نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ ایران بعد از اسلام، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

2 دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه شهید بهشتی،ایران، تهران

چکیده

با سقوط رضاشاه در شهریور 1320، طبقۀ کارگر صنعتی که پیش‌ازاین در ایران شکل گرفته بود، مجالی برای ابراز مطالبات صنفی خود یافت. دراین‌بین احزاب سیاسی به‌خصوص حزب توده سعی کردند از این فضا استفاده کرده و به تبلیغ در میان طبقۀ کارگر بپردازند. آن‌ها در مدت کوتاهی توانستند امتیازات فراوانی از صاحبان صنایع و دولت بگیرند. در ابتدا تقی فداکار، سعی کرد اتحادیۀ کارگری را نهادی صنفی و به‌دوراز درگیری‏های سیاسی نگه دارد، اما با خروج وی از اصفهان، حزب توده از فعالیت‏های کارگری به‌عنوان ابزاری برای دستیابی به اهداف سیاسی و حذف رقبای خود استفاده کرد و مسیر مبارزات صنفی را به انحراف کشاند. این مقاله با روش تبیین عقلانی به بررسی مواجهۀ کارگران با اتحادیه‏ها خواهد پرداخت. یافته‏های مقاله نشان می‏دهد کنش سیاسی و صنفی این طبقه مبتنی بر نوعی آگاهی و درک طبقاتی بوده است و صرفاً به‌عنوان عامل اتحادیه‌ها و احزاب نبودند. از سوی دیگر تأکید حزب توده بر مسائل روز سیاسی باعث شد که طرف‌های مخالف با ایجاد تشکیلات موازی از قدرت اتحادیه‏های کارگری بکاهند و آن را از انسجام خارج سازند. نتیجۀ این روند فراموش‌شدن مطالبات صنفی در سایۀ فعالیت‌های سیاسی بود؛ امری که بیشترین زیان را متوجه کارگران اصفهان کرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

Extended Abstract:

Isfahan industrialization and the emergence of the working class

After the fall of Reza Shah, the political space opened up new spaces for the political activities of social groups and parties. One of the target groups that received much attention was the workers. During this period, political parties also opened the space for trade union activities. Taqi Fadakar and Moharram Ali Shamideh decided to form an independent union called the "Workers' Union." The union's manifesto shows that the workers initially thought only of fulfilling their trade union and economic demands and did not pursue any political goals.

Establishment of parallel unions

With the emergence of unions, there came to be a resistance by the government and the industrialists. They tried to prevent the unions from operating by establishing parallel unions. The policy of establishing parallels failed because none of these parties had a coherent agenda for political and social reform. The Isfahan Workers' Union was able to seize power from the traditional forces in the municipality and the National Assembly, relying on the workers' votes. Fadakar also won the parliamentary elections.

Taqi Fadakar's departure from Isfahan allowed the factory managers to put more pressure on workers. In December 1323, Shams Sadri, Ahmad Kafami, Hossein Sarafian, and Amirkivan founded the "Union of Workers, Craftsmen, and Peasants." The most crucial goal of the new union was not to follow a trade union ends but to confront the Tudeh Party. However, in 1324, the "Union of Workers, Craftsmen and Peasants" became the primary organization of and for workers in Isfahan.

The Qavam period was one of the most critical periods for the Tudeh Party and, consequently, the working class in Isfahan. With the establishment of the Democratic Party of Iran on July 29, 1325, things began to turn out differently. The Democratic Party confronted the Tudeh Party. The Tudeh Party union sign was taken down from all the factories. Pro-Tudeh unions also joined the Democratic Party.

The spread of the financial crisis caused by the factory recession also contributed to this situation. This process continued until the years close to the Coup. One significant consequence was a diversion in the workers' union agenda and mobilization. During this period, the most crucial feature of labor activity was the conflict between the unions and their leadership by the government. Government unions also split into two branches after the fall of the Tudeh Party, losing their effectiveness.

Conclusion

Based on a rational understanding of their situation, the workers of this period supported groups and movements that could act for and fulfill their rights. However, their attempts to form an independent trade union movement failed due to the involvement of political groups and the internal weakness of this class. This eventually prevented the formation of unions and independent movements that could represent the demands of the industrial working class in Isfahan.

اتابکی، تورج (1400)، تاریخ فرودستان: جستارهایی در تاریخ اجتماعی کارگری و ملی ایران، ترجمۀ یوسف صفاری، تهران: نشر چشمه و چرخ.
اتکینسون، آر. اف (1392)، فلسفۀ تاریخ، روش‏شناسی و تاریخ‌نگاری، ترجمۀ حسینعلی نوذری، تهران: طرح نو.
افتخاری، یوسف (1370)، خاطرات دوران سپری‌شده، به کوشش کاوه بیات و مجید تفرشی، تهران: انتشارات فردوسی.
اقدامات غیرقانونی شورای متحدۀ مرکزی (1325)، بی‏جا: بی‏نا.
آبراهامیان، یرواند (1377)، ایران بین دو انقلاب، ترجمۀ محمدامین فتاحی و احمد گل محمدی، تهران: نی.
آذربایجانی، اکبر (1399)، از جنبش یخ تا حکومت کارگری در آبادان، آبادان: نشر پرسش.
باقری، عزت‏الله (1381)، از وانان تا وین، 2ج، تهران: نشر حنا.
بختیار، شاپور (1996)، خ‍اطرات‌ ش‍اپ‍ور ب‍خ‍ت‍ی‍ار، هاروارد: طرح‌ ت‍اری‍خ‌ ش‍ف‍اه‍ی‌ ای‍ران م‍رک‍ز م‍طال‍ع‍ات‌ خ‍اورم‍ی‍ان‍ه.
چپ در ایران به روایت اسناد ساواک: کادرهای حزب توده (1382)، ج2، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی.
خامه‌ای، انور (1372)، خاطرات سیاسی دکتر انور خامه‏ای، تهران: نشر گفتار.
شمیده، محرمعلی (1373)، زندگینامه شمیده، به کوشش بهرام چوبینه، آلمان: مرتضوی.
شیخی، الیاس (1383)، اصفهان؛ قلب سیاسی ایران معاصر، اصفهان: دادیار.
صدری، شمس (1330)، در راه وظیفه، اصفهان: چاپخانۀ خدائی.
طاهر احمدی، محمود (1379)، اسنادی از اتحادیه‌های کارگری (1332-1321ه.ش)، تهران: سازمان اسناد ملی ایران.
طیرانی، بهروز (1384)، اسناد احزاب سیاسی ایران، ج1، تهران: سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران.
فیروز، مظفر (1990)، زندگی سیاسی و اجتماعی شاهزاده مظفرالدین میرزا فیروز، به کوشش مهین دولتشاه فیروز، پاریس: بی‎‏نا.
کی مرام، منوچهر (1374)، رفقای بالا، تهران: شباویز.
کیانی هفت لنگ، کیانوش و پرویز بدیعی (1379)، ایران در بحران (مهرماه 1320- شهریور 1326)، تهران: سازمان اسناد ملی ایران.
کیهان، مهدی (1359)، بررسی علمی شرایط کار و زندگی کارگران نساجی در ایران، ترجمۀ غ.ن. جویا، تهران: ابوریحان.
مشروح مذاکرات مجلس ملى، دورۀ16، جلسة32، سه‌شنبه16خرداد 1329.
میر محمدصادقی، سید رضا (1390)، دُرد و دَرد (خاطرات سید رضا میر محمدصادقی)، به کوشش مرتضی میر دار، رضا مختاری اصفهانی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
نفیسی، ابوتراب (1380)، نبض حیات: زندگی و آثار دکتر ابوتراب نفیسی (در گذرگاه طب سنتی و طب نوین ایران)، به کوشش نسرین نفیسی و مهدی نفیسی، اصفهان: نقش خورشید.
نفیسی، حبیب (1984)، خ‍اطرات‌ حبیب نفیسی، هاروارد: طرح‌ ت‍اری‍خ‌ ش‍ف‍اه‍ی‌ ای‍ران.
نیک‌پی، اعزاز (1347)، تقدیر یا تدبیر؛ خاطرات اعزاز نیک‏پی، تهران: ابن سینا.
ابطحی، سید علی‌رضا؛ کشتی آرا، کیمیا (1392)، گذری اجمالی بر عملکرد تقی فداکار عضو اتحادیه کارگری حزب توده در اصفهان (1332- 1320 ش)، پژوهشنامه تاریخ. تابستان، ش 31.
خسروپناه، محمدحسین (1384)، سرگذشت گریزناپذیر اتحادیة مستقل کارگران اصفهان ۱۳۲۳-۱۳۲۱، مجلۀ گفتگو، ش 43.
شهیدی، ابوالقاسم (1351)، انتخابات اصفهان در 1322 چگونه گذشت و چرا استاندار لال شد؟، خاطرات وحید، ش ۱۷، صص41-50.
لی، ادی (1384)، نگرشی اقتصادی بر حقوق اتحادیه‌های کارگری، ترجمۀ جواد کارگزاری، کار و جامعه، ش 61.
افقری، محمد (1398)، تحلیل مشارکت سیاسی در انتخابات ادوار پنجم تا بیست و چهارم مجلس شورای ملی (مورد مطالعه: حوزه انتخابیه اصفهان)، رسالۀ دکتری، اصفهان: گروه تاریخ دانشگاه اصفهان.
اخگر، س14، ش1739، 10فروردین1321.
بشر، س1، ش11، 5تیر1324.
پیک اصفهان، س4، ش100، 21مرداد1332.
خدائی، س1، ش19، 26بهمن1330؛  س1، ش26، 16فروردین1331.
سپنتا، ش62، 22فروردین1325 ؛ ش77، 24شهریور1325.
سرنوشت، ش۱0، ۲۳آبان۱۳2۲.
سیاست، س20، ش116، 19تیر1321؛س20، ش82، 11خرداد1321.
ظفر، س1، ش90، 21فروردین1323.
عرفان، س18،ش2024، 22شهریور1321؛ س23،ش2606،10فروردین؛ س23، ش2619، 10اردیبهشت1326؛ س24، ش2688، 5آبان1326.؛ س24، ش2699، 5آذر؛ س30، ش3396، 11آبان1332.
مردان روز، س2، ش86، 20شهریور1325.
نامۀ رهبر، س1، ش3، 12بهمن1321.
سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران (ساکما)، 291000476 ،2910001482 ،2910001777، 291000299، 291000599، 293002019، ،293005703.
کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی (کمام)، انتخابات، جزوه دان 5، پروندة 8، ردیف ۱؛ کارتن 172، جزوه دان 1/5/، پوشۀ 4/، شمارۀ 6051-1021، 11تیر1322.
موسسة مطالعات تاریخ معاصر ایران (مُتما)، 11626/ 12، 1325.
(11867) Qatar Digital Library, Coll 28/116’ Persia (Iran). Isfahan – Consular situation reports [6r]
(11867) Qatar Digital Library, Coll 28/9(2) ‘Persia; Internal affairs; including new Labour Law of 1946and general labour conditions in Persia.’
Serhan Afacan (2015), State, Society, and Labour in Iran, 1906-1941: A Social History of Iranian Industrialization and Labour with Reference to the Textile Industry, Leiden University.