نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

• محمد‌علی کاظم‌بیکی

دانشیار گروه تاریخ و تمدن، دانشگاه تهران

چکیده

در خلال جنگ جهانی اول (1332 - 1337 ق/ 1914 – 1918 م)، ولایت گیلان، در سواحل جنوبی دریای مازندران، پس از فروپاشی روسیة تزاری، شاهد برآمدن و استیلای جنبش مردمی و مسلحانة «اتحاد اسلام»، معروف به جنگل، شد که بر مبنای عقاید اسلامی (پان‌اسلامیزم) و نیز مواضع ملی‌گرایانه ‌خواهان استقلال کشور بود. جنگلی‌ها به‌رغم موفقیت در گیلان، در نفوذ به سایر مناطق جنوب دریای مازندران شکست خوردند. پژوهش حاضر موانع گسترش جنبش اتحاد اسلام در ولایت ساحلی مازندران (طبرستان سابق)، در همسایگی گیلان، را در سال 1336 ق/ 1918 م بررسی می‌کند. در آن زمان، این جنبش در اوج خلوص، محبوبیت، و موفقیت بود. یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد که در مازندران، با وجود استعداد برای تحرکات انقلابی، جنگلی‌ها با مخالفت تشکیلاتی تازه‌برآمده و غیر مردمی موسوم به اتحاد ملی طبرستان مواجه شدند که مدعی خودمختاری سیاسی برای توسعة مازندران بود. اتحاد ملی طبرستان، که در اصل پاسخ فرماندهان نظامی زمین‌دار به جنبش اتحاد اسلام بود، در عمر کوتاه خود موفق شد از نفوذ جنگلی‌ها نه‌تنها در مازندران، بلکه در ولایت استرآباد نیز ممانعت کند. این یافته‌ها همچنین نشان می‌دهد که عمل‌گرایی جنگلی‌ها موجب کناره‌گرفتن نیروهای مترقی و فعالان مازندرانی از ایشان شد.

کلیدواژه‌ها

• جنگ جهانی اول
• جنبش‌های اجتماعی ـ سیاسی در ایران
• جنبش اتحاد ملی طبرستان
• جنبش اتحاد اسلام (جنگل) گیلان
• حزب دموکرات