نوع مقاله : ویژه نامه تاریخ اجتماعی زن د رهنر و جامعه ایران و جهان باستان پیرامون آن(سردبیر مهمان ویژه نامه: دکتر اسماعیل سنگاری)
نویسنده
دانشیار گروه تاریخ ، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران
چکیده
در ساختار نظام مادرتباری، زنان به عنوان قشر مهمی از جامعه مطرح شده و سرمنشاء زندگی،زایندگی و برکت شناخته می شدند. حال با توجه به دگرگونیهای پیشامده در نظام اجتماعی و سیاسی ایرانیان و برخورداری جوامع ایرانی از نظام پدرتباری در روزگار مادها تا افول قدرت ساسانی، از مسائل مطرح این است که زنان به بهسبب ویژگی بهره مندی از قدرت باروری چه جایگاهی در جامعة ایرانی داشته و در کل رویکرد متون دینی(اوستایی و پهلوی) و جامعة مدنی که از طریق اسناد تاریخی برملا می گردد به مقولة ازدواج(پیوند زناشویی) و به ویژه فرزند آوری چگونه بوده است. همچنین در جامعة ایرانی(عصرهخامنشی و ساسانی) بارداری زنان و دارا بودن فرزند چه اهمیت و اعتباری داشته و آیا می توان برای مادران و زنانِ باردار نقشی در اقتصاد جامعه و معیشت خانواده قائل گردید و در این صورت چه تمهیداتی در بهبود حال مادران شاغل انجام گرفته بود. بر این مبنا با بهره بری از روش کتابخانه ای و واکاوی متون تاریخی و دینی و همچنین از طریق مطالعه الواح و گل نبشته های تخت جمشید و با تحلیل اطلاعات مستخرج از منابع و استنادات، این نتایج حاصل آمد که به سبب اهمیت نظام خانواده در جامعة دینی و مدنی ایرانیان باستان، ازدواج امری مهم تلقی شده که سبب زایش و کثرت جمعیتِ خانواده و جامعه گردیده و بدین ترتیب داشتن اولاد از اهمیت بسزایی برخوردار بود. زیرا افزون بر اینکه موجب تداوم نسل ایرانیان (اهورایی) می شد و بدینگونه در کسب ثواب و کرفة والدین در جهان اخروی تاثیر گذار بود، در افزایش روزافزون قدرت و توانایی(اقتصادی و نظامی) ایرانیان موثر واقع می گردید. همچنین آنگونه که شواهد و مدارک گواهی می دهند مادران و البته زنان باردار در اقتصاد خانواده دخیل بوده و در کنار فرزندان سبب ایجاد رفاه در خانواده و جامعه می گردیدند. بدین روی و به دلایل مذکور در ایران باستان در ارائة خدمات و تسهیلات به مادران باردار و شاغل شاهد اقداماتی هستیم.
کلیدواژهها
موضوعات
Extended Abstract
The position of pregnant women and the importance of childbearing in Zoroastrian/Mazdayasn texts and ancient Iranian society
Introduction: In the ancient era and in the ancient civilizations, women were responsible for economic and social duties alongside men, and according to the attitude towards women and of course the stage that the first societies and then civilizations enjoyed (the early commune until the later periods with division of labor and different social classes) could play a role in the context of family and society. In ancient Iran, as it can be seen from the historical and religious documents and evidence, women were never marginalized, but they were very active in society and family, and even queens and royal women participated in political affairs and decision-making, and sometimes they were considered special to the emperor. An important point about the history of Iran is that the Iranian society, especially during the Sassanian period, under the influence of religious teachings, had a special approach to women and the issue of marriage and childbearing and their role in the family and society. Of course, this attitude to a large extent arose from the context of social culture, and it can be said that there was a two-way relationship between social culture and religious culture.
Research Methods: Based on this, one of the important issues and ambiguities raised in this research is to find out what position and importance pregnant women had in the ancient society of Iran and also how family formation (marriage union) and childbearing are reflected in religious texts and Mazdasini teachings and what approach and attitude towards this category can be seen in custom and Sharia. On the other hand, with the importance of work and activity in Iranian society, have women and children (girls and boys) been responsible for family economic affairs? And in this case, what arrangements and measures were taken to support these working mothers during pregnancy and delivery? Research method: In this research, an attempt has been made to examine the approach to the issue of marriage and especially childbearing in the history of ancient Iran through the study of various religious texts (Avesta and Pahlavi) and historical reports. For this purpose, in addition to various religious and historical texts, the data presented through the tablets and inscriptions of Persepolis were used, and by arranging and processing the available information with a descriptive-analytical method, we reached conclusions about the importance of pregnant mothers and childbearing.
Findings and Conclusions: According to the available documents and evidence, ancient Iranians had a lot of relationship with the family and had established laws to protect the family and property. In Pahlavi texts and decrees, marriage and family formations are highly emphasized, and family and reproduction are the guarantor of the life of the Iranian society, and also, due to the fact that it causes the birth of generations and population, it is effective in advancing the country's political and military goals. Also, based on what the religious texts stated, the greatest goal and ideal of a maiden was marriage and preparation for the role of mother. Therefore, marriage and more importantly having children was a very important task that men and women had to struggle for it and it was only in this way that in addition to success in life in the other world, they could be happy and redeemed. Regarding the importance of having children and reproduction, which was formed as a result of marriage and within the family, it should be noted that in Iranian tradition, if a man dies without leaving a child, the family of the deceased will marry a girl to a man at their own expense. The child resulting from this marriage would belong half to the deceased man and half to the original father. In ancient Iran, according to the historical documents and tablets of Persepolis, even the statesmen built facilities for pregnant mothers to encourage women to become mothers and put them under their protection. Women and children in the ancient society of Iran, were considered due to their economic activity and the role they played in the improvement of the family's condition and the progress of the society and because of this social, economic and military function, there was a lot of emphasis on the increase of children, otherwise the political and military power of the governments was weakened.
ابن مسکویه، احمدبن علی(1369)، تجارب الامم؛ ترجمه ابوالقاسم امامی و علی نقی منزوی، جلد اول، تهران: انتشارات سروش.
ارداویرافنامه یا بهشت و دوزخ در آیین مزدیسنی (1391)، ترجمۀ رحیم عفیفی، تهران: انتشارات توس.
ارفعی، عبدالمجید(1387)، گل نبشته های باروی تخت جمشید (متن هایTeh.& Fort.)، تهران، مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی.
اوستا کهن ترین سرودهای ایرانیان(1387)،ترجمه جلیل دوستخواه، تهران: انتشارات مروارید.
آذرباد مهرسپندان(1379)، ترجمه رهام اشه، شهین سراج،تهران، انتشارات فروهر
آذرفرنبغ پسر فرخزاد، آذرباد پسر امید(1392)، کتاب ششم دینکرد؛ ترجمه فرشته آهنگری،تهران: انتشارات صبا.
بارتولمه، کریستیان(1337)،زن در حقوق ساسانی؛ ترجمه ناصر الدین صاحب زمانی،تهران: مؤسسه مطبوعاتی عطائی
بهار، ملک الشعراء(1379)، ترجمة چند متن پهلوی؛به کوشش محمد گلبن، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی،سازمان چاپ و انتشارات.
ثعالبی، عبدالملک بن محمد(1373)، تاریخ ثعالبی؛جلد اول، تهران؛ نشر نقره.
جاماسب جی دستور منوچهر جی جاماسب- آسانا،(1371)، متون پهلوی؛ ترجمۀ عریان، سعید، تهران: کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.
جاویدان خرد:پند از شاهنشاه هوشنگ پیشداد، (بیتا)، ترجمۀ سید محمدکاظم امام، تهران: انتشارات بوزرجمهری
جنیدی،فریدون(1389)، حقوق جهان در ایران باستان؛ تهران، انتشارت بلخ.
داندامایف، محمد آ (1381)، تاریخ سیاسی هخامنشیان؛ ترجمه خشایار بهاری، تهران: نشر کارنگ،
دینوری، ابوحنیفه(1383)، اخبارالطوال؛ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران: انتشارات نی.
رجبی، پرویز(1380)، هزاره های گمشده؛جلد سوم. چاپ اول. انتشارات توس: تهران.
روایت امید اشوهیشتان(1376)، ترجمه نزهت صفای اصفهانی، تهران ، نشر مرکز
رید،ایولین،(1387)، برادر سالاری؛ ترجمه افشنگ مقصودی، تهران: گل آذین
شایست ناشایست(1369)، آوانویسی و ترجمه کتایون مزداپور، تهران، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی
صد در نثر و صد در بندهش(1909)، به تصحیح دابار، ارواد بامانجی نساروانجی ،بمبئی: اوقاف پارسی.
طبری، محدبن جریر(1375)،تاریخ طبری؛ ترجمه ابوالقاسم پاینده، جلد دوم ، تهران: انتشارات اساطیر.
عطائی، امید(1386)،پیامبر آریایی،ریشه های ایرانی در کیش های جهانی؛تهران: موسسه انتشارات عطائی
فرخ مرد بهرامان (1393)،مادیان هزاردادستان؛ ترجمه و پژوهش سعید عریان، تهران، انتشارات علمی،
کارنامه اردشیر بابکان(1369)، ترجمه قاسم هاشمی نژاد، تهران: نشر مرکز.
کتاب پنجم دینکرد (آوانویسی، ترجمه، تعلیقات، واژهنامه، متن پهلوی) (1388)، ترجمۀ ژاله آموزگار و احمد تفضلی، تهران: انتشارات معین
کتاب سوم دینکرد (1384)، ترجمه فریدون فضیلت، تهران: انتشارات مهرآیین.
کتاب هشتم دینکرد(1397)، آوانویسی و ترجمه محسن نظری فارسانی، ، تهران: سازمان انتشارات فروهر.
کریستن سن،آرتور (1379)، ایران در زمان ساسانیان؛ ترجمه رشید یاسمی، تهران: دنیای کتاب.
گلشنی راد، کریم (1388)،« بررسی جایگاه زن درنهادخانوادة دورة ساسانی»،پژوهش نامة تاریخ، سال چهارم، شماره شانزدهم
گلشنی راد، کریم(1399)، «بررسی فرضیه بردگی زن در دوره ساسانی»،فصلنامه علمی - پژوهشی زن و جامعه، سال یازدهم، شماره چهارم، ص162-175
لوکوک، پییر (1381)، کتیبههای هخامنشی؛ترجمه نازیلا خلخالی، زیر نظر ژاله آموزگار، تهران: فرزان روز.
ماری کخ، هاید(1387)، اززبان داریوش؛ ترجمه پرویز رجبی، تهران: انتشارات کارنگ.
مزداپور، کتایون(1371 )،زن در آیین زرتشتی؛ آلمان: انتشارات نوید
مظاهری، علی اکبر، خانواده ایرانی در روزگار پیش از اسلام،ترجمه عبدالله توکل، تهران: نشر قطره.
نامة تنسر به گشنسپ(1354)، به تصحیح مجتبی مینوی، تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی
نولدکه، تئودور(1358)، تاریخ ایرانیان و عرب ها؛ ترجمه عباس زریاب خویی ، تهران: انتشارات انجمن آثار ملی.
هرتسفلد، ارنست (1381)، ایران در شرق باستان؛ ترجمه همایون صنعتیزاده، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و دانشگاه شهید باهنر کرمان
هینتس، والتر (1388). داریوش و ایرانیان: تاریخ فرهنگ و تمدن هخامنشیان؛ ترجمه پرویز رجبی، تهران: نشر ماهی.
یسنا(1380)، ترجمه ابرهیم پورداود، تهران: اساطیر
یشت ها(1377)، ترجمه و تفسیر ابراهیم پورداود، ج 1، 2، تهران: اساطیر.
Briant, P. (2002), From Cyrus to Alexander, A History of the Persian Empire, Translated by; Peter T. Daniels, Winona Lake, Indiana: Eisenbrauns.
Briant,P. (1996), Histoire de l'Empire perse: De Cyrus à Alexandre, Paris: Librairie Arthème Fayard.
Brosius, M. (2021), A history of ancient Persia: The Achaemenid empire, Hoboken, New Jersey: Wiley‐Blackwell.
Brosius, M. (2010), "WOMEN i.In pre-Islamic Persia", (Encyclopaedia Iranica), London and New York
- Bundahišn(2005(, Zoroastristrische Kosmogonie und Kosmologie, Band I, Kritische Edition, Fazlollah Pakzad, Tehran: Center for the great Islamic Encyclopaedia.
Cameron, George G (1948), Persepolis Treasury Tablets, Chicago: University of Chicago Press,ILINOISE.
Daems.A(2001),"The iconography of pre-Islamic women in Iran", (Iranica Antiqua), Vol: xxxvi, pp;1-151.
Diodoeus of Sicilyy.(1967). books II. translated by C. H. Oldfather, London,William Heinemann LTD, Cabridge. Massachusetts: Harvard University Press.
Doostkhah. j (2012) "HOMĀY ČEHRZĀD”, encyclopaedia iranica, Vol. XII, London and New York,pp: 436-437
Elgood, c. (1951), A Medical History of Persia and the Eastern Caliphate: From the Earliest Times Until the Year A.D. 1932, Reissue Edition, Cambridge: CAMBRIDGE AT THE UNIVERSITY PRESS.
Garrison, M. B., Cool Root., M. (2001), Seals on the Persepolis Fortification Tablets, Volume 1, Images of Heroic Encounter, part 1, Oriental Institute Publications.
Goldman. L (2012), “WOMEN ii. In the Avesta”. (Encyclopaedia Iranica), available at: http://www.iranicaonline.org/articles.
Hallock, R.T. )1985),” The evidence of the Persepolis Tablets”, The Cambridge History of Iran. Volume 2: The Median and Achaemenian Periods. edited by Ilya Gershevitch,England: Cambridge University Press.
Hallock,R.T.(1969), Persepolis fortification text, Oriental Institute Publication Vol:XCII, Chicago:The University of Chicago Press.
Hanaway. W. (2011)," DĀRĀB-NĀMA”, encyclopaedia iranica, Vol. VII, London and New York, pp:8-9
Henkelman, W.(2008a), The other God who are, studies in Elamite-Iranian acculturation based on the Persepolis Fortification Tablets, Leiden university, Achaemenid History 14.
Herodotus (2019), The History of Herodotus, Translated by; G. C. Macaulay. This edition was created and published by Global Grey.
Jones, L. L. (2013), King and Court in Ancient Persia 559 to 331 bce, Scotland: Edinburgh University Press Ltd.
Kent,R.(1950),Old Persian:gramer texts,lexcon,American oriental society:new haven.
Madan. D. M. (1911), The complete text of the Pahlavi Dinkard, Part II, Books VI-IX, Bombay
Plutarch. (1919), Plutarch's Lives, with an English Translation by. Bernadotte Perrin. Cambridge: MA. Harvard University Press. London: William Heinemann Ltd. 7.
Schwartz,M.(1985), "The old eastern Iranian world according to the Avesta", The Cambridge History of Iran. Volume 2: The Median and Achaemenian Periods. edited by Ilya Gershevitch, Cambridge University Press
Strabo. (1917), Geography of strabo, book.xv: Books 1-2. Translated by Horace Leonard Jones. Loeb Classical Library 49. London:Cambridge, MA: Harvard University Press.
Widengren,G.(2008),"Manicheism and Iranian background", The Cambridge History of Iran, Vol 5(2),The Seleucid, Parthian and Sasanian periods, Columbia University, New York: Cambridge University Press.
Wiesehöfer, J. (2001), Ancient persia from 550 BC to 650, AD, Translated By: AzizehAzodi, I.B, London& Newyork:Tauris Publishers.
Xenophon. (2013), Anabasis, Translation by H.G. Dakyns, Dedicated to; Rev. B. Master of Balliol College Jowett, M.A. Regius Professor of Greek in the University of Oxford.
Yarshater,E.(2008),"Mazdakism", The Cambridge History of Iran, Vol 5(2), The Seleucid, Parthian and Sasanian periods, Columbia University, New York: Cambridge University Press.