نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار پژوهشکده تاریخ/ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

2 دانشجوی دکتری تاریخ/پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

طریقت زاهدیه به نمایندگی از گرایش سهروردیه، با اهدافی مشخص
و از پیش تدوین شده در شمال غربی ایران و گیلان، از زیست، معیشت، اقدام و عمل معینی برخوردار بوده و بر اساس اسلوب‌ها و روش‌های آموزشی مکتب صحو و در رعایت کامل با احکام دین اسلام و وفاداری بر اساس تصوف وحدت وجودی، کار خویش را آغاز و توفیقات بسیاری بدست آورده بود. از جمله توفیقات آن، پرورش مریدان متعددی بوده که برجسته‌ترین آنها شیخ صفی­الدین اردبیلی بوده است. هدف اساسی پژوهش حاضر بررسی سازمان و ساختار انسانی، فکری و آموزشی معین طریقت زاهدیه و همچنین بررسی جامعه پیروان، خلفاء و دیگر رهبران میانی این گروه و تاثیری که از خود بر جای گذاشتند، می­باشد. پژوهش با استفاده از داده‌های تاریخی و تحلیل آنها و بهره از برخی مؤلفه‌های «ریخت‌شناسی اجتماعی» سامان یافته و یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد شیخ زاهد گیلانی، جامعه پیروان و طریقت او نه تنها تأثیرات شگرفی در زمانه خود بر جای گذاشته بلکه نفوذ این طریقت به وسیله جامعه پیروان، نیروهای رهبری کننده، به ویژه شیخ صفی‌الدین اردبیلی؛ مؤسس طریقت صفویه ادامه یافته است. «طریقت زاهدیه» به‌رغم ریخت‌شناسی روستایی؛ پیشگام منطقه‌ای شدن پیش از «طریقت صفویه» بوده که بعدها توانسته با برد «منطقه‌ای بزرگ» در سراسر جهان اسلام گسترش یابد.

کلیدواژه‌ها

پارسا دوست، منوچهر. (1375). شاه اسماعیل اول، پادشاهی با اثرهای دیرپای در ایران و ایرانی، شرکت سهامی انتشار، چ اول.
پایگاه اطلاع رسانی ایران شیعه، شیخ زاهد گیلانی که بود؟
پناهی خیاوی شهرام. (1383). جامعه شناسی سیاسی پیدایش دولت صفوی، گرایش نیاکان شیخ صفی به غازی گری در آذربایجان مجموعه مقالات همایش صفویه در گستره تاریخ ایران زمین، به اهتمام مقصود علی صادقی، دانشگاه تبریز.
پناهی عباس. (1393). تاثیر مبانی فکری و عقیدتی شیخ زاهد گیلانی بر طریقت صفویه از منظر گزارش های درویش ابن بزاز توکلی. دو فصلنامه علمی- پژوهشی تاریخ ایران بعد از اسلام سال پنجم، شماره نهم، پاییز و زمستان، صص. 25-45.
حسین بن ابدال، پیرزاده زاهدی. (1395). سلسله النسب صفویه بر اساس نسخه ای نو یافته مورخ به سال 1099 قمری در کتابخانه ملی تهران، تصحیح نصیر باغبان حسین، تهران، ارمغان تاریخ.
درویش توکلی بن اسمعیل بزاز (ابن بزاز اردبیلی). (1373). صفوه الصفا در ترجمه احوال و اقوال و کرامات شیخ صفی الدین اسحق اردبیلی،مقدمه و نصحیحج ،غلامرضا طباطبایی مجد،1373، پیام تبریز.
شورمیج، محمد. (1387). رویکرد سیاسی شخ زاهد گیلانی و شیخ صفی الدین اردبیلی از منظر متون تاریخی. مطالعات تاریخ و فرهنگ، سال چهل و سوم، پیاپی 1387، صص. 89-106.
شورمیج محمد. (1395). نقش گیلان در روند قدرت گیری شاه اسماعیل اول صفوی برای تصاحب سلطنت.   جستار های تاریخی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال هفتم، شماره دوم، صص. 67-85.
صدر، حاج سید جوادی؛ فانی، کامران و خرمشاهی، بهاءالدین. (1383). دایره المعارف تشیع، تهران.
غفاری فرد عباسعلی (1366). خاستگاه شیخ زاهد و محل کنونی آرامگاه او. پژوهش نامه تاریخ، سال سوم ،شماره 12، صص. 65-87.
کاشانی، عزالدین. (1367). ،مصباح الهدایه، به کوشش جلال الدین همایی،ج1، صص. 317-318.
گمنام (مولف) (1364)، جهانگشای خاقان، مقدمه و پیوستها، الله دتا مضطر، مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان ،اسلام آباد.
گمنام. (1349). عالم آرای شاه اسماعیل، مقدمه، تصحیح و تعلیق: اصغر منتظر صاحب، بنگاه ترجمه و نشر کتاب ، تهران.
میر جعفری، حسین، فروغی ابری، اصغر، کجباف، علی اکبر، شورمیج، محمد. (1389). نقد و بررسی علل و پیامد اقامت اسماعیل میرزای صفوی در گیلان. پژوهش های تاریخی ( علمی- پژوهشی) دانشکده ادبیات و علوم انسانی- دانشگاه اصفهان، دوره جدید، سال دوم، شماره 1( پیاپی 5)، صص. 1-16.
نفیسی، سعید (1307). شیخ زاهد گیلانی ، عارفی که نقش بزرگی در تاریخ ایران دارد. مجله فرهنگ رشت، سال 4، شماره 2.
نوزاد، فریدون (1381)، شیخ ابراهیم زاهد گیلانی. فصلنامه سیاسی ادبی و فرهنگی گیلان ما، سال سوم شماره 1
یوسف جمالی محمد کریم، پناهی عباس، روابط متقابل شیخ زاهد گیلانی و شیخ صفی الدین اردبیلی بر یکدیگر، فصل نامه علمی پژوهشی تاریخ، سال سوم، شماره 9، صص. 139-157.
یوسف جمالی، محمد کریم و عباس پناهی (1387). شیخ زاهد گیلانی و تاثیرش بر شیخ صفی­الدین اردبیلی. مسکویه، سال 2، شماره 7، صص. 231- 255.
گی.لسترنج. سرزمین های خلافت شرقی،ترجمه محمود عرفان، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
کتابخانه ملی ایران 1396، تهران/ سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران.