نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ، دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره) قزوین، ایران

2 استاد گروه تاریخ دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره) قزوین، ایران

3 استادیار گروه تاریخ دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره) قزوین، ایران

چکیده

فمینیسم از جمله جنبش ­های مهم اجتماعی در دنیا هست که توانست تغییرات گسترده­ای در وضعیت زنان به وجود بیاورد، اما تلقی تحصیل کردگان مناطق گوناگون جهان از این جنبش یکسان و همانند نبوده است. زنان و مردان تحصیلکرده­ ایران هم تحت تأثیر مبانی فکری این جنبش قرار گرفتند. پرسش اصلی این است که روند رشد و گسترش جریان فمینیسم در ایران از جنگ جهانی اول تا پایان پهلوی اول به چه صورت بوده است؟ و زمینه ­های شکل ­گیری فمینیسم در ایران چگونه بوده است و روشنفکران چه تأثیراتی از جریان فمینیسم گرفته ­اند؟ پژوهش حاضر با استفاده از روش تحلیلی و توصیفی و با تکیه بر منابع کتابخان ه­ای و جراید و نشریات، در صدد تبیین درخواست­ های فمینیستی زنان و موافقان و مخالفان در این زمینه می ­باشد. یافته ­های پژوهش نشان می ­دهد زمینه­ های شکل ­گیری فمینیسم در ایران با کشورهای غربی متفاوت بود و فعالان حقوق زن در ایران شرایط خاص خود و گاه متفاوت از تجارب غرب داشتند و بنابراین جنبش فمینیستی به آن معنا که در غرب شکل گرفت، در ایران به وجود نیامد. اما با توجه به تغییرات گسترده در وضعیت زنان بعد از مشروطه یک جریان شبه ­فمینیستی در ایران رخ نمود که بعد از مشروطه و جنگ جهانی اول رشد کرده و در دوره­ رضاشاه و به دنبال جریان تجددخواهی او تا حدی پیشرفت داشت و ادامه پیدا کرد.  

کلیدواژه‌ها

موضوعات

Extended Abstract

 The growth and development of feminist ideas in Iran and its analysis from the First World War to the Second World War

Acquaintance with European culture and civilization in the contemporary era and the establishment of new schools by western missionaries and the publication of numerous newspapers after the constitutional revolution can be considered as various factors of the awareness of Iranian women in the Qajar era. Increasing communication with Europeans made intellectuals criticize the social position of women in the country and try to change their social status. After that, educated women also started looking for their lost rights. With the beginning of the Pahlavi period, the prevailing tendency among individuals and the Pahlavi government was to promote Western culture to achieve social and cultural development and most of the women's demands were in line with the demands that the government gave to women for the modernization of the country. Therefore, the idea of feminism entered Iran at the same time as the constitutional revolution, and with the establishment of the Pahlavi government, this idea continued its evolution by the feminists of this period. Feminism is one of the important social movements in the world that was able to bring about extensive changes in the status of women, the educated men and women of Iran were also influenced by the intellectual foundations of this movement. The present article is a research in response to the question that what was the process of growth and expansion of feminism in Iran from the First World War to the end of the first Pahlavi period? And what were the backgrounds of the formation of feminism in Iran and what influences have the intellectuals received from feminism? The purpose of this article is to describe the conditions and demands of western feminists in the first wave in these countries and to influence Iranian intellectuals from this current. This article tries to represent the feminist demands of women in western countries by using library resources and existing journals and with descriptive and analytical methods, to explain the most important feminist demands by intellectual men and women and opposing and supporting opinions in Iran between the two world wars.

The findings of the research show that the fields of feminism formation in Iran were different from western countries, and women's rights activists in Iran had their own special conditions, which were different from the situation of western women. Therefore, the feminist movement did not develop in Iran with the content that was formed in the West. But due to the extensive changes in the status of women after the constitution, a quasi-feminist movement occurred in Iran, which grew after the constitution and the First World War, and during the period of Reza Shah and following his modernism, it progressed to some extent and continued.

A lot of work has been done about women and their status in the mentioned period, especially the Qajar period. In the researches that have been done, some researchers have only focused on the demands of women and women's rights activists during the Qajar and Pahlavi periods. Golrang Khedevi, the author of the article "Research on the role of male intellectuals in the plan of women's rights in Iran during the Qajar period until before the Islamic revolution" was an example of these cases, which deals with the current of modernism and intellectual thinking influenced by the West and the position of women from Men's point of view from the Qajar period to the Pahlavi period has been discussed. The author of this article did not refer to newspapers, which are the main sources of this course. Mohsen Parvish and Mohsen Beheshti Sarasht have an article titled "Study of Women's Social and Cultural Demands (with emphasis on Women's Letters)" in which women's demands have been investigated in this magazine under different headings. Ahmad Alizadeh's thesis titled "Social-Political Activities of Women in the Era of Reza Shah" also examines women's associations and newspapers. Another group of authors have tried to discuss women's rights in different historical periods by surveying the wave of feminism. In addition, there is an article entitled "Feminist Movements in Iran: The Pahlavi Period" written by Hamida Sedekhi, which contrary to its title, only focuses on the legal status of women and the activities of intellectual and educated women during the first and second Pahlavi periods. Another article by Esmail Chiraghi Kotiani titled "Iranians' confrontation with feminism from Iranian feminism to Islamic feminism" has described in detail the process of the formation of feminism in the world, the demands of women in different historical periods up to the Islamic revolution in a case-by-case and briefly has explained. The distinguishing feature of this research is that it deals with the wave of feminism in Iran in the middle of two world wars and the fields of formation of feminist thoughts while comparing with western countries and the different and opposing opinions of intellectuals about feminist demands have been investigated during the research period. Also, in the conducted researches, one or two newspapers, and limited sources or a long period has been investigated. However, in the upcoming research, almost all the newspapers of the middle of the two world wars have been investigated and in addition to the opinions of famous people, the most important opinions of people who had different intellectual, cultural and social positions have been explored.

Conclusion: According to the literal meaning of feminism, we can conclude that although the fields of feminism in Iran were different from Europe, but after the constitution and the First World War, a movement was formed in connection with the realization of women's rights, which was able to completely change the status of women. The intellectuals who commented on women in the newspapers of this period did not use the title of feminist, and later this name was given to it, but they were strongly influenced by this movement. In this period, newspapers played the biggest role in informing women. Feminist views can be seen in the articles published in the publications of this period. Some of the feminist demands of western women in Iran were accepted by male and female intellectuals, but some of these demands were not acceptable even by intellectuals like Kasravi and they did not consider it suitable for Iranian women.

 آشوری، داریوش(1384)، ما و مدرنیت، تهران: طراز.
 آفاری، ژانت(1377)، انجمن­های نیمه­سری زنان در نهضت مشروطه، ترجمه جواد یوسفیان، تهران: بانو.
 آقابابایی، اسماعیل و علی­رضا شالباف(1382)، فمینیسم و دانش­های فمینیستی: ترجمه و نقد تعدادی ازمقالات دایره­المعارف فلسفی روتلیج، قم: دفتر مطالعات و تحقیقات زنان و مرکز مدیریت حوزه­ی علمیه­ی خواهران.
آدمیت، فریدون(1351)، اندیشه­ی ترقی و حکومت قانون عصر سپهسالار، تهران: خوارزمی.
 اسحاقی، سیدحسین و جمعی از نویسندگان(1385)، فمینیسم، تهران: مرکز پژوهش­های اسلامی صدا و سیما.
 اعزازی، شهلا(1376)، جامعه­شناسی خانواده: با تأکید بر نقش، ساختار و کارکرد خانواده در دوران معاصر، تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
 افشار، ایرج(1351)، مقالات تقی­زاده، تهران: بی نا.
 امین، سید حسن(1383)، کارنامه­ی غنی، تهران: انتشارات دایره­المعارف ایرانشناسی.
بامداد، بدرالملوک(1347)، زن ایرانی از انقلاب مشروطیت تا انقلاب سفید، تهران: انتشارات ابن سینا.
 بیات، عبدالرسول(1381)، فرهنگ واژه ها، قم: موسسه­ی اندیشه و فرهنگ دین.
خسروپناه، محمد حسین(1381)، هد فها و مبارزة زن ایرانی از انقلاب مشروطه تا سلطنت پهلوی، تهران، پیام امروز.
 دولتی، غزاله، اکبرنژاد، هاله حسینی و حوریه حسینی اکبرنژاد(1388)، بررسی مبانی فلسفی، اخلاقی، کلامی و آثار علمی فمینیسم، قم: دفتر نشر معارف.
روباتم، شیلا(1385)، زنان در تکاپو: فمینیسم و کنش­های اجتماعی، ترجمه حشمت­الله صباغی، تهران: پژوهش شیرازه.
 رودگر، نرجس(1388)، فمینیسم: تاریخچه، نظریات، گرایش­ها، نقد، قم: دفتر مطالعات و تحقیقات زنان(با حمایت سازمان ملی جوانان).
 زاهد، سعید و بیژن خواجه نوری(1384)، جنبش زنان در ایران، شیراز: ملک سلیمان.
زمردیان، رضا(1373)، فرهنگ واژه­های دخیل اروپایی در فارسی، آستان قدس.
 زیبایی­نژاد، محمدرضا و محمد­تقی سبحانی(1391)، درآمدی بر نظام شخصیت زن در اسلام، قم: مرکز نشر هاجر.
 ساناساریان، الیز(1384)، جنبش حقوق زنان در ایران، ترجمه نوشین احمدی­خراسانی، تهران: نشر اختران.
صنعتی­زاده، مهدخت و افسانه نجم­آبادی(1377)، نامه­ها، نوشته­ها و یادها، تهران: انتشارات نگرش و نگارش زن
صنعتی، مهدخت و دیگران(1397)، حیات صدیقه(زمانه و کارنامه)، تهران: شیرازه.
 عبدالحسین، ناهید(1360)، زنان در جنبش مشروطه، تبریز: احیاء.
 علاسوند، فریبا(1382)، زنان و حقوق برابر، تهران: شورای فرهنگی.
 فتحی، مریم(1383)، کانون بانوان با رویکردی به ریشه­های تاریخی حرکت­های زنان در ایران، تهران: موسسه­ی مطالعات تاریخ معاصر ایران.
 کرباسی­زاده، مرضیه(1384)، سیر تحولات اجتماعی زنان در یکصد سال اخیر ایران(از مشروطیت به بعد)، تهران: اکنون.
کریس بیسلی(1389)، چیستی فمینیسم، ترجمه­ی محمدرضا زمردی، تهران: انتشارات روشنگران و مطالعات زنان.
 لگیت، مارلین(1389)، زنان در روزگارشان: تاریخ فمینیسم در غرب، ترجمه نیلوفر مهدیان، تهران: نی.
منصورنژاد، محمد(1381)، مساله­ی زن، اسلام و فمینیسم، به کوشش حجت­الله محمدی شاهی، تهران: برگ زیتون.
 منگنه، نورالهدی(1344)، سرگذشت یک زن ایرانی یا شمه­ای از خاطرات من، بی جا: بی نا
 مهریزی، مهدی(1378)، بولتن مرجع فمینیسم، تهران: الهدی.
 وزیری، سعید(1393)، خاتون معارف ایران، تهران: کوشش پاینده.
 وطن­دوست، غلامرضا، مریم شیپری و آفرین توکلی(1385)، زن ایرانی در نشریات مشروطه، تهران: موسسه­ی تحقیقات و توسعه­ی علوم انسانی.
هام، مگی وسارا گمبل(1382)، فرهنگ نظریه­های فمینیستی، ترجمه فیرزوه مهاجر، فرخ قره­داغی، نوشین احمدی خراسانی، تهران: نشر توسعه
 «آزادی زن»(1309)، شفق سرخ، س9، ش1705.
 «اجتماعیات: زن-وفا»(1305)، اقدام، س5، ش76.
 ایرانشهر(1303)،س2، ش12-11
«بدبخت زن در ایران»(1302)، ستاره ایران، س9، ش96
بروجردی، صادق(1303)، جمعیت نسوان وطن­خواه ایران، س1، ش7 و 8.
 بوربور، غلامحسین(1309)، «آزادی زن: احتراز از تقلید آمیخته به جهل»، س9، ش1706.
 بهشتی، سعید و مریم احمدنیا(1385)، «تبیین و بررسی نظریه­ی تربیتی فمینیسم و نقد آن از منظر تعلیم و تربیت اسلامی، فصل­نامه­ی تربیت اسلامی»، ش3.
 پارسا، فخرآفاق(1303)، «زینت اصلی زن خانه­داری است»، جمعیت نسوان وطن­خواه ایران، س1، ش5 و 6
ترقی(1305)،«زن و سیاست»،آینده، س اول، ش 11
«ترقی نسوان»(1338ق)، زبان زنان، س2.
«ترقی نسوان»(1302)، عالم نسوان، س4، ش2                 
 «تعدد ازواج: صیغه­بازی»(1308)، عصر پهلوی، س4، ش3.
جعفریان، سقراط(1309)، «حدود و حقوق زن در ایران»، شفق سرخ، س5، ش1259.
جمعیت نسوان وطن­خواه(1303)، س1، ش7 و 8.
جمعیت نسوان وطن­خواه ایران(1304)، س2، ش9
«جهان زنان»(1299)، نامه بانوان، ش4
«چه کارهایی برای زن متناسب است»(1309)، شفق سرخ، س9، ش1679.
 «خانه­داری» (از مجله­ی خانه­داری Hanswirtschaft منطبعه­ی وین نقلو از زبان آلمانی)(1300)، ترجمه­ی هادی سپانلو، عالم نسوان، س1، ش5
«خدمات اجتماعی زن­ها به عالم اجتماعی کم­تر از مردها نیست»(1332)، شکوفه، س2، ش22
 «خلاصه­ی مقالات یک خانم بلژیکی»(1311)،دختران ایران، ترجمه برزوخان راد، س1، ش6
«خواهران بیدار شوید»(1337)، زبان زنان، س1، ش11
«عالم نسوان»،(1302)، ستاره ایران، س9، ش106
«کنفرانس برای خانم­ها»(1301)، عالم نسوان، س3، ش3
 دولت­آبادی، صدیقه(1337)، زبان زنان، س1، ش5
 دولت­آبادی، صدیقه(1337)، زبان زنان، س1، ش6
 دولت­آبادی، صدیقه(1337)، زبان زنان، س1، ش5
 دولت­آبادی، صدیقه(1337)، زبان زنان، س1، ش6
 دولت­آبادی، صدیقه(1338)، «قلم در دست مردان بود»، زبان زنان، س2، ش20
 دولت­آبادی، صدیقه(1338)، «ایران و فرزندانش»، زبان زنان، س1، ش9
 دولت­آبادی، صدیقه(1339)، «مجلس عالی بادگیر»، زبان زنان، س2، ش29
 دولت­آبادی، صدیقه(1301)، «زنان کارگر»، زبان زنان، س4، ش4 و 5.
 دولت­آبادی، صدیقه(1303)، جمعیت نسوان وطن­خواه ایران، س1، ش 7 و 8
 ذ.ثابتیان(1310)، «زن­ها چه می­گویند»،شفق سرخ، س10، ش1804.
 ر.نامور(1310)، «زن­ها چه می­گویند(2)»، شفق سرخ، س10، ش1807.
روحانی، عبدالمحمد(1309)، «دانستنی­های زنان جوان»، اطلاعات، ش1100
 «زن باید در امور شریک مرد باشد»(1314)، بیداری، س5، ش54
 «زن در قرن بیستم»(1302)، جمعیت نسوان وطن­خواه، س1، ش2.
 «زن در اجتماعات»(1304)، اطلاعات، س3، ش568.            
«زن اروپایی»(1304)، افکار آزاد، ش39، س سوم.
 سمیعی، ف.م(1300)، «مادر کیست؟»، عالم نسوان، س2، ش2
 سمیعیان، عفت(1305)، «اخبار ترقی نسوان»، عالم نسوان، س7، ش3
 سیاوش(1309)، «جامعه به چگونه زن­هایی محتاج است؟»، شفق سرخ، س9، ش1570.
 شکیبا، «زن در میدان عمل»(1306)، شفق سرخ، س6، ش869.
 عظیمی، هما(1302)،ستاره ایران، س9، ش131.
«عوالم النساء»(1333ق)، شکوفه، س2، ش20.
فخر عادل(1311)، «وظیفه­ی زن چیست؟»آینده­ی ایران؛ س2،‌ش62.
فرهاد، احمد(1924م/1303ش)،«زنان ترک: هشیار باشید. به دقت بخوانید. افسانه نیست.»، نامه­ی فرنگستان، ش1،س اول.
 فروهر(1305)، «خامه ی زنان»، اقدام، س5، ش 61
 فمنیست[رفیع امین](1298)، «تربیت دختران ما»، تجدد، ش42.
 فمنیست، [رفیع امین](1298)، «زنان ما»، تجدد،ش 37
 فمینا، [تقی رفعت](1299)، «مد(3)»، تجدد، ش47.
فمینا، [تقی رفعت](1299)، «مد»، تجدد، ش45.
 قائم مقامی، کوکب(1306)، «زن در ایران»، عالم نسوان، س7، ش8-7.
 قوی، نیره(1389)، «فمینیسم نه مرد، نه زن، هیچ»، فرهنگ پویا، ش 18.   
 قمی، لطف الله(1302)، «تربیت نسوان»، ستاره ایران، س9، ش60.
کاظمی، پرویز(1303)، «راه نجات: سعادت زن سعادت مملکت است»، نامه­ی فرنگستان، س اول، ش2.
 کسروی، احمد(1313)، «آن حق زن که پایمال شده شوهرکردن است و بس»، پیمان، س2، ش4
 کسروی، احمد(1312)، «مادران و دختران ما»، پیمان، س1، ش6
 کسروی، احمد(1312)، «مادران و خواهران ما»، پیمان، س1، ش5
 کسروی، احمد(1312)، «مادران و خواهران ما»، پیمان، س1، ش3.
کسروی، احمد(1312)، «مادران و خواهران ما»، پیمان، س1، ش5.
 محمودی، م.م(1299)، «قانون خانه­داری»، عالم نسوان، س1، ش1
 هرمزی(1316)، «سپاسگزاری زنان ایران»، اطلاعات، س12، ش3362.
 نفیسی، حسن(1924)، «نسوان­نوازی»، نامه­ی فرنگستان، ش6.
 نفیسی، حسن(1924)، «نسوان­نوازی»، نامه­ی فرنگستان، ش1.