نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری باستان‌شناسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران.

2 دانشیار باستان‌شناسی دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

چکیده

سکاها تیره‌ای بودند که دسته‌ای از آنان پس از جابه‌جایی‌های بسیار در هزارۀ نخست پیش‌‌از‌میلاد به بخش‌هایی از شمال غرب ایران وارد شدند و در این پهنه به زندگی پرداختند. کتیبه‌های باستانی همچون کتیبۀ اسرحدون و متن‌های تاریخی همچون تاریخ هرودوت به سکایان اشاره کرده است. در سالیان اخیر با یافت ‌شدن خاکسپاری‌ها و گورآوندهای سکایی پرتوی نو بر تیرۀ سکایی در ایران افکنده شده است و تأییدی بر نوشته‌های مورخان است که در هزارۀ یکم پیش‌ازمیلاد این تیره در شمال غرب ایران پدیدار شده بودند. یکی از محوطه‌هایی که خاکسپاری انسان همراه با اسب در آن وجود دارد محوطۀ کلورز و جوبن در رودبار گیلان است. پرسش این پژوهش چنین است که چه پیوندی میان یافته‌های محوطه‌های کلورز و جوبن با تیرۀ سکایی وجود دارد؟ فرضیۀ پژوهش این است که باتوجه به اینکه الگوهای خاکسپاری را می‌توان در زمینۀ مطالعۀ تمایزات قومی و روابط خویشاوندی و نیز باورهای آیینی استفاده کرد، خاکسپاری‌های یافت‌شده همراه با گورآوندهای آنها در محوطه‌های کلورز و جوبن را می‌توان به تیرۀ سکایی منسوب کرد. این پژوهش بر اساس هدف از نوع پژوهش‌های بنیادی و ماهیت و روش آن از نوع پژوهش‌های تاریخی و باستان‌شناسی به شیوۀ توصیفی و تحلیلی است. نگارندگان در این مقاله به خاکسپاری‌های انجام شده در این محوطه‌ها و گورآوندهای یافت‌‌شده از آنها می‌پردازد و در ادامه با همسنجی آنها با شیوۀ خاکسپاری سکایان به تبیین و تحلیل جایگاه سکاها در شمال ایران می‌پردازد.

کلیدواژه‌ها

حاکمی، علی، (1347)، گزارش بررسی‌ها و کاوش‌های رودبار گیلان، مرکز اسناد میراث فرهنگی و گردشگری (منتشرنشده).
حاکمی، علی (1347). اشیاء فلزی مکشوفه در کلورز گیلان، یادنامۀ پنجمین کنگرۀ بین‌المللی باستان‌شناسی و هنر ایران، تهران، اصفهان، شیراز، 22 تا 29 فروردین 1347، جلد اول، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و هنر: 2-16.
حاکمی، علی (1396). گزارش کاوش‌های رودبار گیلان، 1343 تا 1347 خورشیدی، به‌کوشش شاهین آریامنش، تهران: پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری.
دیاکونوف، ایگور میخائیلوویچ (1386). تاریخ ماد. ترجمه کریم کشاورز. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
رضالو، رضا و یحیی آیرملو (1393). آیین تدفین اسب در میان اقوام سکایی، مطالعۀ موردی گورستان خرم‌آباد مشگین‌شهر، جامعه‌شناسی تاریخی، پاییز و زمستان 1393: دورۀ 6، شمارۀ 3: 113-144.
رضالو، رضا و یحیی آیرملو (1394). شواهد باستان‌شناختی جدید از حضور تاریخی اقوام سکایی در ایران، فصلنامۀ پژوهش‌های تاریخی، زمستان 1394، شمارۀ 28: 17-32.
رضائی باغ‌بیدی، حسن (1388). تاریخ زبان‌های ایرانی، تهران: مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی.
فرای، ریچارد نلسون (1386). تاریخ باستانی ایران، ترجمۀ مسعود رجب‌نیا، چاپ سوم، تهران، علمی و فرهنگی
گروسه، رنه (1365). امپراطوری صحرانوردان، ترجمۀ عبدالحسین میکده، تهران: علمی و فرهنگی
موچشی، امیرساعد (1388). ارزیابی مجدّد گاهنگاری آثار زیویه، مطالعات باستان‌شناسی، دوره 1، شماره 2، پاییز و زمستان 1388: 121-141.
موسوی، سیدمهدی و شاهین آریامنش (1398). اسبان ورجاوند، تطور ارجمندی اسب نزد هندی‌ایرانیان، پیش و از پس مهاجرت، تحقیقات تاریخ اجتماعی، دورۀ 9، شمارۀ 1، بهار و تابستان 1398: 297-319.
نگهبان، عزت‌الله (1378). حفاری‌های مارلیک (1)، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
Artamonov, M, (1966), Sokrovishcha Skifskikh Kuganov Sobranii Gosudarstvennogo Ermitazha-Pragu-Lenin grad from Great Soviet Encycolopedia, Vol.29, 1982.
Bailey, H.W., (2009), Indo-scythian Studies Being Khotanese Texts,‎‏ ‏Cambridge University Press.‏
Barnett,  R.D, (1956), ‎the  ‎treasure  of  Ziwie, Iraq, vol.18, pp: 111-118.‎
Bokovenko, Nikolai, A, (1995), Scythian Culture in the Altai Mountains, in Nomads of the Erusian Steppes in the Early Iron Age, Edited by Davis-Kimball, Vladimir A. Bashiloy and Leonid T Yablonsky, Ziant Press, Berkeley, C, Pp:299-314.
Chase, D. Z. (1996), Burial and Tombs, in The Oxford Companion to Archaeology, B.M, Fagan (ed.). New York & Oxford University Press, Pp: 109-110.
Chugunov, K. V and T. V. Rjabkova and St J. Simpson, (2017), Mounted Warriors, in Scythians Warriors of ancient Siberia, edited by Simpson St John and Svetlana Pankova, Thames & Hudson, 193-255.
Cunliffe,  Barry, (2019), The Scythians: Nomad Warriors of the Steppe, Oxford University Press.
Curtis, J. & Kruszynski, M., (2002). Ancient Caucasian and Related Material in the British Museum - British Museum Research Publication No. 121.
Curtis, John and Miroslaw Kruszynski, (2002), Ancient Caucasian and Related Material in the British Museum - British Museum Research Publication No. 121.
Curtis, John, Nigel Tallis, and Béatrice André-Salvini, (2005), Forgotten Empire: the World of Ancient Persia. Berkeley: University of California.
Dashevskaia, O.D., (1978), “Neapolis”, in Great Soviet Encycolopedia, A.M Prokhorva (ed.), Vol.17, New York: Macmillan Inc. & London: Collier Macmillan Publishers.
Dyson, R.H, 1964, The city of the goldenbowl: new excavations at Hasanlu, inPersian Azerbaijan. The Illustrated London News 12th September 1964: 372–4.
Godard,  A, 1950,  Le  Trésor  de  Ziwiyè, Publication du service archéologique, Iran.
Goff, C, 1978, Excavation at Baba  Jan: The  Pottey and Metal for Levels III and II, Iran, Vol. XVI. pp 29-66.
Helm. Peyton, R, 1981, Herodotus' Medikos Logos and Median History, Iran, Vol. 19 (1981): 85-90.
Herodotus, (1928), Herodotus, With an English Translation by A. D. Godley. London Heinemann.
Kantor, j.  H, (1960), A  fragment  of  a  gold  applique  from  Ziwie  and  some  remarks  on  the  artistic  traditions  of  Armenia  and  Iran during  the  early  first  millennium  B.C, JNES, volume 19, pp. 1-14.
Khazanov, A. (2015), “The Scythians and Their Neighbors,” in Nomads as Agents of ‎Cultural ‎Change, ‎eds., R. Amitai and M. Biran (Honolulu, 2015) 32-49.‎
Kuz’mina, Elena E, (2007), The Origin of the Indo-Iranians, Edited by J.P. Mallory, BRILL.
Luckenbill, D.D, (1927), Ancientr ecordso fAssyriaa nd Babylonia, Vol. 2, Chicago.
Mallory, J. P., (1990), In search of the Indo-Europeans: Language, Archeology and Myth, London.
Minns, E.H., (2003), “Scythians”, in J.Hastings (ed), Encycolopedia ofReligion Aaand Eethics, London & New York: T&T Clark.
Murphy, E.J., (2000),"Mummification and Boby Processing: Evidence from the Iron Age in southern Siberia", in kurgans, Ritual sites, andSettlements: Eurasian Bronz and Iron Age, Jeannine Davis-Kirnbel et al (eds), Oxford: Archeopress, pp.279-292.
Polosmak, N. V, (1994), Steregushchiye zoloto griphy. Novosobirsk: Nauka, from Koryakova, L. Some Notes About material Culture of Eurasian Nomads, In Kurgans, Ritual Sites, and Settlements: Eurasian Bronze and Iron Age, Jeanine Davis-kimble et al (eds.), Oxford: Achaeopress, Pp: 13-18.
Porda, E, (1965), The Art of Ancient Iran, New York.
Potts D.T, (2014), Nomadism in Iran: from antiquity to the modern era. Oxford: Oxford University Press
Randa, Alexander, (1954), Handbuch der Weltgeschichte. vol. 1. Zürich: Otto Walker.
Rostovtzeff, M. & Hon.D. Lilt, (1969), Iranians & Greeks in South Russia, New