نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای تاریخ ایران اسلامی/ دانشگاه لرستان

2 استاد گروه تاریخ دانشگاه لرستان

3 دانشیار گروه تاریخ/ دانشگاه رازی کرمانشاه

چکیده

ییکی از وجوه مهمّ رمان‌های اجتماعی و واقع‌گرا، بازتاب وضعیت سیاسی و اجتماعی جامعه است. شخصیت-های کنش‌گر در این رمان‌ها بازتابی از جامعه هستند و به نمادی از تعارض با جامعه پدیدار می‌شوند. در عصر پهلوی دوم بسیاری از رمان‌های اجتماعی و واقع‌گرا پدید آمدند که به انتقاد از وضعیت سیاسی و اجتماعی موجود پرداخته‌اند. ازجمله‌ی این رمان‌ها، نیمه راه بهشت (1332ش)، شراب خام (1347ش) و سگ و زمستان بلند (1355ش) است که با گفتمانی انتقادی، به انتقاد از تقابل سنّت و تجدّد، روشنفکران سرخورده، نظام اداری و حکومتی و حضور و نفوذ آمریکا در ایران، پرداخته‌اند و زوایایی از جامعه‌ی عصر پهلوی دوم را بازنموده‌اند. مسأله اصلی در این پژوهش، بررسی رمان‌های مزبور، به شیوه تحلیل محتوا، به هدف تبیین نوع انتقادهایی است که هر یک از این رمان‌ها از وضعیّت سیاسی، اجتماعی و اداری جامعه داشته‌اند. یافته‌ی پژوهش نشان داده‌است که انتقادهایی که نویسندگان این رمان‌ها از وضعیّت سیاسی، اجتماعی و اداری جامعه مطرح کرده‌اند نشان‌دهنده‌ی شکافی است که میان نسل‌های مختلف جامعه و حکومت به‌وجود آمده‌است.

کلیدواژه‌ها

ادیب حاج باقری، محسن؛ پرویزی، سرور و مهوش صلصالی (1389). روش­های تحقیق کیفی،چاپ دوم، تهران: بشری.
ازغندی، علیرضا (1390).تاریخ تحولات سیاسی و اجتماعی ایران (1320-1357)،چاپ هفتم، تهران: سمت.
آشنا، حسام­الدین (1384).«دیپلماسی فرهنگی آمریکا در ایران و انجمن ایران و آمریکا»، مطالعات تاریخی، شماره­ 9:8-45.
ایوانف، سرگی­یویچ (1356).تاریخ نوین ایران، ترجمه هوشنگ تیزابی، تهران: طوفان.
بهبهانی، مرضیه؛ خاکپور،سیاوش و مصطفیگرجی(1392). «بررسی و تحلیل انتقادی گفتمان رمان سگ و زمستان بلند»، فصلنامه­ی تخصصی مطالعات داستانی، سال اول، شماره­4: 5-22.
پارسی­پور، شهرنوش (1369).سگ و زمستان بلند، چاپ دوم، تهران: اسپرک.
تابش، رضا و علی­اصغر قاسمی سیائی (بهار1390). «رویکرد فراتحلیل در مطالعه­ی تأثیر دانشگاه بر مناسبات نسلی در ایران»، نامه پژوهش فرهنگی، شماره45: 41-76.
تاجیک، محمدرضا (زمستان 1381). «جامعه ایرانی و شکاف میان نسل­ها»، راهبرد، شماره26: 264- 282.
تسلیمی، علی (1388). گزاره­هایی در ادبیات معاصر ایران، پیشامدرن، مدرن، پسامدرن، چاپ دوم، تهران: کتاب آمه.
توکل، محمد و مریم قاضی­نژاد (بهار1385). «شکاف نسلی و رویکردهای کلان جامعه شناختی، بررسی و نقد رهیافت­های نسل تاریخی و تضاد با تأکید بر نظرات مانهایم و بوردیو»، مطالعات جامعه­شناختی، شماره27:95- 124.
جاجرمی، کاظم (1377). نسل جوان؛ ویژگی­های ساختاری نسل نو، تهران: بنیاد مطالعات آسیایی.
چیت­ساز قمی، محمدجواد (1382). «گسست نسلی در ایران، افسانه یا واقعیت»،نگاهی به پدیده گسست نسل­ها: رویکرد فلسفی، جامعه­شناختی، روانشناسی، سیاسی، تاریخی و ادبی، به­اهتمام علی­اکبر علیخانی، تهران: پژوهشکده علوم انسانی و اجتماعی جهاد دانشگاهی.
حائری، علی (1369).ذهنیت و زاویه­ی دید در نقد و نقد ادبیات داستانی، تهران: کوبه.
دانش، پروانه؛ ذاکری نصرآبادی، زهرا و عظیمه­سادات عبداللهی (پاییز1393). «تحلیل جامعه­شناختی شکاف نسلی در ایران»، جامعه­پژوهی فرهنگی، سال پنجم، شماره3: 1- 31.
ده­بزرگی، غلامحسین (1387).ادبیات معاصر ایران،چاپ سوم، تهران: زوار.
رحیمیان، هرمز (1380).ادبیات معاصر نثر، ادوار نثر فارسی از مشروطیت تا سقوط سلطنت، تهران: سمت.
ساروخانی، باقر (1377). دایره­المعارف علوم اجتماعی، تهران: کیهان.
سپانلو، محمدعلی (1366). نویسندگان پیشرو ایران، چاپ دوم، تهران: نگاه.
عاملی رضایی، مریم(بهار و تابستان1391).«بررسی و تحلیل سیر تاریخی سیمای خانواده در رمان فارسی از ابتدا تا دهه ی 50»، پژوهش­نامه­ی زنان، سال سوم، شماره­ اول: 117-142.
عبادیان، محمود (1387).درآمدی بر ادبیات معاصر ایران، چاپ دوم، تهران: مروارید.
علوی، بزرگ (1386).تاریخ ادبیات معاصر ایران نظم و نثر، ترجمه سعید فیروزآبادی، تهران: جامی.
فصیح، اسماعیل(1370).شراب خام، چاپ سوم، تهران، البرز.
قبادی، حسینعلی (1382). «انعکاس گسست نسلی در رمان­های معاصر فارسی»، در: نگاهی به پدیده گسست نسل­ها، تهران: پژوهشکده علوم انسانی و اجتماعی جهاد دانشگاهی.
کاتم، ریچارد (1378). ناسیونالیسم در ایران، ترجمه­ احمد تدین، چاپ سوم، تهران: کویر.
کریپندورف، کلوس (1378). تحلیل محتوا: مبانی روش­شناسی، ترجمه هوشنگ نایبی، تهران: نی.
معیدفر، سعید (1383). «شکاف نسلی یا گسست فرهنگی»، نامه علوم اجتماعی، شماره24: 55- 80.
میرعابدینی، حسین (1387).سیر تحول ادبیات داستانی و نمایشی از آغاز تا 1320ش، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
نصر، حسین (1373).جوان مسلمان و دنیای تجدّد، ترجمه مرتضی اسعدی، تهران: طرح نو.
نفیسی، سعید(1341).نیمه­راه بهشت، تهران: نشر گوهرخان.
نیازی، محسن و محمد کارکنان نصرآبادی (بهار1386). «تبیین جامعه­شناختی پدیده­ی شکاف نسل­ها و علل و عوامل آن»، سیاست داخلی، شماره2:185- 230.
یاحقی، محمدجعفر(1375). چون سبوی تشنه (تاریخ ادبیات معاصر فارسی)، چاپ سوم، تهران: جامی.