نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، گروه پژوهش و تاریخ هنر، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری پژوهش هنر، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

چکیده

پیشرفت فناوری در جوامع گوناگون مسیرهای متفاوتی را طی می‌کند. در ایران نیز در دوره‌های مختلف مسیرهای متفاوتی طی ‌شده‌است. مظفرالدین شاه در سفرهایی که به فرنگ داشت، اجناس زیادی برای عقب نماندن مردم ایران از سایر ممالک با خود به ایران می‌آورد. اما سؤال این‌جاست که در حقیقت چه مراحلی طی می‌شده تا این پدیده‌ها در میان مردم رواج یابند؟ این مراحل چه ویژگی‌هایی داشتند؟ چه رابطه‌ای بین مراحل پذیرش پدیده‌های نوین در ایران در این دوران با آن‌چه در دنیا اتفاق می‌افتد وجود دارد؟ و در نهایت چه رابطه‌ای میان مراحل رواج و مؤلفه‌های پذیرش این فناوری‌ها وجود دارد؟ در این پژوهش به روش توصیفی، تطبیقی و تحلیل تاریخی به بررسی حضور سه فناوری تازه‌وارد در زمان مظفرالدین شاه (سینماتوگراف، اتومبیل و چرخ خیاطی) پرداخته شده است. نتایج نشان می‌دهد که هر سه فناوری در سه مرحله کلی دربار، اشراف و رواج در جامعه ایرانی حضور پیدا کرده‌اند و با توجه به مؤلفه‌های آگاهی، نیاز، سیستم قدرت، بیگانه‌ستیزی و وضعیت اقتصادی، ایران در آن زمان، نسبت به معیار جهانی با تأخیر بیش‌تری پدیده‌های نوین را پذیرفته است. روش‌های مقاومت در برابر پذیرش هم علاوه بر نفی ایدئولوژیک و نفی عقلانی، شامل اسطوره‌سازی و وحشت بوده است.

کلیدواژه‌ها

توکلی طرقی، محمد (1395)، تجدد بومی و بازاندیشی تاریخ، تورنتو: کتاب ایران نامه.
دیگار، ژان­پیر، هورکاد، برنار، ریشار، یان (1378)، ایران در قرن بیستم؛ بررسی اوضاع سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در یکصد سال اخیر، ترجمه عبدالرضا (هوشنگ) مهدوی، تهران: نشر البرز.
جام جم (1394)، ورود چرخ خیاطی به تهران قدیم، شنبه 9 خرداد، بازیابی در 1396 از سایت:
http://jamejamonline.ir/ayam/1962236531295747271
حکیمی، محمود (1388)، هزار و یک حکایت تاریخی، جلد 1، تهران: انتشارات قلم.
شهری، جعفر (1369)، تاریخ اجتماعی تهران در قرن سیزدهم، جلد دوم، تهران: مؤسسه خدمات رسا.
شهری، جعفر (1371)، طهران قدیم، جلد اول، تهران: انتشارات معین.
عدل، شهریار (1380)، نقد و بررسی کتاب فرزان (15): آشنایی با سینما و نخستین گام­ها در فیلم­برداری و فیلم­سازی در ایران.
غانم­زاده، ناصر (1386)، درسی در بازاریابی نرم­افزار: مناسب زمان رفتار کنید، بازبینی در 1396 از سایت:
http://www.businessofsoftware.ir/98/software-marketing-act-your-age
فاضلی، نعمت الله (1394)، تجربه تجدد: روی­کردی انسان شناختی به امروزی شدن فرهنگ ایران، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
فاضلی، نعمت­الله (1386)، مقاومت فرهنگی در برابر نوآوری­ها و فناوری­های تازه در ایران، رشد آموزش علوم اجتماعی، شماره 36، ص 4-9.
فوران، جان (1377)، مقاومت شکننده: تاریخ تحولات اجتماعی ایران از سال 1500 میلادی مطابق با 879 شمسی تا انقلاب، ترجمه احمد تدین، تهران: خدمات فرهنگی رسا.
قائم­مقامی، عالم­تاج (ژاله) (1374)، دیوان ژاله، تهران: انتشارات ما.
کشاورز افشار، مهدی (1394)­، عکاسی و افسون­زدایی از سلطنت؛ نقش عکاسی در فروپاشی انگاره قدرت پادشاه در انقلاب مشروطه، دوفصلنامه علمی- پژوهشی نامه هنرهای تجسمی و کاربردی، شماره 15.
کوریلن (1349 الف)، بدایع وقایع نخستین سفر مظفرالدین شاه به اروپا، ترجمه نیرالملک، نشریه وحید، شماره 80، ص 991- 1006.
کوریلن (1349 ب)، بدایع وقایع نخستین سفر مظفرالدین شاه به اروپا، ترجمه نیرالملک، نشریه وحید، شماره 82، ص 1239- 1254.
کوریلن (1349 ج)، بدایع وقایع نخستین سفر مظفرالدین شاه به اروپا، ترجمه نیرالملک، نشریه وحید، شماره 84، ص 1503- 1518.
مستغاثی، سعید (1395)، واکاوی تاریخ سینمای ایران؛ حکایت سینماتوگراف، دفتر پژوهش­های مؤسسه کیهان، شماره 21389 روزنامه کیهان، چهارشنبه 23 تیر.
مظفرالدین شاه قاجار ()، دومین سفرنامه مبارکه شاهنشاهی.
مهرابی، مسعود (1371)، تاریخ سینمای ایران از آغاز تا سال 1357، چاپ هفتم، تهران: مؤلف.
میرزایی پری، زهرا (1386)، ظهور سینما در ایران و نمایش نخستین فیلم ناطق ایرانی (دختر لر)، گنجینه اسناد، شماره 65، ص 43-62.
میلانی، عباس (1382)، تجدد و تجدد ستیزی در ایران: مجموعه مقالات، تهران: اختران.
واگو، استفان (1373)، درآمدی بر تئوری­ها و مدل­های تغییرات اجتماعی، ترجمه علیرضا کلدی، تهران: انتشارات آبان.
وحیدنیا (1349)، بدایع وقایع نخستین سفر مظفرالدین شاه به اروپا، نشریه وحید، شماره 78، ص 711- 732.
همایونی، علی (1394)، تاریخچه صنعت خودرو ایران، بازبینی در 1396 از سایت:
http://asbe-bokhar.com/article/news
Mattila, M., Karjaluoto, H., Pento, T. (2003). Internet banking adoption among mature customers: early majority or laggards? Journal of Services Marketing, vol. 17, no. 5, Pp. 514 -528.
Vahidnia (1970), The events of Muzaffar al-Din Shah's first trip to Europe, Vahid Journal, no. 78, p. 711-73