سفر،آداب و وسایل آن؛ بررسی تمایزات اجتماعی مسافرت در جامعه ایران عصر قاجار(قبل از مشروطیت)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه تاریخ ، دانشگاه آزاد اسلامی ، واحد شوشتر،شوشتر، ایران

چکیده
اقشار فرادست در جامعة ایران عصر قاجار همیشه در پی آن بوده­اند تا تفاوت­ها و تمایزات اجتماعی خود را نسبت به اقشار و طبقات فرودست به طرق و شیوه­های مختلف منعکس نمایند. یکی از این روش­ها، نشان دادن تمایز اجتماعی از طریق وسایل، آداب و شیوه­های مسافرت است. این پژوهش برآن است تا به روش توصیفی-تحلیلی و با بکار بستن نظریة «تمایز» پیر بوردیو برای این سوالات پاسخ مناسب را بیابد: آیا اشراف و اعیان جامعه ایران در عصر قاجار به مسافرت و وسایل و آداب آن فقط به عنوان امری ضرورت­پسند و برای رفع نیاز می­نگریستند؟ یا اینکه آنان علاوه بر مسئله ضرورت؛ نگاه ذوقی؛ زیباشناختی و هنردوستانه نیز به آن داشته­اند؟ نگاه اقشار فرودست جامعه ایران عصر قاجار نسبت به مسئله سفر و آداب و وسایل آن بر اساس کدام یک از این شاخص­ها بوده است؟ این پژوهش بر این فرض اساسی استوار است که برخلاف طبقات بالای جامعه ایران عصر قاجار که به سفر و آداب و وسایل آن، نگاه هنری؛ سلیقه­مندانه و زیباشناختی داشته­اند، طبقات پایین جامعه به مسافرت به چشم امری مورد نیاز و ضرورت نگاه می­کردند. یافته­های این پژوهش نشان می­دهد اقشار ممتاز جامعه که نیاز اساسی خود به مسافرت و وسایل آن را به آسانی برآورده می­ساختند، بیشتر در پی آشکار ساختن و انعکاس هویت و منزلت اجتماعی خود و نشان دادن تشخّص و تفاخر طبقاتی از طریق آداب سفر و تجمل؛ شکوه و زیبایی در وسایل مسافرت برمی­آمدند، در حالی که توده مردم و اقشار پایین جامعه بدون توجه چندانی به تجمل­گرایی؛ زیبایی­دوستی و یا هرگونه ذوق و سلیقه هنری، به مسافرت، آداب و وسایل آن  تنها به چشم ابزاری برای رفع نیاز و ضرورت می­نگریستند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله English

Travel, its customs and equipment; Investigating the social distinctions of travel in Iran during the Qajar era

نویسنده English

Ghaffar Pourbakhtiar
Assistance professor of history, Azad university ,shoushtar branch, shoushtar , Iran.
چکیده English

The superior classes and classes in the Iranian society of the Qajar era have always sought to reflect their differences and social distinctions with respect to the inferior classes and classes in different ways and ways. One of these methods is to show social distinction through means, manners and methods of travel. This research aims to find the appropriate answer to these questions by descriptive-analytical method and by applying Pierre Bourdieu's "distinction" theory: Did the nobles of the Iranian society in the Qajar era travel and its means and customs only as a matter of necessity. Are you looking for something to meet your needs? Did they have an aesthetic and artistic side to it? The view of the lower classes of the Qajar era Iranian society towards the issue of travel and its customs and equipment was based on which of these indicators? The findings of this research show that the privileged sections of the society, who could easily fulfill their basic need for travel and its means, are more in pursuit of revealing and reflecting their identity and social status and showing class identity and pride through Travel etiquette and luxury; Magnificence and beauty were seen in the means of travel, while the mass of people and the lower strata of society did not pay much attention to luxury; Aesthetics or any artistic taste, they look at travel, its customs and equipment only as a tool to meet the need and necessity.

کلیدواژه‌ها English

Qajar
aristocracy
subordinates
social distinction
travel
آلمانی، هانری رنه د(۱۳۷۸)، از خراسان تا بختیاری، ترجمة غلامرضا سمیعی، ج۲، تهران: طاوس.
اسپاروی، ویلفرد(۱۳۸۷)، فرزندان درباری ایران، ترجمة محمدحسین آریا لرستانی، چاپ دوم، تهران: قلم.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن خان(۱۳۸۹)، روزنامة خاطرات اعتماد­السلطنه، مقدمه و فهارس از ایرج افشار، چاپ هفتم، تهران: امیرکبیر.
امین­الدوله، میرزاعلی­خان(۱۳۷۰)، خاطرات سیاسی امین­الدوله، به­کوشش حافظ فرمانفرمائیان، چاپ سوم، تهران: امیرکبیر.
امین­لشکر، میرزاقهرمان(۱۳۷۸)، خاطرات امین­لشکر، به کوشش ایرج افشار و محمد رسول دریاگشت، تهران: اساطیر.
انه، کلود (۱۳۷۰)، گل­های سرخ اصفهان: سفرنامه کلود انه، ترجمة فضل­الله جلوه، تهران: نشر روایت.
اورسل، ارنست(۱۳۵۳)، سفرنامة اورسل، ترجمةعلی­اصغر سعیدی، بی­جا: بی­نا.
اولیویه، جی. بی(۱۳۷۱)، سفرنامة اولیویه، ترجمة محمدطاهرمیرزا، تصحیح و حواشی از غلامرضا ورهرام، تهران: اطلاعات.
براون، ادوارد(۱۳۸۴)، یک سال در میان ایرانیان، ترجمة مانی صالحی علامه، تهران: اختران.
بروگش، هینریش(۱۳۶۸)، سفری به دربار سلطان صاحبقران، ترجمة مهندس کردبچه، چاپ دوم، تهران: اطلاعات.
بروگش، هینریش(۱۳۷۴)، در سرزمین آفتاب، ترجمة محمد جلیلوند، تهران: نشر مرکز.
بزرگ­امید، ابوالحسن(۱۳۶۳)، از ماست که بر ماست(خاطرات و مشاهدات)، چاپ دوم، تهران: دنیای کتاب.
بصیرالملک شیبانی، میرزا طاهر(۱۳۷۴)، روزنامة خاطرات بصیرالملک، به­کوشش ایرج افشار و محمدرسول دریاگشت، تهران: دنیای کتاب.
بل، گرترود(۱۳۶۳)، تصویرهائی از ایران، ترجمة بزرگمهر ریاحی، تهران: خوارزمی.
بوردیو، پی­یر(۱۳۹۰)، تمایز(نقد اجتماعی قضاوت­های ذوقی)، ترجمة حسن چاوشیان، تهران: نشر ثالث.
بون­ویتز، پاتریس(۱۳۹۰)، درس­هایی از جامعه­شناسی پی­یر بوردیو، ترجمة جهانگیر جهانگیری و حسن پورسفیر، تهران: اگه.
پوربختیار، غفار(۱۴۰۱)، پوشاک و نقش آن در انعکاس تمایزات اجتماعی در ایران عصر قاجار  بر اساس نظریه تمایز بوردیو، جامعه­شناسی تاریخی، دوره۱۴، شماره۱، بهار و تابستان ۱۴۰۱، صص۱۴۴-۱۱۵.
پوربختیار، غفار (۱۳۹۹)، قلیان و قلیان­کشی و نقش آن در تمایزات اجتماعی ایران در عصر ناصرالدین­شاه قاجار، تاریخ اسلام و ایران، سال سی­ام، شماره ۴۷(پیاپی۱۳۷)، صص: ۸۵-۶۱.
پولاک، یاکوب ادوارد(۱۳۶۸)، سفرنامة پولاک ، ترجمة کیکاووس جهانداری، چاپ دوم، تهران: خوارزمی.
تانکوانی، ژی. ام(۱۳۸۳)، نامه­هایی دربارة ایران و ترکیة آسیا، ترجمة ع. ا. سعیدی، تهران: چشمه.
جاویدان ساعی­پور، مینا(۱۳۹۸)، نگاهی به باورها و آداب سفر در دوره قاجار، نامه انسان­شناسی، سال شانزدهم، شماره۲۹، صص:۱۳۵-۱۰۱.
جاویدان ساعی­پور، مینا(۱۳۹۹)، گردشگری و سفر در دوره قاجار با تکیه بر آداب، رسوم و فرهنگ سفر، تهران: آرون.
جکسن، آبراهام والنتاین ویلیامز(۱۳۸۳)، سفرنامة جکسن(ایران در گذشته و حال)، ترجمة منوچهر امیری و فریدون بدره­ای، چاپ چهارم، تهران: علمی و فرهنگی.
جنکینز، ریچارد(۱۳۸۵)، پی­یر بوردیو، ترجمة لیلا جوافشانی و حسن چاوشیان، تهران: نشر نی.
جونز، سر هارفورد(۱۳۸۶)، روزنامة سفر خاطرات هیئت اعزامی انگلستان به ایران، ترجمة مانی صالحی­علامه، تهران: ثالث.         
دروویل، گاسپار (1387) سفرنامة دروویل، ترجمۀ جواد محیی، تهران: گوتنبرگ.
دوبد، بارون کلمنت اگوستوس(۱۳۷۱)، سفرنامة لرستان و خوزستان، ترجمة محمدحسین آریا، تهران: علمی و فرهنگی.
دیولافوا، ژن(۱۳۷۸)، سفرنامة مادام دیولافوا، ترجمة فره­وشی(مترجم همایون سابق)، تهران: قصه­پرداز.
رایس، کلارا کولیور(1383)، زنان ایرانی و راه و رسم زندگی آنان، ترجمۀ اسدالله آزاد، تهران: کتابدار.
روششوار، کنت ژولین دو( ۱۳۷۸ )، خاطرات سفر ایران، ترجمة مهران توکلی، تهران: نشر نی.
سایکس، سر پرسی(۱۳۳۶)، سفرنامة ژنرال سر پرسی سایکس یا ده هزار میل در ایران، ترجمة حسین سعادت نوری، چاپ دوم، تهران: کتابخانه ابن­سینا.
سیاح محلاتی، محمدعلی(۱۳۵۶)، خاطرات حاج سیاح یا دورة خوف و وحشت، به­کوشش حمید سیاح، چاپ دوم، تهران: امیرکبیر.
عین­السلطنه، قهرمان­میرزا(۱۳۷۶)، روزنامة خاطرات عین­السلطنه، به­کوشش مسعود سالور و ایرج افشار، ج۱و۲، تهران: اساطیر.
غفاری، محمدعلی(۱۳۶۱)، تاریخ غفاری: خاطرات و اسناد محمدعلی غفاری نایب اول پیشخدمت­باشی، به-کوشش منصوره اتحادیه(نظام­مافی) و سیروس سعدوندیان، تهران: نقش تاریخ ایران.
فلاندن، اوژن(۱۳۵۶)، سفرنامة اوژن فلاندن به ایران، ترجمة حسین نورصادقی، چاپ سوم، تهران: کتابفروشی اشراقی.
فوروکاوا، نوبویوشی(۱۳۸۴)، سفرنامة فوروکاوا، ترجمة هاشم رجب­زاده و کینیجی­ئه­اورا، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
فووریه، ژوآنس(۱۳۸۹)، سه سال در دربار ایران، ترجمة عباس اقبال آشتیانی، چاپ دوم، تهران: دنیای کتاب.
کارلاسرنا، پارمه(۱۳۶۳)، مردم و دیدنی­های ایران، ترجمة غلامرضا سمیعی، تهران: نشر نو.
کرزن، جورج ناتانیل(۱۳۸۰)، ایران و قضیة ایران، ترجمة غلامعلی وحید مازندرانی، ج۱، چاپ پنجم، تهران: علمی و فرهنگی.
گرنفل، مایکل( ۱۳۸۹ )، مفاهیم کلیدی پیر بوردیو، ترجمة محمدمهدی لبیبی، تهران: افکار.
گروته، هوگو(۱۳۶۹)، سفرنامة گروته، ترجمة مجید جلیلوند، تهران: مرکز.
گوبینو، ژوزف آرتور دو(۱۳۸۳)، سه سال در آسیا: سفرنامة کنت دو گوبینو، ترجمة عبدالرضا هوشنگ مهدوی، تهران: قطره.
ماساهارو، یوشیدا(۱۳۷۳)، سفرنامة یوشیدا ماساهارو، ترجمة هاشم رجب زاده، تهران: آستان قدس رضوی.
مستوفی، عبدالله(۱۳۸۴)، زندگانی من یا تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجاریه،ج۱، چاپ پنجم، تهران: زوار.
معیرالممالک، دوستعلی­خان(۱۳۹۰)، یادداشت­هایی از زندگانی خصوصی ناصرالدین­شاه، تهران: نشر تاریخ ایران.
ممتحن­الدوله شقاقی، میرزا مهدی­خان(۱۳۵۳)، خاطرات ممتحن­الدوله، به­کوشش حسین­قلی خانشقاقی، تهران: امیرکبیر.
ویشارد، جان(۱۳۶۳)، بیست سال در ایران، ترجمة علی پیرنیا، تهران: نوین.
ویلز، چارلز جیمز(۱۳۶۸)، ایران در یک قرن پیش، ترجمة غلامحسین قراگوزلو، تهران: اقبال.
ویلس، چارلز جیمز(۱۳۶۳)، تاریخ اجتماعی ایران در عهد قاجاریه، ترجمة سید عبدالله، به­کوشش جمشید دودانگه و مهرداد نیکنام، تهران: زرین.
دوره 12، شماره 2 - شماره پیاپی 24
پاییز و زمستان
اسفند 1401
صفحه 51-72

  • تاریخ دریافت 05 آبان 1401
  • تاریخ بازنگری 12 دی 1401
  • تاریخ پذیرش 18 بهمن 1401