نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش آموخته کارشناسی ارشد مطالعات معماری ایران، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

چکیده

رهیافت به تاریخ معماری خانگی ایران با نظر به تاریخ‌ اجتماعی آن به‌منزلۀ دانشی میان‌رشته‌ای هنوز نوپاست؛ در حالی که شواهد مرتبط با معماری خانه‌ها در میان منابع تاریخی کم نیست. راه منطقی برای این کار فهم و ایضاح روش‌ها و اسباب مورخانی است که تاریخ اجتماعی معماری نوشته‌اند. در این پژوهش نخست از راه نقد درونی متن یکی از تاریخ‌نامه‌های معتبر اجتماعی معماریِ غرب، دربارۀ خانه و زندگی خانگی، برخی مفاهیم آشنا در حوزۀ علوم اجتماعی شامل خانوار و خانواده، جنس و جنسیت، قدرت و منزلت، تحرک اجتماعی در نسبت با معماری خانه‌های حومۀ شهری انگلیسی و طرز کار به دست آمد؛ سپس برای سنجش امکان کاربست این رویکرد در تاریخ‌نویسی اجتماعی معماری ایران، این مفاهیم به متونی مرتبط با زندگی خانگی در تهران قاجاری عرضه شد. تکیه بر شواهد تاریخی مبتنی بر این متون حکایت از آن دارد که با ملاحظاتی علمی، می‌توان برخی از دست‌مایه‌های نظری و روش‌های دانشوران علوم اجتماعی را برای بسط دیدگاه‌ها و تفسیرهای تاریخی از معماری ایران نیز به خدمت گرفت. دست‌یافت به این هدف مستلزم آن است که منابع تاریخی هر دوره ــ در اینجا قاجاریان ــ را از حیث شواهدی که از هر دو مقولۀ گروه‌های اجتماعی و معماری به دست می‌دهند، از نو خواند. علاوه بر این برخی محددیت‌ها در مواجهه با این موضوع هست که به تفاوت در ماهیت اجتماعی و فرهنگی دو جامعۀ انگلیس و ایران مربوط است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

اتحادیه، منصوره (۱۳۸۴)، مراسلات تهران: نامه‌های مباشر میرزا حسین‌خان مبصرالسلطنه از تهران به کاشان، تهران: کتاب سیامک.
اتحادیه، منصوره و سعدوندیان (۱۳۶۲)، سیروس، سیاق معیشت در عصر قاجار؛ سیاق اول: حکم‌رانی و مُلک‌داری. تهران:  نشر تاریخ ایران.
ارمغان، مریم ، ایرانی بهبهانی، هما و سلطان‌زاده، حسین (۱۳۹۲)، «معماری و فرهنگ در خانه‌های اعیانی تهران در دوره قاجار»، پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران، دورۀ ۳، ش۱، ص۲۹- ۵۰.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن خان (۱۳۸۹)، روزنامۀ خاطرات اعتمادالسلطنه، تهران: امیرکبیر.
امین لشکر، قهرمان میرزا (۱۳۷۸)، روزنامۀ خاطرات امین لشکر، تهران: اساطیر.
برک، پیتر (۱۳۹۴)، تاریخ و نظریۀ اجتماعی، ترجمۀ حسینعلی نوذری. تهران: طرح نقد.
سالور، قهرمان میرزا (عین‌السلطنه) (۱۳۷۴)، روزنامۀ خاطرات عین‌السلطنه (قهرمان میرزا سالور): روزگار پادشاهی ناصرالدین شاه. ج۱، تهران: اساطیر.
شهیدی مارنانی، نازنین و مهرداد قیومی بیدهندی (پاییز ۱۳۹۲)، «رویکرد تاریخ فرهنگی و امکان و فواید آن در مطالعات معماری ایران»، پژوهش‌نامۀ انجمن ایرانی تاریخ، سال ۵، ش۱۷، ص ۸۷- ۱۰۷.
شیرو، دانیل. « چشم‌انداز اجتماعی و تاریخیِ مارک بلوک» در تدا اسکاچپول و دیگران، بینش و روش در جامعه‌شناسیِ تاریخی. ترجمۀ هاشم آقاجّری. تهران: مرکز، ۱۳۸۸، ص۳۷- ۷۲.
فتحی، سمیرا (۱۳۹۲)، محلۀ دولت ناصری: فرهنگ سکونت و فضای شهری در محلۀ دولت ناصری، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. تهران: دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی.
لوید، کریستوفر. «بررسی انتقادیِ روش‌شناختِ تاریخ اجتماعی و دفاع از ساخت‌گرایی». در ابراهیم موسی‌پور بشلی، تاریخِ اجتماعی؛ دانش، روش، آموزش، تهران: سمت، ۱۳۹۴، ص۱۸۰- ۲۴۶.
مستوفی، عبدالله (۱۳۸۴)، شرح زندگانی من، ۳ج، تهران: زوار.
مک‌رایلد، دانلد و آورام تیلور (۱۳۹۷)، نظریۀ اجتماعی و تاریخِ اجتماعی، ترجمۀ محمد غفوری. تهران: سمت.
مهدوی، شیرین (۱۳۷۳)، «تحرک اجتماعی در دورۀ قاجار»، ترجمۀ افسانه منفرد، اطلاعات سیاسی و اقتصادی، ش ۸۵ و ۸۶، ص ۷۰- ۷۵.
Arnold, Dana. Reading Architectural History, London: Routledge, 2002.Bottom of Form
Ashraf, A; Banuazizi, Ali, “Classes in the Qajar Period.” In Iranica Encyclopedia
Dictionary of the Social Sciences, “Community”. ed., Caihoun Craig, London: oxford univercity press, 1994, pp. 418- 419.
 Encyclopedia of European Social History, ed., Peter N. Stearns, vol.1, sec. 1, NY: Charles Scribner’s Sons. 2001, pp. 71- 82.
Girouard, Mark (1978) Life in the English country house: a social and architectural history. Newhoun: Yale university press.
Mahdavi, S. (2012). Everyday Life in Late Qajar Iran. Iranian Studies, vol. 45, no. 3, pp. 355–370. http://www.jstor.org/stable/41445214
Mahdavi, S.  “QAJAR DYNASTY xii. The Qajar-Period Household.” in Iranica Encyclopedia.
Mahdavi, S.  (1999) “The structure and function of the household of a Qajar merchant”, Iranian Studies, 32:4, 557-571.
Stone, Lawrence. “On the Grand Scale: Review of Life in the English Country House”, in TLS, no. 10
Thompson, paul. “Mark Girouard and Architectural History”, in History Workshop Journal, Vol. 2, Issue 1, (automn 1976), pp. 215–217.