نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر پسا دکتری تاریخ ایران اسلامی دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 کارشناسی ارشد تاریخ گرایش مدارک آرشیوی دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

چکیده
اسناد محلی و منتشر نشده به ویژه اسنادی که در فرآیند نظامِ ارباب - رعیتی شکل گرفته‌اند، به جهت شواهد و داده‌های جزئیِ موجود در آن‌ها نقش زیادی در بازسازی تاریخ اجتماعی و تاریخ محلی دارند. اسناد خاندان وزیری مجموعه‌ای از اسناد محلی و منتشر نشدۀ کردستان در دورۀ قاجار و پهلوی‌اند که در عمارت آصف دیوان سنندج نگهداری می‌شوند. بازخوانی و تحلیل داده‌های موجود در این اسناد نقش بی‌بدیلی در بازسازی تاریخ اجتماعی کردستان دارند. علیرغم رشدِ کمی و کیفی تاریخ‌های‌ محلی کردستان در دورۀ قاجار، پژوهش در زمینۀ تاریخ اجتماعی این ایالت به جهت کمبود منابع دشواری‌های خاص خود را دارد، اما بی‌تردید بازخوانی و تحلیل اسناد خاندان وزیری همان کشف منابع جدید و مورد نظرِ مورخ تاریخ اجتماعی است. پژوهش حاضر با روش توصیفی - تحلیلی و رهیافت تاریخ اجتماعی به بررسی و تبیین وضعیت زندگی و کار رعایا و مباشران کردستان در دورۀ قاجار و پهلوی اول و همچنین روابط متقابل آن‌ها با یکدیگر و با مالکان و حکومت محلی در قالبِ حوزه‌های رابطۀ مردم با مردم و مردم با حکومت می‌پردازد. بنابراین، در مقالۀ حاضر نخست داده‌ها و اطلاعات مورد نظر را از متن 286 برگ از اسنادِ خاندان وزیری استخراج کرده و سپس به مقوله‌بندی اجتماعی آن‌ها پرداخته می‌شود.

کلیدواژه‌ها

اسناد خاندان وزیری کردستان، سند شمارۀ a 10042، سند شمارۀ a 10043، سند شمارۀ 10045، سند شمارۀ 10046، سند شمارۀ  a10047؛ سند شمارۀ 10050، سند شمارۀ 10051، سند شمارۀ 10053، سند شمارۀ 10054، سند شمارۀ 10056، سند شمارۀ a 10062، سند شمارۀ 10077، سند شمارۀ 10081، سند شمارۀ 10082، سند شمارۀ 10083، سند شمارۀa  10246، سند شمارۀ 10247، سند شمارۀ 10249، سند شمارۀ 10251، سند شمارۀ 10253، سند شمارۀ 10255، سند شمارۀ 10257، سند شمارۀb  10259، سند شمارۀ 10260، سند شمارۀa  10261، سند شمارۀb  10261، سند شمارۀ 10262، سند شمارۀa  10263،
اسناد خاندان وزیری کردستان، سند شمارۀ a 10246، سند شمارۀb  10264، سند شمارۀ 10269، سند شمارۀ 10271، سند شمارۀa  10272، سند شمارۀ 10273، سند شمارۀ 10277، سند شمارۀ 10278، سند شمارۀ a 10279، سند شمارۀb  10279، سند شمارۀc  10280، سند شمارۀ  f10280، سند شمارۀg  10280، سند شمارۀ c 10281، سند شمارۀa  10284، سند شمارۀb  10284، سند شمارۀ 10286، سند شمارۀ 10287، سند شمارۀ a 10291، سند شمارۀ a 10293، سند شمارۀ 10295، سند شمارۀ 10296، سند شمارۀ 10297، سند شمارۀ 10298، سند شمارۀa  10299، سند شمارۀ 10300، سند شمارۀb  10301، سند شمارۀa  10301، سند شمارۀ a 10303، سند شمارۀ 10306، سند شمارۀa  10309، سند شمارۀ 10310، سند شمارۀ 10313، سند شماره b 10316، سند شمارۀ a 10318، سند شمارۀ u 10319، سند شمارۀ s 10319، سند شمارۀ o 10319، سند شمارۀ h 10319، سند شمارۀ q 10319، سند شمارۀ b 10319، سند شمارۀ c 10319، سند شمارۀ d 10319، سند شمارۀ r 10319، سند شمارۀ x  10319، سند شمارۀ w 10319، سند شمارۀ y 10319، سند شمارۀ l 10319، سند شمارۀ e 10319، سند شمارۀ a 10319، سند شمارۀ t 10319، سند شمارۀ a 10321، سند شمارۀ a 10324، سند شمارۀ b 10324، سند شمارۀ 10325، سند شمارۀ 10328، سند شمارۀ 10329، سند شمارۀ 10334، سند شمارۀ b ، 10341، سند شمارۀ a 10343، سند شمارۀ b 10343، سند شمارۀ 10344، سند شمارۀ a 10345، شمارۀ سند c 10345، سند شمارۀ b 10345، سند شمارۀ c 10350، سند شمارۀ e  10350 ، سند شمارۀ b 10356، سند شمارۀ e 10358، سند شمارۀ g 10358، سند شمارۀ a 10359، سند شمارۀ a 10360، سند شمارۀ b 10360، سند شمارۀ a 10364، سند شمارۀ b 10367، سند شمارۀ b 10370، سند شمارۀ 10371، سند شمارۀ 10372، سند شمارۀ a 10376، سند شمارۀ b 10376، سند شمارۀ a 10378، سند شمارۀ b 10378، سند شمارۀ 10382، سند شمارۀ 10383، سند شمارۀ 10384، سند شمارۀ g 10358، سند شمارۀ b 10386، سند شمارۀ 10388، سند شمارۀ a 10389،
اسناد خاندان وزیری کردستان، سند شمارۀ b 10389، سند شمارۀ c 10389، سند شمارۀ c 10390، سند شمارۀ 10391، سند شمارۀ a 10392، سند شمارۀ b 10392، سند شمارۀ 10393، سند شمارۀ 10394، سند شمارۀ a 10396، سند شمارۀ c 10396، سند شمارۀ b 10398، سند شمارۀ a 10399، سند شمارۀ a 10400، سند شمارۀ a 10401، سند شمارۀ b 10403، سند شمارۀ 10404، سند شمارۀ 10405، سند شمارۀ a 10406، سند شمارۀ g 10406، سند شمارۀ c 10406، سند شمارۀ c 10407، سند شمارۀa  10409، سند شمارۀ b 10409، سند شمارۀ  c10409، سند شمارۀ b 10410، سند شمارۀ a 10410، سند شمارۀ c 10418، سند شمارۀ a 10418، سند شمارۀ b 10423، سند شمارۀ c 10423، سند شمارۀ d 10423، سند شمارۀ a 10424، سند شمارۀ 10425، سند شمارۀ a 10426، سند شمارۀ a 10427، سند شمارۀ b 10430، سند شمارۀ a 10430.
آرشیو سازمان اسناد ملی، شمارۀ بازیابی 000070/296: برگ 19.
عریضۀ ضعفای سنندج به مجلس، سند شمارۀ 6، کارتن 20، دوسیۀ 11.
مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه (1330ق). کارتن 25، پروندۀ 3، برگ 20.
روزنامۀ عصر انقلاب (15 رجب 1333ق، 30 مه 1915م). س1، ش28، ص 1 - 2.
 روزنامۀ رعد (11 شعبان 1333، 2 سرطان 1294ش، 24 ژوئن 1915م). س6، ش 836.
استرنز، پیتر (1394). «تاریخ اجتماعی»، ترجمۀ ابراهیم موسی پور بشلی و محمد ابراهیم باسط. مجموعه مقالات تاریخ اجتماعی: دانش، روش و آموزش. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، مرکز تحقیق و توسعۀ علوم انسانی، 21 - 35.
اردلان، ماه شرف خانم (مستوره) (2005). تاریخ الاکراد، با مؤخرۀ میرزا علی اکبر وقایع‌نگار، تصحیح جمال احمد آیین، اربیل: آراس.
ادوای، مظهر (تابستان 1396). «واکاوی «مسئلۀ گرانی نان» در سنندجِ دورۀ قاجار و تبیین عوامل موجدۀ آن (1332 - 1342ه.ق)» فصلنامۀ علمی - پژوهشی تاریخ اسلام و ایران دانشگاه الزهرا، سال بیست و هفتم، دورۀ جدید، شمارۀ 34، پیاپی 124، 39 - 67.
حسینی، صباح (1397). شرح زندگانی و آثار شاعرۀ کرد، بانو بهجت شجاعی ایلخانی‌زادۀ سنندجی، سنندج: گوتار.
دهقانی، سامی (1393). سراج‌السالکین در مناقب شیخ محمد علی حسام‌الدین، ج 3، سنندج: انتشارات کالج علمی.
رحمتی، محسن و پرستو مظفری (پاییز و زمستان 1396). «جایگاه و کارکرد خاندان وزیری در تاریخ کردستان در دورۀ اول قاجار (1199 - 1262ق)»، پژوهش‌های علوم تاریخی، سال 9، شمارۀ 2، 31 - 50.
زارعی مهرورز، عباس (1388). گنجینۀ کردستان فهرست نسخه‌های خطی و کهن کتابخانۀ ادارۀ میراث فرهنگی کردستان، قم: مجمع ذخائر اسلامی.
زندیه، حسن (مترجم) (بهار و تابستان 1390). «تاریخ اجتماعی»، هِشت، جی. جان، ، فصلنامۀ تاریخ اسلام، سال دوازدهم، شمارۀ اول و دوم، 161 - 182.
سنندجی (فخرالکتاب)، میرزا شکرالله (1375). تحفۀ ناصری در تاریخ و جغرافیای کردستان، مقابله و تصحیح حشمت‎الله طیبی، تهران: مؤسسۀ انتشارات امیر کبیر.
فربرن، مایلز (1394). تاریخ اجتماعی، مسائل، راهبردها و روش‌ها، ترجمۀ ابراهیم موسی‌پور بشلی، محمد ابراهیم باسط، تهران: سمت.
کنراد، کریستوف (1394). «تاریخ اجتماعی»، ترجمۀ ابراهیم موسی پور بشلی و محمد ابراهیم باسط. مجموعه مقالات تاریخ اجتماعی: دانش، روش و آموزش. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، مرکز تحقیق و توسعۀ علوم انسانی،  36 - 58.
مردوخ کردستانی، شیخ محمد (1352). تاریخ کرد و کردستان و (توابع)، ج2، سنندج: ناشر کتابفروشی غریقی.
مردوخ کردستانی، شیخ محمد (1379). تاریخ مردوخ، تهران: کارنگ.
موسی‌پور بشلی، ابراهیم (1386 پاییز و زمستان). «تاریخ اجتماعی: رویکردی نوین به مطالعات تاریخی»، تاریخ و تمدن اسلامی، سال سوم شمارۀ ششم، 141 - 156.
وقایع‌نگار، علی اکبر (1384). حدیقه ناصریه و مرآت‎الظفر در جغرافیا و تاریخ سنندج، به کوشش محمد رئوف توکلی، تهران: انتشارات توکلی.
یوستیس، نیکول (1394). «وقتی ماهی روی خشکی راه می‌رود: تاریخ اجتماعی در دنیای پسامدرن»، ترجمۀ ابراهیم موسی پور بشلی و محمد ابراهیم باسط. مجموعه مقالات تاریخ اجتماعی: دانش، روش و آموزش. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، مرکز تحقیق و توسعۀ علوم انسانی، 247 - 274.
Lindemann, Mary (2001). The Sources of Social History, Encyclopedia of European social history from 1350 to 2000, v 6, Editor Peter N. Stearns, New York: Charles Scribner’s Sons.