نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه ایرانشناسی، دانشگاه میبد، یزد، ایران

2 دانش آموخته کارشناسی ایرانشناسی گرایش تاریخ، دانشگاه یزد، یزد، ایران

چکیده


ساختار سیاسی حکومت اشکانیان، تنوع فرهنگی در جامعۀ اشکانی همراه با رویکرد دینی خاص شاهنشاهان اشکانی و تجاوزات پیاپی رومیان به مرزهای غربی قلمرو اشکانیان، بطورکلی شرایط بحرانی را در جامعه ایران قرن دوم و اوایل قرن سوم بوجود آورده بود در چنین شرایطی اردشیر بابکان از یک خاندان مذهبی در ایالت پارس، موفق شد اسباب سقوط حکومت اشکانیان را فراهم آورد و طی دو سال فعالیتهای سیاسی نظامی مستمر، قدرت سیاسی کشور را از خاندان اشک به خاندان ساسان منتقل نماید. توانایی اردشیر در انتقال قدرت از شاهنشاهان قانونی کشور به خاندان خویش که ناشی از درک صحیح او از شرایط بحرانی جامعه بود از یکسو و از سویی دیگر فائق آمدن بر بحرانها و نابسامانیهای سیاسی، نظامی، دینی و اجتماعی جامعه  بواسطۀ داشتن برخی مشخصات و ویژگیهای شخصیتی و رفتاری وی، سبب می­شود تا بتوان شخصیت و عملکرد اردشیر را در قالب نظریۀ رهبرکاریزماتیک ماکس وبر تبیین نمود. بدین ترتیب مسئله اصلی این پژوهش، تبیین شخصیت اردشیر بابکان در قالب نظریه کاریزماتیک ماکس وبر است. بررسی­ها حاکی از آن است که علاوه بر ویژگی­های شخصیتی و رفتاری اردشیر، شرایط اجتماعی و سیاسی جامعه، می­توانسته زمینه­ساز ظهور رهبری جدید با  ایدئولوژی نو در کشور بوده باشد. یافته­های این جستار بیانگر آن است که اردشیر اول ساسانی  با تمامی ویژگیهای شخصیتی، با انجام برخی اقدامات و با توجه ویژه به دین زرتشتی و طرح گفتمان جدید اتحاد دین و دولت برای حل بحران­های سیاسی و اجتماعی موجود در جامعه و در نهایت با کناره گیری از حکومت و انتخاب جانشینی شایسته می­تواند به عنوان یک رهبر کاریزما مطرح شود. روش تحقیق در این مقاله با توجه به رویکرد جامعه­شناختی آن، توصیف و تحلیل داده­ها در چـارچوب «نـظریه کاریزما» و شـناسایی ابـعاد شـخصیت فردی، خاندانی، سیاسی و تاریخی اردشیر بابکان در قالب این نظریه است.

کلیدواژه‌ها

ابن­اثیر، عزالدین­علی (1374)، تاریخ­الکامل، ترجمۀ محمدحسین روحانی،ج2، تهران: اساطیر.
ابن­بلخی (1374)، فارسنامه، مصحح: لسترنج و نیکلسن، توضیح و تحشیمه: منصور رستگار فسایی، شیراز: بنیاد فارس­شناسی.
ابن­ندیم، محمد ابن اسحاق (۱۳۸۱)، الفهرست، ترجمۀ محمدرضا تجدد، تهران: اساطیر.
بروسیوس، ماریا (۱۳۸۸)، ایران باستان، ترجمۀ عیسی عبدی، تهران: ماهی.
بلعمی، ابوعلی محمد بن محمد (۱۳۸۵)، تاریخ بلعمی، تصحیح: محمدتقی بهار، به کوشش محمدپروین گنابادی، تهران: زوار.
بندیکس، رونالد (۱۳۸۲)، سیمای ماکس وبر، ترجمۀ محمود رامبد، تهران: هرمس.
ترنر، برایان (۱۳۷۹)، ماکس وبر و اسلام، ترجمۀ سعید وصالی، تهران: روزافزون.
ثعالبی مرغنی، حسین بن محمد (1372)، شاهنامۀ کهن: پارسی تاریخ غررالسیر، ترجمه سید محمد روحانی، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
جلایی­پور، حمیدرضا و مجید فولادیان (1387)، «شرایط شکل­گیری و یا افول رهبرکاریزمایی مطالعه موردی دوره خاتمی 1376- 1384»، پژوهش­نامه علوم سیاسی، سال سوم، ش۴، صص 7- 38.
جلیلیان، شهرام (1397)، تاریخ تحولات ایران در دوره ساسانی، تهران: سمت.
حمزه اصفهانی، (1346)، تاریخ پیامبران و شاهان، ترجمۀ جعفر شعار، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
دریایی، تورج (1381)، سقوط ساسانیان، پیروزی عرب­ها و فرجام­شناختی زرتشتی، ترجمۀ شهرام جلیلیان، تهران: توس.
دریایی، تورج (1388)، شاهنشاهی ساسانی، ترجمۀ مرتضی ثاقب­فر، تهران: ققنوس.
دریایی، تورج (1392)، امپراتوری ساسانی، ترجمۀ خشایار بهاری، تهران: فرزان­روز.
دریایی، تورج (1392)، ناگفته­های امپراطوری ساسانی، ترجمۀ آهنگ حقانی و محمود فاضلی بیرجندی، تهران: ققنوس.
دینکرد چهارم (1393)، ترجمه و پژوهش مریم رضایی، تهران: نشر علمی.
دینوری، ابن­قتیبه (1418)، عیون­الاخبار، جلداول، بیروت.
راشد­محصل، محمدتقی و سید فاطمه موسوی (1389)، «بررسی عناصر داستانی در متن پهلوی کارنامة اردشیر بابکان»، کهن­نامه ادب فارسی، دوره ۱، شماره ۱، صفحه ۱-۲۴.
زرین­کوب، عبدالحسین و روزبه زرین­کوب (1394)، تاریخ ایران باستان (4) تاریخ سیاسی دوره ساسانیان، تهران: سمت.
زندبهمن­یسن (1370)، تصحیح متن، آوانویسی و برگردان فارسی و یادداشت­ها: محمدتقی راشدمحصل، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگ.
زنر، آر. سی (1375)، طلوع و غروب زرتشتی­گری، ترجمۀ تیمور قادری، تهران: فکر روز.
شیپمان، کلاوس (1390)، مبانی تاریخ ساسانیان، ترجمۀ کیکاووس جهانداری،تهران: فرزان روز.
طبری، محمد بن جریر (1352)، تاریخ طبری یا تاریخ­الرسل و الملوک، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، ج2، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
عابدی جعفری، حسن (۱۳۷۳)، «جاذبه استثنایی، تحول مفهوم­ها و مصداق­ها»، مصباح، ش11.
عهد اردشیر (1348)، پژوهنده عربی احسان عباس، ترجمه محمدعلی امام شوشتری، تهران: انجمن آثار ملی.
فرای، ریچارد (1382)، «تاریخ سیاسی ایران در دوره ساسانیان»، سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانیان، ج 3، قسمت اول، ترجمه حسن انوشه، تهران: امیرکبیر.
فرخنده­زاده، محبوبه (۱۳۹۶)، «زید بن علی (ع) رهبر کاریزماتیک زیدیان»، پژوهشنامه تاریخ اسلام، سال هفتم، ش26، صص۱۰۳- ۱۲۴.
فردوسی، ابوالقاسم (1374)، شاهنامه؛ بر اساس شاهنامه چاپ مسکو، تصحیح ژول مول، تهران: شقایق.
فرنبغ­دادگی (1385)، بندهشن، گزارنده مهرداد بهار، تهران: توس.
کارنامه اردشیر بابکان (1378)، متن پهلوی، آوانویسی و ترجمه فارسی، بهرام فره­وشی، تهران: دانشگاه تهران.
کریستن­سن، آرتور (1374)، ایران در زمان ساسانیان، ترجمۀ رشید یاسمی، تهران: دنیای کتاب.
گردیزی، عبدالحی الضحاک بن محمود (1347)، زین­الاخبار، تصحیح و تحشیه و تعلیق عبدالحی حبیبی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
لوکونین، ولادیمیر گریگوویچ (1377)، «نهادهای سیاسی، اجتماعی و اداری مالیاتی، داد و ستد»، تاریخ ایران از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانیان، گردآورنده احسان یارشاطر، ترجمۀ حسن انوشه، ج 3، قسمت دوم، تهران: امیرکبیر.
مجمل­التواریخ و القصص (1383)، تصحیح محمدتقی بهار، تهران: دنیای کتاب.
محمودآبادی، سیداصغر و صادق آیینه­وند (1379)، «نقد و بررسی تطبیقی منابع اسلامی و غربی در باب کتیبه­های اردشیربابکان»،مجله پژوهشی دانشگاه اصفهان، ش 1 و 2: صص 61 -78.
مسعودی، علی بن حسین (1365)، التبیه و الاشراف، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، تهران: علمی و فرهنگی.
مسعودی،علی بن حسین (1382)، مروج­الذهب و معادن­الجوهر، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، ج 1، تهران: علمی فرهنگی.
مسکویه رازی،(1373)، تجارب­الامم فی اخبارالملوک العرب و العجم، به کوشش رضا انزابی­نژاد و یحیی کلانتری، مشهد: دانشگاه مشهد فردوسی.
مقدسی، مطهر بن طاهر (1349)، آفرینش و تاریخ، ترجمه و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، ج 3، تهران: آگه.
موسی خورنی (1984)، تاریخ ارمنستان، ترجمۀ گئورکی نعلبدیان، ایروان: ادارۀ نشریات دانشگاه ایروان.
نامه تنسر به گشنسب (1354)، تصحیح مجتبی مینوی، گردآورنده تعلیقات مجتبی مینوی و محمداسماعیل رضوانی، تهران: خوارزمی.
نولدکه، تئودور (1369)، حماسۀ ملی ایرانیان، ترجمۀ بزرگ علوی، به اهتمام سعید نفیسی، تهران: جامی و مرکز نشر سپهر.
وبر، ماکس (1382)، دین، قدرت و جامعه، ترجمۀ احمد تدین، تهران: هرمس.
ویسهوفر، یوزف (1388)، تاریخ پارس از اسکندر مقدونی تا مهرداد اشکانی، ترجمۀ هوشنگ صادقی، تهران: فرزان­روز.
هینتس، والتر (1392)، یافته­های تازه از ایران باستان، ترجمۀ پرویز رجبی، تهران: ققنوس.
  Andrian, Charies & David Apter, Political protest and social change, London: Macmillian press,1995.
Bournoutian, G. A History of the Armenian People. Vol. I, California, 1995.
Bryman, Alan, Charisma and Leadership in Organization, London: sage publication, 1992.
Burns, J, M, leadership, New York: 1987.
Cameron. A, Agathias on the Sasanian’s Dumberton Oaks papers, vol 23, 1969.
Daryaee, Toraj, “The Ideal King in the Sasanian World Ardaxšīr ī Pābagān or XusrōAnōšag-ruwān?”  Nāme-ye Irān-e Bāstān, Vol. 3, No. 1,2004.
Dio cassius. Roman History. Vol. IX (Books 71-80). London and New York: Loeb Classical Library (No.177),1927.
Herodian. History of the Empire. Vol. II (Books 5-8) London and New York: Loeb Classical Library (No.455), 1970.
Livshits, V, A, “New Parthian Document's from south Turkemenistan” act Antiqua AcademicScientiaram, vol.25, Hungaricae: 1997.
Max Weber, the Theory of Social and Economic Organization, translated by
Shapur Shahbazi, A. “Hormozdgan”. Encyclopedia Iranica. E.D. Ehsan Yarshater, Vol.XII. London and New York: Routledge& Kegan Paul, 2005.
texts
Turner, Stephen &Regis factor, Max Weber, the lawyer as social thinrer, London: Routledeg, 1994.
Wiesehöfer, Joseph, “ARDAŠĪR I i. History,” Encyclopaedia Iranica, 1986, II/4, pp. 371-376, available online, at http://www.iranicaonline.org/articles/ardasir-i
Willis, Roy, “Charisma, in: Adam Kuper and Jessica Cuper”, the social scienceEncyclopaedia, London: 1993.
Willner, Ann Ruth, The spellbinders Charismatic Political Leadership, London: Yak University Press, 1984.