نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیارگروه تاریخ دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

2 پژوهشگر فرادکتری تاریخ و استاد مدعو دانشگاه تبریز ، تبریز، ایران

چکیده

انقلاب مشروطه، سنت­ متفاوت حضور عامه مردم در مناسبات قدرت و پیکارهای سیاسی به جای گذاشت. بنابراین بررسی میزان فهم و درک آنان از مفهوم مشروطه­ در شناخت بیشتر زوایای فکری انقلاب ­مشروطه شایان توجه است. این مقاله با استفاده از منابع اصیل و با اتکا به روش تحلیل­محتوا درصدد بر­آمده است سیر تحول معنایی مشروطه در میان عامه مردم و فرودستان در آذربایجان عصر مشروطه را مورد بررسی قرار­دهد. سوال اصلی این است چه دریافتی از مشروطه در منظومه فکری عامه ­­مردم آذربایجان وجود­­داشت. به دلیل ناآشنایی جامعه ایران با مشروطه این مفهوم در میان توده­ها ناشناخته بود و تصویر روشنی از ماهیت و مضمون آن وجود نداشت. بدین لحاظ توده­ها، مشروطه را نه در معنای واقعی آن بلکه مطابق با نیازهای خود درک­کردند و آن را در پیوند با آسایش و رفاه عمومی و عدالت و پایان ظلم و ستم کارگزاران دستگاه دولتی یافتند. عامه مردم در پی بهبود وضعیت اقتصادی و اجتماعی خود بودند و تحقق این امر را مرتبط با استقرار حکومت مشروطه می­دانستند. نکته قابل تأمل اینکه این واژه در ادامه معادل عدالت­خواهی و قانون­خواهی قرار­گرفت؛ چراکه امید می­رفت با تصویب قوانین زندگیشان سامان بهتری پیدا کنند.  

کلیدواژه‌ها

ابراهیم اوف، ت.ا (1360). پیدایش حزب کمونیست ایران. ترجمه ر. رادنیا. تهران: نشر گونش.
اشرف، احمد( 1372). «چهار روایت از انقلاب مشروطه». ایران نامه، ش1،س 11.
انقلاب مشروطه ایران(1392). ویراسته هوشنگ ا. شهابی و ونسا مارتین. ترجمه محمد ابراهیم فتاحی. تهران: کتاب پارسه.
آبراهامیان،یرواند(1394). مردم در سیاست ایران. ترجمه بهرنگ رجبی. تهران: چشمه.
آدمیت، فریدون (1363) فکر دموکراسی اجتماعی در نهضت مشروطیت. تهران: پیام.
آدمیت، فریدون (بی­تا) ایدئولوژی نهضت مشروطیت ایران. تهران: پیام.
آدمیت، فریدون(1340). فکر آزادی و مقدمه نهضت مشروطیت. تهران: انتشارات سخن.
آفاری، ژانت(1380). انقلاب مشروطه ایران.ترجمه حیدر رضائی. تهران: انتشارات بیستون.
آقا بخشی، علی و مینو افشاری راد(1383). فرهنگ علوم سیاسی. تهران: نشر چاپار.
بیرو، آلن( 1366). فرهنگ علوم اجتماعی. ترجمه باقر ساروخانی. تهران: کیهان.
پاولویچ، م وت‍ری‍ا، س‌. ای‍ران‍س‍ک‍ی‌(1357). سه مقاله درباره انقلاب مشروطه ایران. ترجمه م. هوشیار. تهران: امیر کبیر.
پورعزت،علی اصغر ( 1387). مبانی دنش اداره دولت و حکومت. تهران: سمت.
ثقه­الاسلام تبریزی، میرزاعلی (1389).رسائل سیاسی. به اهتمام علی­اصغرحقدار.تهران: نشرچشمه.
ثقه­الاسلام تبریزی، میرزاعلی(1355).مجمل حوادث یومیه مشروطه در نصرت الله فتحی. مجموعه آثار قلمی                ثقه­الاسلام تبریزی. تهران:انجمن آثار ملی.
حائری، عبدالهادی (1364) .تشیع و مشروطیت در ایران و نقش ایرانیان مقیم عراق . تهران: امیر کبیر.
حجاریان، عفیفه، علی­اصغر پورعزت و دیگران( 1390 تابستان). «بررسی جایگاه عامه مردم در سیستم مهار و موازنه قدرت»، فصل­نامه علمی پژوهشی مطالعات مدیریت بهبود و تحول، س 21، ش 64.
دهخدا، علی اکبر(1345). لغت نامه.تهران: انتشارات موسسه لغت نامه دهخدا.
راتسیلاو، آلبرت چارلز (1386). کنسول در شرق: خاطرات جنرال کنسول انگلستان از زندگی سیاسی خود و اتقلاب مشروطیت ایران. ترجمه رحبعلی کاویانی. تهران: موسسه تحقیقات علوم انسانی.
روزنامه اتحاد:  س 1، ش4، 18/ صفر/ 1326.
روزنامه انجمن: س1، ش 39 ، 20/ دیحجه الحرام/ 1324؛ ش 42، 27/ دیحجه الحرام/ 1324 ؛ ش43 ، 29/ دیحجه الحرام /1324؛ ش 44 ، غره/ محرم / 1325؛ ش45 ،3/ محرم / 1325؛ ش 46، 6/ محرم / 1325 ؛ ش 47، 13/ محرم/ 1325؛ ش 48 ، 15/ محرم/ 1325؛ ش49، 17/ محرم/ 1325؛ ش 53، 28/ محرم/ 1325؛ ش 58، 7/ صفر / 1325؛ ش 59، 8/ صفر / 1325؛ ش 60 ، 13/ صفر / 1325؛ ش 61 ، 14/ صفر / 1325؛ ش 62؛ ش 69، 11/ ربیع الاول/ 1325؛  ش 73 ، 12/ ربیع الاول / 1325؛ ش 74 ، 16/ ربیع الاول / 1325 ؛ ش 76، 25/ ربیع الاول / 1325؛ ش 83 ، 5/ ربیع­الثانی/1325؛  ش 85 ، 8 /ربیع­الثانی/1325؛  ش 86 ، 11/ ربیع­الثانی/1325؛ ش 87، 12/ ربیع­الثانی/1325؛  ش 89، 17/ ربیع­الثانی/1325؛ ش91، 20/ ربیع­الثانی/1325؛ ش 92، 22/ ربیع­الثانی/1325 ؛ ش 94، 25/ربیع الثانی/1325؛ ش 95، 26/ ربیع الثانی/1325؛ ش96، 28/ ربیع­الثانی/1325؛ ش 100، 4/ جمادی­الاول/ 1325؛ ش 101، 7/ جمادی­الاول/ 1325؛ ش 102، 8/ جمادی­الاول/ 1325؛ ش 108، 26/ جمادی­الاول/ 1325.
روزنامه آذربایجان:  س1 ، ش 3، 22/ محرم /1325؛ ش 7، 22/ صفر / 1325؛ ش 11 ، 22/ ربیع الاول/ 1325؛ ش 12، غره/ ربیع الاخر/ 1325؛ ش 14، 24/ ربیع الاخر/ 1325.
روزنامه ملانصرالدین س 1، ش3، 9/ ربیع الاول / 1324؛  ش 12، 14/ ربیع الاول / 1324؛ ش 24، 9/ شعبان/ 1324.
روزنامه ملی:  س 1،ش 1،غره/ رمضان/ 1324؛ ش 6 ،/ شوال/ 1324؛ ش7، / شوال/ 1324 ؛ ش 12، 12/ شوال/ 1324؛ ش 19، 24 /شوال/1324؛ ش 21، 6/ ذیعقده/ 1324؛  ش22 ، 7/ ذیعقده / 1324؛ ش 25، 17/ ذیعقده/ 1324 ؛ ش 26، 20/ ذیعقده/ 1324 ؛ ش 27، 22/ ذیعقده /1324؛ش  28 ، 25/ ذیعقده/ 1324 ؛ش 30 ، 29/ ذیعقده / 1324؛  ش 31، 2/ ذیحجه الحرام/ 1324؛ ش32 ، 4/ ذیحجه الحرام ؛ ش 34، 9/ ذیحجه الحرام ؛ ش 35، 11/ ذیحجه الحرام/ 1324.
شاکری،خسرو( 1384). پیشینه های اقتصادی- اجتماعی جنبش مشروطیت و انکشاف سوسیال دموکراسی. تهران: اختران.
طالبوف تبریزی، عبدالرحیم (1396) . آزادی و سیاست. تهران: امید فردا.
طاهرزاده بهزاد،کریم(1363). قیام آذربایجان در انقلاب مشروطیت ایران. تهران: انشارات اقبال.
طباطبائی، جواد( 1399). ملت،دولت وحکومت قانون جستار در بیان نص و سنت. تهران: مینوی خرد.
عسیوی،چارلز (1362).تاریخ اقتصادی ایران.(عصر قاجار 1332-1215ه.ق)ترجمه یعقوب آژند. تهران: گستره.
فشاهی،محمد­رضا(1360) تکوین سرمایه­داری در ایران( 1796- 1905). تهران: گوتنبرگ.
قدیمی قیداری، عباس(1399). «نظام نامه انتخابات و انتخابات نخستین دوره مجلس شورای ملی در آذربایجان (1285ش/ 1324ق)». فصل­نامه علمی پژوهشی جامعه شناسی تاریخی، دوره 12، ش1.
کاتوزیان، محمد­علی (همایون)(1372).اقتصاد سیاسی ایران از مشروطیت تا پایان سلسله پهلوی. ترجمه محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی. تهران: مرکز.
کسروی، احمد ( 1312). تاریخ مشروطه ایران. تهران: امیرکبیر .
 گولد، جولیس، ولیام ل .گولب (1376). فرهنگ علوم اجتماعی. گروه مترجمان. تهران: مازیار.
محمدقلی زاده، جلیل(1335). قربانعلی بک و نه داستان دیگر.ترجمه محمد کشاورز. تهران: انتشارات نگاه.
نادرمیرزا (1360). تاریخ و جغرافی دارالسلطنه تبریز. به اهتمام محمد مشیری. تهران: اقبال.
ناظم­الاسلام کرمانی، محمد(1376 ). تاریخ بیداری ایرانیان.ج1. .به اهتمام علی­اکبر سیرجانی. تهران: پیکان.
ویجویه­ای، محمد باقر( 1386). تاریخ انقلاب آذربایجان و بلوای تبریز. به تصحیح غلامرضا طباطبایی مجد. تهران:امیر کبیر.
 وینسنت، اندرو( 1376). نظریه های دولت. ترجمه حسین بشیریه. تهران: نی.
هاول،واتسلاف(1398). قدرت بی­قدرتان. ترجمه احسان کیانی­خواه. تهران: فرهنگ نشر نو.
هدایت مخبرالسلطنه،مهدی قلی­خان(1363). طلوع مشروطیت.تهران: انتشارات جام.
یزدانی، سهراب (1388). مجاهدان مشروطه. تهران: نی.
29cilt. (2004) Ankara. turkiye diyanat vakfi.