نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

مدرس گزوه تاریخ،دانشگاه فرهنگیان، تهران/ ایران.

چکیده

این مقاله قصد دارد، یک چهارچوب نظری برای مطالعه دولت در تاریخ اندیشۀ سیاسی- اجتماعی ایران ارائه کند. مسئله اصلی مقاله تبیین عمده‌ترین شاخص‌های جاه‌طلبی دولت در ایران است. به عبارت دیگر، مقاله قصد دارد نظریه «دولت جاه‌طلب» را به مثابۀ رهیافتی بدیل برای تبیین مهم‌ترین رخدادهای تاریخ اندیشۀ سیاسی- اجتماعی ایران ارائه کند. داده‌ها از منابع کتابخانه‌ای جمع‌آوری و به روش تاریخی «تحلیل جاه‌» تجزیه و تحلیل شده است. در روش تاریخی تحلیل جاه، شاخص‌های جاه‌طلبی در چند مرحله، بر مبنای مقایسه مداوم ویژگی-های مشترک تعیین می‌شود. یافته‌ها نشان می‌دهد جاه‌طلبی، به‌عنوان یک الگوی کهن سیاسی، ویژگی مشترک همه دولت‌های ایرانی بوده است. جاه یک موقعیت سیاسی- اجتماعی ویژه برای اعمال نفوذ و منفعت‌جویی است که دولت در ایجاد آن نقش اصلی دارد. در یک نظام سیاسی جاه‌طلب، قوانین الهی و سیاسی جامعه برای رشد و توسعه جاه تفسیر و تنظیم می‌شود. به واسطۀ تنظیم قوانین در راستای رشد جاه‌طلبی، سال به سال از سهم مقدار درآمد مالیاتی دولت کاسته و بر دارایی‌های اقلیت جاه‌طلب افزوده می‌شود. تا جایی‌که خزانه دولت تهی می‌شود و تبعیض، رانت و فساد بروز می‌کند. دولت جاه‌طلب انحصارگرا و نشان حلقه (دایره)، نماد انحصارگرایی و جاه‌طلبی محسوب می‌شود.عمده‌ترین شاخص‌های جاه‌طلبی دولت عبارتند از: اقتصاد توزیعی، عدالت‌جویی، انحصارگرایی، حمایت از نیروی کار غیرمولد و اتحاد دین و سیاست. برونداد دولت جاه‌طلب، تبعیض، رشوه، رانت، فساد و انقلاب است.

کلیدواژه‌ها

ابن جوزی، ابوالفرج عبدالرحمن علی بن محمد (1412ق/ 1992م)، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، تحقیق محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیه.
ابوالفرج، قدامه بن جعفر (1353)، الخراج و صنعه الکتابه، ترجمه حسین خدیوجم، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
اختری، محمدعلی (1383)، «تاریخ حقوق ایران»، ماهنامه کانون، سال چهل و هفتم، دوره دوم، شماره 55، صص 130-153.
ارداویراف­نامه (1314)، تصحیح رشید یاسمی، مجله مهر، سال سوم، شماره­های 1 الی 5، صص 372-465.
ارسطو (1349)، سیاست، ترجمه حمید عنایت، تهران: شرکت سهامی کتاب­های جیبی.
ارسطو (1385)، اخلاق نیکوماخوس، ترجمه محمدحسن لطفی، تهران: طرح نو.
اصلان، عدنان (1375)، پلورالیسم دینی، ترجمه انشاالله رحمتی، تهران: نقش جهان.
افخمی، بهروز و خسروی، زینب (1396)، «پدیدارشناسی ازدواج با محارم در دوره­های ایلام باستان و هخامنشی»، زن در فرهنگ و هنر، دورۀ 9، شماره 3، صص 429-451.
افلاطون (1368)، جمهور، ترجمه فؤاد روحانی، تهران: علمی و فرهنگی.
بن­بلخی (1374)، فارسنامه ابن بلخی، تصحیح منصور رستگار فسایی، شیراز: بنیاد فارس­شناسی.
بن­خلدون، عبدالرحمن (1390)، مقدمه بن­خلدون، ترجمه محمدپروین گنابادی،ج1و2، تهران: نشر الکترونیک.
جهشیاری، ابوعبدالله محمد بن عبدوس (1357ق/ 1938م)، کتاب الوزرا و الکتاب، تحقیقات مصطفی سقا، ابراهیم ابیاری و عبدالحفیظ شلبی، بی­جا.
چپرا، محمدعمر (1395)، «تئوری توسعه بن­خلدون؛ آیا این نظریه عملکرد ضعیف عصر حاضر جهان اسلام را تبیین می­کند؟»، ترجمه محمد ندیری، راهبرد توسعه، شماره 47، صص 275-323.
خواجه نظام­الملک، ابوعلی حسن (1347)، سیرالملوک، به کوشش هیوبرت دارک، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
خواجه نظام­الملک، ابوعلی حسن (1372)، سیاست­نامه، تصحیح عباس اقبال آشتیانی، تهران: اساطیر.
دریایی، تورج (1380)، «کتیبۀ کرتیر در نقش رجب»، نامه ایران باستان، سال اول، شماره اول، صص 1-10.
دهخدا، علی اکبر (1335)، لغت­نامه، گ. گبریاس، تهران: دانشگاه تهران.
دهخدا، علی اکبر (1338)، لغت­نامه، زیر نظر محمد معین، شماره حرف ج، تهران: دانشگاه تهران.
رجبی، پرویز (1383)، هزاره­های گمشده، ج5، تهران: توس.
زرین­کوب، عبدالحسین (1347)، روزگاران تاریخ ایران، ج2، تهران: سخن.
سیوطی، عبدالرحمن بن ابی­بکر (1411ق)، تاریخ الخلفاء، تحقیق محمد محی­الدین عبدالحمید، قم: شریف رضی.
طباطبایی، سید محمد (1382)، یادداشت­های منتشر نشده سید محمد طباطبایی از انقلاب مشروطیت ایران، به کوشش حسن طباطبایی، تهران: آبی.
غفاری، هادی و ابوالحسنی، اصغر (1389)، تاریخ اندیشه­های اقتصادی متفکران مسلمان، تهران: دانشگاه پیام نور.
غنی­نژاد، موسی (1372)، «سراب عدالت از دیدگاه هایک»، نامه فرهنگ، شماره 10 و 11، صص 42-49.
غنی­نژاد، موسی (1395)، اقتصاد و دولت در ایران: پژوهشی دربارۀ ریشه­ها و علل تدوام اقتصاد دولتی در ایران، تهران: اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی.
فلور، ویلم (1366)، جستارهایی از تاریخ اجتماعی ایران، ترجمه ابوالقاسم سری، ج1، تهران: توس.
قمی، حسن بن محمد (1361)، تاریخ قم، ترجمه حسن بن علی قمی، تصحیح جلال الدین طهرانی، تهران: توس.
کرزن، جرج ناتانیل (1380)، ایران و قضیه ایران، ترجمه وحید مازندرانی، ج1، تهران: علمی و فرهنگی.
گلین، ریچاردز (1383)، رویکردهای مختلف به پلورالیزم دینی، ترجمه رضا گندمی و احمدرضا مفتاح، قم: مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب.
­مسکویه، ابوعلی (1369)، تجارب الامم، ترجمه ابوالقاسم امامی، ج1، تهران: سروش.
ناظم الاسلام کرمانی، محمدبن علی (1357)، تاریخ بیداری ایرانیان، به کوشش علی اکبر سعیدی سیرجانی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
ناظم­الدوله، میرزا ملکم­خان (1381)، رساله­های میرزا ملکم­خان ناظم­الدوله، به کوشش حجت­اله اصیل، تهران: نی.
ناظم­الدوله، میرزا ملکم­خان (2535)، روزنامه قانون، به اهتمام هما ناطق، تهران: امیرکبیر.
نامه تنسر به گشنسب (1354)، به کوشش مجتبی مینوی و محمد اسماعیل رضوانی، تهران: خوارزمی.
نراقی، احمدبن محمد مهدی (1384)، معراج السعاده، قم: موسسه انتشارات هجرت.
هرودت (1362)، تاریخ هرودت، ترجمه غلامعلی وحید مازندرانی، تهران: علمی و فرهنگی.
منابع انگلیسی
Hayek, F. A (1978), New Studies in Philosophy, Politics, Economics and the History of Ideas, Routledge & Kegan Paul.
Kent, R. G (1953), Old Persian (Grammar, Texts, Lexicon), New Haven.
Marshall, Alfred (1938). Principles of Economics. London: Macmillan.
Menger, Karl (2007), Principles of Economics, Translated by: James Dingwall and Bert F. Hoselitz, U.S.A: Ludwig Von Mises Institute.
اینترنت
دیکشنری آبادیس، معنی جاه در: