نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ، دانشگاه لرستان، خرم آباد، ایران

2 استادیار تاریخ ایران باستان، دانشگاه لرستان، خرم آباد، ایران

3 استاد گروه تاریخ، دانشگاه لرستان، خرم آباد، ایران

چکیده

یورش تیمور، تخریب اراضی، ویرانی شبکه های آبیاری، افزایش اراضی بایر و رکود نسبی در وضعیت کشاورزی را درپی داشت. اما پس از تثبیت حکومت، تیموریان با انجام اصلاحاتی بر آن بودند تا ویرانی ها را جبران کرده و در زمینه رفاه حال کشاورزان اقداماتی انجام دهند. در پژوهش حاضر تلاش شده تا با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی و با تکیه بر داده­های موجود در منابع، این مسئله را مورد توجه قرار دهد که وضعیت کشاوران تا چه اندازه از تحولات سیاسی عصر حاکمان تیموری تأثیر پذیرفته است؟ دستاوردهای پژوهش نشان می­دهد که سلاطین تیموری برای رفاه حال کشاورزان، که همواره مهمترین تأمین کننده مواد غذایی و درآمد حکومت بودند، اقداماتی در حمایت از آنها انجام می­دادند، اما این اقدامات یا کافی نبود و یا شرایط برای حاکمان به گونه­ای پیش می­رفت که سبب می­شد تا همه قوانین و دستورات صادره را نادیده بگیرند تا چند صباحی بیشتر بر اریکه قدرت بمانند. درواقع اجرای عدالت در حق کشاورزان تنها مربوط به زمانی بود که اوضاع آرام بود و حاکمان مقتدرانه در رأس امور قرار داشتند، اما به محض اینکه اوضاع کشور بحرانی می­شد، حاکمان تیموری همه قوانین و دستورات صادره را فراموش کرده و با اخذ مالیات­های غیرمتعارف و تحمیلات گوناگون زندگی را بر کشاورزان سخت می­کردند. از نتایج سوء این مالیات­های سنگین و بدون حساب، شورش، فرار و مهاجرت کشاورزان بود و زوال کشاورزی در این دوره خود گواه اوضاع بد کشاورزان است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

Extended Abstract

Timurid dual policy in relation with farmers

In the land of Iran, where the economy and livelihood have always relied on agriculture, the rulers have tried to side with this economic pole of society and have always issued orders to respect the well-being of farmers and ensure their welfare. Before the Timurids, the Mongol Ilkhans ruled in Iran. The structure of their government was tribal. These tribes were hostile to the monogamous people, especially the peasants, who entered their houses and looted them. The nomads usurped the farmers' lands to feed their livestock and turned them into pastures. On the way to summer and winter, they left their livestock on the farmers' fields and trampled them. Gradually, the Ilkhans realized that without the existence of farmers, it would not be possible to provide for other groups of society. Therefore, they decided to reduce the pressure on farmers and take measures to improve their well-being. But these reforms did not last and the farmers were not in a very favorable situation during this period.

 In the Timurid period, in addition to the nomads, the ruling power relied on the monogamous Iranians, especially the scribes and clerics, and granted privileges to the peasants. But their concessions sometimes remained mere slogans and did not materialize, as nomadic customs and nomadic battles continued to prevail during this period, which in turn caused various tax pressures on farmers. Therefore, whenever their sovereignty was in danger, they would inevitably give up everything they had chanted and their sovereignty at all costs would be their first priority.

In the present study, an attempt has been made to use the descriptive-analytical method and based on the available data, to consider the issue of how much the situation of farmers has been affected by the political developments of the Timurid rulers? The hypothesis is that the Timurid rulers in the normal and critical conditions of the country with double treatment of farmers ultimately failed to provide good conditions for farmers and their well-being and the situation of farmers has always been influenced by the political situation in the Timurid court.

Several researches have been done on the economic situation of the Timurid era. Fragner examines the internal social and economic situation of the Timurids. Amir Teymour Rafiei has dealt with "a look at the economic situation of Greater Khorasan during the Timurid era". Mohsen Rahmati and Fatemeh Yousefvand have studied "Sultan Hussein Bayqara and the Economic Life of Khorasan". Mohsen Rahmati has also dealt with "the economic situation of Khorasan during the reign of Sultan Abu Saeid Gourkan" and "economic reforms of Sultan Abu Saeid Gourkan in Khorasan and its consequences". Shahram Farahnaki and others have also "studied the agricultural situation of Khorasan and Transoxiana during the Timurid period."

The present studies have either examined the economic situation of Iran in the Timurid period in general or only the economic situation of Khorasan province in the Timurid period and have devoted a section to the study of the agricultural situation. The only article by Farahnaki et al. That specifically examines the agricultural situation during the Timurid period, and this article also covers only two states of the Timurid realm. So, no independent study has been conducted on the diversity of Timurid rulers' policies in dealing with farmers. Therefore, the present study aimed to show the economic and social position of farmers in the relationship between them and the Timurid system by examining the type of treatment of Timurid rulers with farmers in different situations.

In the first part of the article, the situation of farmers before coming to power of the Timurids is discussed, and in the second part, the actions taken by the Timurid rulers in support of the farmers are discussed. In the third part, the critical political situation of the Timurid rulers and the actions they took against the farmers are examined, and finally the result of the article is that the Timurids tried to improve the situation of the farmers and take measures to support them. But these actions and support were limited to peace in Timurid territory. In times of crisis, they have disregarded all existing orders and laws in order to gain power in succession competitions and disputes within the family, to fill empty coffers, to keep subordinates and agents satisfied, and to take revenge on rivals and insurgents in various regions. Farmers' rights were violated. Thus, at the end of the Timurid period, farmers were no better off than in the period of chaos before the Timurids came to power.

اسفزاری، معین­الدین محمد (1339)، روضات­الجنات فی اوصاف مدینه هرات، تصحیح و حواشی سید محمد کاظم امام، جلد 2، تهران، دانشگاه تهران.
ارضی، رضا (1389)، حیات سیاسی، فرهنگی و اجتماعی شیعه در کرمان تا پایان صفویه، تهران، مرکز کرمان شناسی.
بارتولد، واسیلی و لادیمیر (بی­تا)، الغ بیگ و زمان وی، ترجمه حسین احمدی پور، بی­جا، کتابفروشی چهر.
بدلیسی، ادریس بن حسام (1387)، قانون شاهنشاهی، تصحیح عبدالله مسعود آردانی، تهران، میراث مکتوب.
تاج­ سلمانی، شمس­الحسن (1392)­، تاریخ نامه، تصحیح اکبر صبوری، تهران، بنیاد موقوفات ایرج افشار.
جامی، نورالدین عبدالرحمان (1341)، دیوان کامل، ویرایش هاشم رضی، تهران، پیروز.
 جامی، نورالدین عبدالرحمان (1366)، مثنوی هفت اورنگ، تصحیح مرتضی مدرس گیلانی، تهران، سعدی.
جعفری، جعفر بن محمد بن حسین (1393)، تاریخ جعفری یا تاریخ کبیر، با مقدمه و تصحیح عباس زریاب خوئی، قم، نشر مورخ.
حافظ ابرو، شهاب­الدین عبدالله (1349)، جغرافیای حافظ ابرو قسمت ربع خراسان هرات، بکوشش مایل هروی، تهران، بنیاد فرهنگ.
حافظ ابرو، شهاب­الدین عبدالله (1380)، زبده­التواریخ، با مقدمه و تصحیح سید کمال سید جوادی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
حافظ ابرو، شهاب­الدین عبدالله (1958)، پنج رساله تاریخی، باهتمام فلکس تاورا، پراگ، فرهنگستان علوم چکوسلواکی.
حسینی تربتی، ابوطالب (1342)، تزوکات تیموری، تهران، اسدی.
خوافی، فصیح (1386)، مجمل فصیحی، با مقدمه و تصحیح سید محسن ناجی نصرآبادی، جلد 3، تهران، اساطیر.
خواندمیر، غیاث­الدین بن همام­الدین (1362)، حبیب­الیسر، زیر نظر محمد دبیر سیاقی، ج 3 و 4، تهران، خیام.
خواندمیر، غیاث­الدین بن همام­الدین (1378)، مکارم­الاخلاق، با مقدمه و تصحیح محمد امبر عشیق، تهران، میراث مکتوب.
خواندمیر، غیاث­الدین بن همام­الدین (2535)، دستور­الوزراء، تصحیح سعید نفیسی، تهران، اقبال.
رحمتی، محسن (1394)، «اوضاع اقتصادی خراسان در عهد سلطان ابوسعید گورکان»، پژوهش­نامه تاریخ اجتماعی و اقتصادی، سال چهارم، شماره دوم، صص 73-92.
رحمتی، محسن (1395)، «اصلاحات اقتصادی سلطان ابوسعید گورکان در خراسان و پیامدهای آن»، خراسان بزرگ، سال هفتم، شماره 22، صص 85-96.
 رحمتی، محسن و فاطمه یوسفوند (1392)، «سلطان حسین بایقرا و حیات اقتصادی خراسان»، تاریخ­نامه ایران بعد از اسلام، سال چهارم، شماره هفتم، صص 79-99.
رفیعی، امیرتیمور (1386)، «سیری در اوضاع اقتصادی خراسان بزرگ در عهد تیموری»، فصلنامه تاریخ محلات، سال دوم، شماره 6، صص 61-84.
روملو، حسن بیگ (1384)، احسن­التواریخ، تصحیح و تحشیه عبدالحسین نوایی، جلد 2، تهران، اساطیر.
زاکانی، عبید (1321)، کلیات عبید زاکانی، تصحیح عباس اقبال آشتیانی، تهران، زوار.
کلاویخو (1374)، سفرنامه کلاویخو، ترجمه مسعود رجب­نیا، تهران، علمی و فرهنگی.
سمرقندی، دولتشاه بن بختی شاه (1385)، تذکره­الشعرا، تصحیح فاطمه علاقه، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعاتی فرهنگی.
سمرقندی، کمال­الدین عبدالرزاق (1383)، مطلع­السعدین و مجمع­البحرین، باهتمام عبدالحسین نوایی، 2 جلد، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
سیستانی، ملک­شاه حسین (1344)، احیاء­الملوک، باهتمام منوچهر ستوده، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
شیرازی، شهاب الدین عبدالله بن فضل الله (1364)، تحریر تاریخ وصاف، تصحیح عبدالمحمد آیتی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
شمس مغربی، ملامحمد (1358)، دیوان شمس مغربی، به اهتمام ابوطالب میرعابدینی، تهران، زوار.
فراگنر، برت (1390)، «اوضاع اجتماعی و اقتصادی داخلی»، در: تاریخ تیموریان به روایت کمبریج، جلد 5، ترجمه یعقوب آژند، تهران، جامی، صص 209-281.
فرحناکی، شهرام، جمشید نوروزی، هوشنگ خسروبیگی و شهرام یوسفی­فر (1395)، «بررسی وضعیت کشاورزی خراسان و ماوراءالنهر در دوره تیموریان»، پژوهشنامه تاریخ­های محلی ایران، سال پنجم، شماره اول (پیاپی 9)، صص 42-75.
قطبی اهری، ابی­بکر (1388)، تواریخ شیخ اویس، بکوشش ایرج افشار، تبریز، ستوده.
کاتب یزدی، احمد بن حسین (1345)، تاریخ جدید یزد، بکوشش ایرج افشار، تهران، ابن­سینا.
مستوفی بافقی، محمد (1342)، جامع مفیدی، بکوشش ایرج افشار، تهران، دنیای کتاب.
مؤید ثابتی، سید علی (1346)، اسناد و نامه­های تاریخی، تهران، کتابخانه طهوری.
میرحسینی، محمدحسن (1387)، آل مظفر، تهران، پژوهشهای فرهنگی.
 میرخواند، سید برهان­الدین (1339)، روضه­الصفا، جلد 6 و 7، تهران، مرکزی.
ولی، شاه نعمت­الله (1382)، دیوان کامل به انضمام رساله جام جهان نما، به اهتمام ابوطالب میرعابدینی، تهران، زوار.
نبئی، ابوالفضل (1357)، اوضاع سیاسی و اجتماعی ایران در قرن هشتم، مشهد، دانشگاه فردوسی.
نخجوانی، محمد بن هندوشاه (1964)، دستورالکاتب فی تعیین مراتب، بسعی عبدالکریم علی اوغلی علی­زاده، ج 1، مسکو، دانش.
نخجوانی، محمد بن هندوشاه (1976)، دستورالکاتب فی تعیین مراتب، بسعی عبد­الکریم علی اوغلی علی­زاده، ج 2، مسکو، دانش.
نطنزی، معین­الدین (1336)، منتخب­التواریخ، تصحیح ژان اوبن، تهران، خیام.
نظامی باخزری، نظام­الدین عبدالواسع (1357)، منشأ الانشاء، بکوشش رکن­الدین همایونفرخ، تهران، دانشگاه ملی.
نوایی، نظام­الدین علیشیر (1336)، مجالس­النفائس، به اهتمام علی اصغر حکمت، بی­جا، کتابفروشی منوچهری.
هروی، قاسم ابونصر (1347)، طریق قسمت آب قلب، با مقدمه مایل هروی، بی­جا، بنیاد فرهنگ ایران.
هروی، قاسم ابونصر (2536)، ارشاد الزارعه، با هتمام محمد مشیری، تهران، امیرکبیر.
همدانی، رشیدالدین فضل­الله (1372)، جامع­التواریخ، تصحیح محمدروشن مصطفی موسوی، جلد دوم، تهران، البرز.
یزدی، تاج­الدین حسن ابن شهاب (1987)، جامع­التواریخ حسنی بخش تیموریان پس از تیمور، تصحیح حسین مدرسی طباطبایی و ایرج افشار، کراچی، مؤسسه تحقیقات علوم آسیای میانه و غربی.
یزدی، شرف­الدین علی (1382)، ظفرنامه، تصحیح سعید میرمحمد صادق و عبدالحسین نوایی، ج 2، تهران، مرکز اسناد مجلس شواری اسلامی.