نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکترای تاریخ ایران در دوره اسلامی/دانشگاه پیام‌نور تهران

چکیده

تشکیل قشون متحدالشکل توسط رضاخان تحولی اساسی و نوین در تاریخ ایران بود. اگرچه در پژوهش­های تاریخ معاصر بطور مفصل به نقش و عملکرد سیاسی و نظامی قشون رضاشاه پرداخته شده اما تاکنون هیچ کاوشی در اوضاع و شرایط داخلی ارتش و همچنین روابط و مناسبات موجود میان سربازان و درجه­داران و افسران و امرای آن و نیز جایگاه اجتماعی آنان صورت نگرفته است. پژوهش حاضر برای نخستین بار درصدد است با تکیه بر منابع موثق بویژه روایات خود نظامیان و با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی به بررسی وضعیت درونی ارتش بپردازد و روشن سازد که واقعه شهریور 1320 تا چه اندازه متاثر از وضعیت نظامیان بود. در این راستا پژوهش نشان می­دهد برخلاف اقتدار ظاهری، ارتش در درون خود دچار معضلات و بحران­هایی جدی بود که از جملة آنها عدم امنیت جانی سربازان، ثروت اندوزی افسران، دزدی، ارتشاء و حتی انواع تجاوزات بود و اگرچه رضاشاه تلاش خود برای کنترل ارتش را به کار بست اما نه تنها توفیقی نیافت، بلکه در پاره­ای جهات خود مسبب اصلی مشکلات بود و افسران و امرای ارتش با اطمینان از حمایت­های او، به ثروت­اندوزی، غارت، اختلاس، و چپاول اقدام کرده و تنها بخش محدودی از آنان از آموزه­های وطنپرستانه برخوردار بودند، و در نتیجه این وضعیت، ارتش ایران به علت فقدان فرماندهان وطن پرست کافی نتوانست در شهریور 1320عملکرد قابل انتظاری از خود نشان دهد. 

کلیدواژه‌ها

آبراهامیان، یرواند (1383) ایران بین دو انقلاب، احمد گل محمدی و محمد ابراهیم فتاحی، چاپ نهم، تهران نشرنی 
اکبری، محمد علی (1384)، تبارشناسی هویت جدید ایرانی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی
بریمانی، لطفعلی (1325) اسرار املاک شاهنشاهی، تهران، بی­نا
پورشالچی، محمود (1384) عصر رضاشاه براساس اسناد وزارت خارجه فرانسه، تهران، نشر مروارید
جان پولاد، احمد، (1398) سرگذشت یک افسر ایرانی، از جنگ­های استقلال ترکیه تا عملیات رهایی آذربایجان 1298-1325 شمسی، تهران شیرازه کتاب ما
حکیم الهی، هدایت الله (1327) با من به ارتش بیایید، تهران، بی­نا
خلیلی، الیه (2005) یادی از گذشته­ها ، زندگی و سرگذشت یهودیان کُرد ایران، لس آنجلس، شرکت نشر کتاب
دولت آبادی، یحیی (1387) حیات یحیی، جلد 4، تصحیح مجتبی بُرز آبادی فراهانی، تهران، انتشارات فردوس
رحمانیان، داریوش (1391) ایران بین دو کودتا، تهران، انتشارات سمت
شهری لباف، جعفر (1371) طهران قدیم جلد اول، تهران: انتشارات معین
عاقلی، باقر (1377) رضاشاه و قشون متحدالشکل (1300 – 1320 ش) تهران، نامک
فردوست، حسین، (1370) ظهور و سقوط سلسله پهلوی( جلد اول) تهران، انتشارات اطلاعات
قائم­مقامی، جهانگیر (1326) تاریخ تحولات سیاسی نظامی ایران از آغاز قرن یازدهم هجری تا سال 1301 شمسی، تهران انتشارات علمی و شرکاء
قدیمی، ذبیح الله (1326) تاریخ 25 ساله ارتش شاهنشاهی، تهران، بانک ملی ایران تهران
کاتوزیان، محمدعلی (1374) اقتصاد سیاسی ایران از مشروطیت تا پایان سلسله پهلوی، ترجمة محمد رضا نفیسی و کامبیز عزیزی، چاپ پنجم، تهران نشر مرکز
کرونین، استفانی (1377) ارتش و حکومت پهلوی، غلامرضا بابایی، تهران، انتشارات خجسته
کرونین، استفانی (1383) رضاشاه و شکلگیری ایران نوین: دولت و جامعه در زمان رضاشاه، ترجمه مرتضی ثاقب­بر تهران انتشارات جامی
کسروی، احمد (1358) افسران ما، چاپ رشدیه، چاپ سوم، بی­نا
مجد، محمد قلی (1389)، رضاشاه و بریتانیا براساس اسناد وزارت خارجه آمریکا ترجمة مصطفی امیری، تهران موسسة مطالعات و پژوهش­های سیاسی
مجد، محمدقلی (1388) میلسپو و مستشاران مالی آمریکایی در ایران 1922-1927، ترجمه مصطفی امیری، فصلنامة مطالعات تاریخی صفحات 31-79، شماره 27 زمستان 1388
مستوفی، عبدالله (1371) شرح زندگانی من یا تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجاریه، جلد سوم، از کابینه قرارداد وثوق الدوله تا آخر مجلس موسسان، تهران، انتشارات زوار
مصور رحمانی، غلامرضا (1366) کهنه سرباز، خاطرات سیاسی نظامی سرهنگ ستاد غلامرضا مصور رحمانی، تهران، رسا
مکی، حسین (1380) تاریخ بیست سالة ایران، ج اول، تهران انتشارات علمی
ملک­زاده، الهام و همکاران (1392) جنگ جهانی اول و دوم در ایران به روایت اسناد، به کوشش الهام ملک­زاده، زهرا حامدی، . زهرا علیزادة بیرجندی، تهران انتشارات مجلس شورای اسلامی
میرزاصالح، غلامحسین، (1372) رضاشاه: خاطرات سلیمان بهبودی، شمس پهلوی، علی ایزدی تهران، طرح نو
میلانی، عباس (2013) نگاهی به شاه، تورنتو، پرشین سیرکل
نیرشیرازی، عبدالرسول (1387) روزگار پهلوی اول، به تصحیح محمد یوسف نیری، شیراز، انتشارات دریای نور
واعظ، نفیسه ( 1388) سیاست عشایری دولت پهلوی اول، تهران، نشر تاریخ ایران
 یکرنگیان، میرحسین (1384) سیری در تاریخ ارتش ایران از آغاز تا پایان شهریور 1320، تهران، انتشارات خجسته
اسناد منتشرنشده کتابخانه مجلس
مجله قشون