نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه تهران، تهران-ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد تاریخ، دانشگاه تهران، تهران-ایران.

چکیده

زرتشتیان ایران، تا دوره سلطنت ناصرالدین شاه، فاقد نهاد آموزشی مستقل بوده و همین موجب عدم پیشرفت آنان در مراتب دیوانی و اقتصادی می شد. جرقه ایجاد چنین نهادی اوایل دوره ناصری، با پشتیبانی مالی زرتشتیان هند، به طور خاص شخصی به نام مانکجی که درصدد بهبود وضعیت اجتماعی زرتشتیان یزد بود، زده شد. اقدامات مانکجی نوع اندیشه خاصی را برای جلب حمایت زرتشتیان یزد از نهاد نوین آموزشی ترویج می کرد. هدف این مقاله پاسخ به این پرسش است که چه چالش هایی از درون این جامعه، در مقابل تأسیس یک نهاد آموزشی، ایجاد شده و زمینه های عمومی جامعه ایران و پیشینه نهاد های آموزشی چه تأثیری بر واکنش های اجتماعی داشتند؟
اندیشه هایی را که توسط ماکنجی برای تشویق زرتشتیان ایران به ساخت مدارس نوین، مطرح کرده است با استفاده از نظریات جامعه شناسی در باب شکل گیری نهاد اجتماعی و به طور خاص با مقایسه نهادینه شدن خودخواسته (Self-enforcing) و یا تبدیل نهاد متصور (Imagined Institution) به نهاد استقراریافته (Enacted Institution) بررسی شده و اندیشه های مطرح شده و فعالیت های انجام شده در راستای تأسیس نهاد آموزشی زرتشتی ریشه یابی و تحلیل می شوند.
انگیزه ایجاد نهاد آموزشی برای زرتشتیان از آموزه های سنتی آنان گرفته شد، از آن جا که تأسیس نهاد نوین آموزش برای کودکان زرتشتی، مقدم بر دیگر اقشار بود، ارزیابی سیر تحولات آن، درباب روند اقتباس آموزش نوین، پاسخ دهنده ابهاماتی از تاریخ معاصر ایران خواهد بود.

کلیدواژه‌ها

آدمیت، فریدون (1348)، امیرکبیر و ایران، تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر.
اشیدری، جهانگیر(1355)، تاریخ پهلوی و زرتشتیان، تهران: بینا.
امینی، تورج (1380)، اسنادی از زرتشتیان معاصر ایران، تهران: انتشارات سازمان اسناد ملی ایران.
بویس، مری (1364)، "مانکجی لیمجی هاتریا در ایران"، ترجمه هاشم رضی، چیستا، ش 26، صص 424- 432.
تشکری، علی اکبر (۱۳۸۴)، "درآمدی بر شرایط اجتماعی و اقتصادی زرتشتیان یزد در دوران قاجاریه (1210-1344 ه.ق.)"، فرهنگ، ش 56، صص 17- 38.
تشکری، علی اکبر (1389)، "زمینه های اجتماعی و اقتصادی زرتشتیان یزد در دوران قاجار"، اطلاعات سیاسی اقتصادی، سال بیست و پنجم، ش 1و2، صص 104- 115.
تشکری، علی اکبر (1393)، "روابط پارسیان هند با زرتشتیان یزد در عهد ناصری"، مجله پژوهش های تاریخی ایران و اسلام، ش 14، صص 37- 66.
حاجی اکبری، مژگان (1394)، "پارسیان هند و حیات سیاسی و اجتماعی زرتشتیان در عهد قاجار"، تاریخنامه خوارزمی، سال دوم، صص 27- 51.
درویش فانی (1280ق.)، ترجمه اظهار سیاحت ایران، ترجمه باقر کرمانشاهی، بمبئی: طبع خانه بنئی ایدوکیشن سوساتیتی، چاپ سنگی.
سلیمی مؤید، سلیم (1381)، "مکتبخانه ها و آموزش قرآن"، گلستان قرآن، ش 122.
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، سند شماره 250000693. سند شماره 290005012. سند شماره 295003169.
شهمردان، رشید (1363)، فرزانگان زرتشتی؛ تاریخ زرتشتیان، تهران: سازمان انتشارات فروهر.
فرمان ناصرالدین شاه مبنی بر انتصاب محمدخان میرپنجه به ریاست مدرسه دارالفنون، تهران: دارالفنون، 5934 پ.
قنبری، محمدرضا (1386)، "نگاهی به مکتب خانه در ایران"، فرهنگ مردم ایران، ش 9، صص 119- 139.
مجموعه ای از مکتوبات و گزارشات مانکجی هاتریا، قانون نامچه جدید به جهت مدرسه دهشنی دبیرستان مازدیسنان از بخشش انجمن، کتابخانه اردشیر یگانگی: شماره 1450.  
مراغه ای، زین العابدین (1353)، سیاحتنامه ابراهیم بیگ یا بلای تعجب او، حواشی باقر مؤمنی، تهران: اندیشه.
نائبیان، جلیل/ علیپور سیلاب، جواد (1389)، "مانکجی لیمجی و جامعه زرتشتیان ایران عصر قاجار"، تاریخ نامه ایران بعد از اسلام، سال اول، ش 1، صص 129- 160.
نائبیان، جلیل/ علیپور سیلاب، جواد (1391)، "مدارس زرتشتیان در دوره قاجار"، جستار های تاریخی، سال سوم، شماره اول، صص 109- 133.
Coleman, James S. (Jun., 1990), "Commentary: Social Institutions and Social Theory", American Sociological Review, Vol. 55, No. 3, pp. 333-339.
Cronin, Stephanie (Jan., 2008), “Importing Modernity: European Military Missions to Qajar Iran”, Comparative Studies in Society and History, Vol. 50, No. 1, pp. 197-226.
Ekhtiar, Maryam (2001), "Nasir al-Din Shah and the Dar al-Funun: The Evolution of an Institution", Iranian Studies, Vol. 34, No. 1/4, pp. 153-163.
Green, Nile (2000), “The Survival of Zoroastrianism in Yazd”, Journal of Persian Studies, Vol. 38, pp. 115-122. 
Karaka, Dosabhai Framji (1884), Histoy of the Parsis, Including Their Manners, Customs, Religion, and Present Position, London: MACMILLAN AND CO.
Kashani-Sabet, Firoozeh (Oct., 2000), “Hygiene and Love of Homeland in Qajar Iran”, the American Historical Review, Vol. 105, No. 4, pp. 1171-1203.
Lorentz, John H. (Sep., 2011), “Educational Development in Iran: The Pivotal Role of the Mission Schools and Alborz College”, Iranian Studies, Vol. 44, No.  5, pp. 647-655.
Martin, Vanessa (Mar., 1996), “An Evaluation of Reform and Development of the State in the Early Qājār Period”, Die Welt des Islams, Vol. 36, Issue 1, pp. 1-24.
Menant, D. (Jan., 1901), “Zoroastrianism and Parsis”, the North American Review, Vol. 172, No. 530, pp. 132-147.
Rostam-Kolayi, Jasamin (Fall 2008), “Origins of Iran's Modern Girls' Schools: From Private/National to Public/State”, Journal of Middle East Women's Studies, Vol. 4, No. 3, Special Issue: Innovative Women: Unsung Pioneers of Social Change, pp. 58-88.
Scarce, Jennifer (Sep., 2007), “Entertainments East and West-Three Encounters between Iranians and Europeans during the Qajar Period (1786-1925)”, Iranian Studies, Vol. 40, No. 4, pp. 455-466.
Seidel, Roman (2016), “Early Translations of Modern European Philosophy. On the Significance of an Under-Researched Phenomenon for the Study of Modern Iranian Intellectual History”, in: Iran's Constitutional Revolution of 1906 and Narratives of the Enlightenment, Edited by Ali M Ansari: Gingko. 
Urpelainen, Johannes (2011), "The origins of social institutions", Journal of Theoretical Politics, Vol. 23, No. 2, pp. 215-240