نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری تاریخ،متصدی خزانه جواهرات ملی بانک مرکزی ج.ا.ا، تهران، ایران.

2 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

چکیده

ظهور انقلاب صنعتی و تغییر مبانی علمی و فنی تولید، آموزش فنی و حرفه‌ای و پیش نیاز آن، یعنی سوادآموزی را به ضرورتی اجتناب­ناپذیر تبدیل کرد. وقوع انقلاب کمونیستی روسیه و تبلیغات گسترده درباره احقاق حقوق کارگران از جمله حق آموزش، این موضوع را نه تنها در کشورهای صنعتی بلکه در کشورهای تازه‌وارد به عرصۀ نوسازی صنعتی، از جمله ایران، به مسئله‌ای اساسی در حوزه سیاست و اجتماع تبدیل کرد. از این رو، دولت پهلوی اول اگرچه به اجبار به آموزش کارگران تن در داد. جستار حاضر در پی پاسخ به این سؤال است که دولت‌های دوره پهلوی از ابتدا تا سال 1332 ش چه سیاست‌هایی را جهت آموزش کارگران به اجرا درآوردند؟ یافته‌های این پژوهش که برپایه روش ترکیبی، توصیفی، علّی و عقلانی نگاشته شده نشان می‌دهد که نیاز ذاتی صنایع جدید به آموزش رسمی از یک سو و لزوم مقابله با تبلیغات کمونیستی و جلوگیری از جذب کارگران توسط گروه‌های چپ‌گرای داخلی از سوی دیگر، راهی جز اقدام به سوادآموزی رسمی پیش‌روی دولت پهلوی اول باقی نگذاشت؛ اقدامی که در ادامه در فضای سیاسی نسبتاً باز دهه 20 شمسی به تدوین نخستین قانون رسمی آموزش و سوادآموزی کارگران منجر شد. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

Extended Abstract

The Explanation of Educational Condition and Enactment of the First Law on Workers' Education during Pahlavi Era in Iran (1925-1953)

Explaining the issue of education and making different strata and lower classes of society literate is always considered as one of the main topics in the genre of social history. Although, during the last few decades, research on the history of education and educational issues of different classes in Iran - such as children and women - has gradually been written, the issue of education and training of workers, unlike other issues related to them in Iran, has been neglected.

Before the establishment of the first Pahlavi dynasty (1304 AH/1925 AD) and the development of industrialization policies in the country by Reza Shah, the issue of the right to education of workers in Iran, except for vague references, was not paid much attention and no official law was passed in this regard. Although some intellectuals of the Qajar era, under the influence of socialist ideas in the West, demanded similar rights for Iranian workers for the first time, these efforts remained only in theory and did not take on a practical aspect and led to just a few limited measures.

After the establishment of the first Pahlavi dynasty (1925) and the expansion of the government's economic policies including the industrialization of the country, industries and machine factories began to expand, and as a result, the first group of industrial workers came to the existence in Iran. The emergence of factories and the growing number of workers, the division of labor and the complexity of working with machines gradually made it necessary to train Iranian workers at basic and advanced levels. At the end, the first Pahlavi government, by approving the "Regulation of Factories and Industrial Institutions" in 1936, obliged employers and workers to provide workers with compulsory literacy according to Article 24 of this law. Although employers and workers often sought to escape from lessons and training, the enactment of this law can be considered as a positive step towards building the infrastructure of workers' education in Iran.

Reza Shah's reign did not last long to witness the consolidation of reforms in the field of workers' education. His fall opened up the political space and led to the overcome of the left-wing parties (1942-1948) especially the Tudeh one in Iran. The left-wing parties and associations, which sought to raise the level of knowledge and political awareness of the workers, took advantage of the opportunity and launched wide-ranging campaigns in the community in order to raise the level of awareness on the one hand and on the other hand, by putting pressure on the ruling governments, they would prepare the ground for the approval of the Workers' Training Law in Iran.

The thesis of the present article, written based on the combined-descriptive, causal and rational method and using the documents of the Ministry of Foreign Affairs, the National Records Organization of Iran and the journals of this period, is that For the first time, the first Pahlavi government, contrary to its anti-leftist policies, under the pressure of international forums and in order to improve the level of technical knowledge of workers, forced to implement the policy of education of the workers in Iran. Since the necessary infrastructures and platforms for the training of workers were prepared in this period, the parties were able to use the open space after the fall of Reza Shah and implement their reforms through propaganda.

Finally, due to the widespread need for workers' education and literacy and the pressure of the left-wing parties on the current governments, the Department of Labor and Advertising issued a regulation in two chapters and 20 articles "in order to educate and strengthen the physical and moral education as well as technical education of workers" and approved by the Council of Ministers in the meeting of July 14, 1947. But this law was revised a few years later, in 1952, due to its defects. A year later, the recent law was also revised and new articles were added to it which became the basis for the training of workers in Iran.

آبراهامیان، یرواند (1389)، ایران بین دو انقلاب، ترجمه: احمد گل­محمدی و محمدابراهیم فتاحی، چاپ یازدهم، تهران: نی.
اتحادیه، منصوره (بی­تا)، مرامنامه­ها و نظامنامه­های احزاب سیاسی ایران در دوره دوم مجلس شورای ملی، تهران: نشر تاریخ ایران.
احمدزاده نودیجه، حسین (1398)، تاریخ ظهور و تحول مفهوم جدید کارگر در ایران معاصر: 1285-1332ش، پایان نامه دکتری، تهران: گروه تاریخ دانشگاه شهید بهشتی.
احمدزاده نودیجه، حسین و قباد منصوربخت (1398)، «ادارۀ بی نالمللی کار و نخستین قانون کار در ایران»، گنجینۀ اسناد، س 29، ش4.
زرگری­نژاد، غلامحسین(1395)، سیاست­نامه­های قاجاری: رسایل سیاسی، 4 ج، تهران: نگارستان اندیشه.
ساتن، الول (بی­تا)، رضاشاه کبیر یا ایران نو، ترجمه:عبدالعظیم صبوری، بی­نا.
شاکری، خسرو (1974)، اسناد تاریخی جنبش کارگری، سوسیال دموکراسی و کمونیستی ایران. ج اول. چاپ دوم. فلورانس: مزدک.
عبداله­یف (1360)، مسائل ایران و خاورمیانه: کارگران ایران در اواخر قاجاریه، ترجمه: مارینا کاظم­زاده، تهران: آگاه.
فلور، ویلم (1371)، جستارهایی از تاریخ اجتماعی ایران (8)، ترجمه: ابوالقاسم سری، تهران: توس.
فوران، ژان (1377). مقاومت شکننده، ترجمه: احمد تدین، تهران: موسسه خدمات فرهنگی رسا.
کرزن، جورج ناتانیل (1387)، ایران و قضیه ایران. ترجمه غلامعلی وحید مازندرانی. 2ج. چاپ ششم. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه :( به ترتیب از چپ به راست: سال، کارتن، پرونده، شماره سند): 50/ 15/ 3/ 1337 ق؛ 51/ 15/ 3/ 1337 ق؛ 52/ 15/ 3 / 1337 ق؛ 14/ 5/ 59/ 1339 ق؛ 15/ 5/ 59/ 1339 ق؛ 12- 38.1 - 38- 1329ش؛ 15- 38.1 - 38- 1329ش ؛ 16- 38.1 - 38- 1329ش
سازمان اسناد ملی ایران ( ساکما) : 94031 / 240؛32511/ 240 ؛101350/ 240؛101194/ 240؛081979/ 240؛014618/ 240؛0462- 003420- 291؛0414- 003420- 291؛0356- 003420- 291؛0342-003420-291؛0330- 003420-291؛0318-003420-291؛0310- 003420- 291 ؛ 0302- 003420-291؛ 0265- 002463- 291؛0263- 002463- 291؛ 0259-002463-291؛0253-002463-291؛0251- 002463-291؛0247-002463-291؛024- 002463- 291؛0239-002463-291؛0237-002463-291؛0235-002463-291؛023-002463-291؛0225- 002463-291؛ 0223-002463-291؛022- 002463- 291؛021- 002463-291؛0129-002463-291؛0127-002463-291؛0087-002463-291 ؛0244- 003420- 291؛0112- 003420- 291؛0036- 003420- 291؛0034-003420-291؛0042-003420-291؛118192/ 293؛58581 / 293؛37292/ 297؛0046-015071-297؛0030-015071-297؛0028-015071- 297؛0022-015071-297؛0020-015071-297؛0016- 015071- 297؛0014-015071-297؛0012-015071-297؛0008-015071- 297؛0006- 015071-297؛0004- 025503-297؛
اطلاعات (1314)، « احیاء صنایع ظریفه»، ش 2534.
اطلاعات (1314)، « کلاس‌های صنایع مستظرفه در اداره کل صناعت»، ش 2536.
اطلاعات (1314)، « فتوراد کارگر لازم دارد»، ش 2706.
اطلاعات (1314)، « صنایع در ایران نو»، ش 2594.
اطلاعات (1315)، « 15 نفر کارگر زن و دختر لازم است»، ش 2740.
اطلاعات (1315)، « 15 نفر کارگر زن و دختر لازم است»، ش 2742.
اطلاعات (1315)، «در آتیه ورقه اشتغال به تحصیل و گواهی نامه خاتمه تحصیل برای مردان بزرگ قیمت خواهد داشت»، ش 2907.
اطلاعات (1315)، « گواهی‌نامه کلاس‌های اکابر در زندگی مردان بزرگی که بیسواد بوده‌اند تاثیر زیاد دارد»، ش 2908.
اطلاعات (1315)، « سن محصلین»، ش 2911.
اطلاعات (1315)، « دسته جوانان»، ش 2912.
اطلاعات (1315)، « جلسات درس در چه ساعتی تشکیل خواهد شد»، ش 2913.
اطلاعات (1316)، « در کارخانه روغن‌کشی و صابون‌پزی برادران چیت‌ساز در بابل»، ش 3104.
دنیای کار ( 1327)، « نظری به اوضاع کشور»، ش 1.
رهبر (1325)، « قرارداد بین کارگر و کارفرما» ش 749.
رهبر (1325)، « قطعنامه کارگران گونی بافی رشت»، ش 759.
رهبر (1325)، « باز هم در جنوب ایران»، ش 855.
رهبر (1325)، «نامه وزارت فرهنگ درباره مبارزه با بیسوادی»، ش 709.
رهبر (1326)، « اساسنامه اتحادیه کارگران ایران»، ش 26.
صوراسرافیل (1326 ق)، « نقل از روزنامه شریفه ارشاد»، ش 28.
ظفر (1324)، «قطعنامه»، ش 200.
ظفر (1324)، «تقاضای کارگران کربنات دود سود»، ش205.
ظفر (1325)، «درس اقتصاد و معلومات تشکیلاتی برای کارگران»، ش 386.
ظفر (1325)، «آئین نامه حداقل دستمزد»، ش 393.
ظفر (1325)، «قطعنامه کارگران گرمسار»، ش 232.
ظفر (1325)، «گزارش کار آقای صادقیان عضو هیئت عامله شورای مرکزی بشورای متحده مرکزی حل اختلاف کارگران»، ش 254.
ظفر (1325)، «قطعنامه کارگران گونی بافی رشت»، ش 299.
ظفر (1325)، «رفقای کارگر بر علیه بی‌سوادی و جهل مبارزه کنید»، ش 378.
ظفر (1325)، «درس اقتصاد و معلومات تشکیلاتی برای کارگران»، 379.
ظفر (1325)،  «رفقای کارگر ما به دقت بخوانند»، ش 270.  
کار ( 1302)، «قابل توجه اولیای امور»، ش 45.
کار (1325- 1328)، «موجبات تصویب قانون کار و تشکیل وزارت کار»، ش 1.
کار (1325- 1328)، «جوانان ایران با کارگران کمک کنید»، ش 13، 14 و 15.
کار (1325- 1328)، «نظری به کارخانه دخانیات»، ش 16 و 17.
کار (1325- 1328)، «کارخانه سیمان از نظر کار و کارگری»، ش 18، 19 و 20.
کار (1325- 1328)، «تفریحات کارگران»، ش 2 و 3.
کار (1325- 1328)، «تاسیس وزارت کار برای استقرار عدالت اجتماعی»، ش 1.
کار (1325- 1328)، «آموزش کارمندان و کارگران»، ش 1.
کار (1325- 1328)، «صنایع عمده کشور»، ش 16 و 17.
کار (1325- 1328)، «کارخانه سیمان از نظر کار و کارگری»، ش 18، 19 و 20.
کار (1325- 1328)، «تصویبنامه هیئت وزیران، وزارت کار و تبلیغات: آئین‌نامه حداقل دستمزد»، ش 2 و 3.
کار (1325- 1328)، «کارخانه چیت‌سازی بهشر»، ش 21 و 22.
کار (1325- 1328)، «راهنمایی و هدایت افکار کارگران از مهم‌ترین وظایف وزارت کار است»، ش 18، 19 و 20.
کار (1328)، «آموزش و پرورش»، ش 34 و 35.
کار (1328)، «آموزش کارگران بیسواد»، ش 30 و 31.
تصویب‌نامه هیئت وزیران راجع به آئین‌نامه‌های آموزش و پرورش کارگران؛ مصوب 22/04/1326 
تصویب‌نامه راجع به دارندگان گواهینامه مدارس اکابر دولتی؛ مصوب 16/ 06/ 1315
راهنمایی افراد بی سواد برای تحصیل خواندن و نوشتن در مدارس اکابر؛ مصوب 05/ 06/ 1315
نظامنامه تعلیمات اکابر؛ مصوب 16/ 03/ 1315 هیات وزیران