarch. Until the Arab Conquest”, by Ja. N.; “Exilarch, During the Arab Period”, by El. B., New York.
Steven, M. (1995), Between Muslim and Jew: the Problem of Symbiosis under Early Islsm, Princeton University Press.
The Jewish Encyclopedia (1901-1906), Isidore Singer (ed.), New York, s.v. “Exilarch”, by W. Bacher