نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
استادیار پژوهشکده اسناد، سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، تهران، ایران
چکیده
این پژوهش به بازنمایی نقش زنان در جنبش ملیشدن نفت تا کودتای ۲۸ مرداد در سالهای ۱۳۲۹ تا ۱۳۳۲ میپردازد و می کوشد تا مشارکت و چگونگی تلاش زنان به عنوان بخشی از جامعه در جریان نهضت ملیشدن نفت را بررسی کند. دغدغه اصلی پژوهش یافتن پاسخی برای این سوال است که «زنان چه واکنشی به جریان ملیشدن نفت نشان دادند؟». در یک کلان روایت زنان با توجه به پذیرفتن نقش درجه دوم در حقوق شهروندی خانه نشین، منفعل و در پرده بودند و نقشی در جنبش ملیشدن نفت بر عهده نداشتند. اما در روایت رقیب، بر آن است که زنان در این جریان حضور فعال داشتند؛ اما مورخان و پژوهشگران بنا به دلایل گوناگون اشکال آشکار و پنهان حضور آنان را مورد توجه قرار نداده و در نتیجه روایت نکرده اند. روش بکارگرفتهشده در این تحقیق توصیفی- تحلیلی بوده و پژوهشگر به اثبات نقش زنان در جنبش ملیشدن نفت با اتکا بر اسناد آرشیوی پرداخته است. بر اساس یافتههای این تحقیق زنان با وجود کم مهری دولت مصدق به خواسته آنان، مبنی بر برخورداری از حق رای، در کنار دولت و مجلس ماندند و همپای مردان، در مدرسه و دانشگاه، در کارخانهها، در ادارات و خیابان در مسیر ملیسازی نفت ضمن حضور اجتماعی، به ایفای نقش های چندگانه پرداختند.
کلیدواژهها
موضوعات
Extended abstract:
Silent activists and the field of politics:
Examining the role of women in the national oil movement
This research deals with the representation of the role of women in the oil nationalization movement until the August 28 coup in the years 1329 to 1332 and tries to investigate the participation and efforts of women as part of the society during the oil nationalization movement. The main concern of the research is finding an answer to the question, "How did women react to the process of nationalization of oil?"
The first hypothesis is that, as some sources have written, women were passive and behind the scenes, and did not take a role in the oil nationalization movement. But the second assumption is the opposite of the first assumption, and that is that women were actively present in this process; But historians and researchers have ignored and marginalized them for various reasons.
In modern historiography, it is believed that the traces of women are not in political history, because political events were not their field of action, and if we are looking for women's history, perhaps it is better to search in cultural history and social history. Today, it can be claimed that if we are looking for the footprints of women and women's voices in the field of social history and cultural history, and even in the context of political history, we will find it in archival documents. He returned historical texts.
During the three years from the announcement of the oil nationalization law in March 1329 to the coup d'état on August 28, 1332, people had a serious role and presence in all interactions between the government, the parliament and the court, both in favor and in opposition.
The method used in this research is descriptive-analytical and the researcher proved the role of women in the oil nationalization movement by relying on archival documents. According to the findings of this research, despite Mossadegh's government's lack of respect for their demand to have the right to vote, women stayed with the government and the parliament and worked side by side with men in school and university, in factories, in offices and on the street in the path of oil nationalization. The topics discussed in this article based on archival documents include the following sub-headings:
Accompanying women in the oil nationalization movement
Subordinate women of Isfahan and the national oil movement
Women of Khuzestan and National Oil Movement
Women and supporting the Mossadegh government in the 30th uprising
The support of women's political organizations for the nationalization of oil
The efforts of female students in supporting the nationalization of oil
The feature of this article is the use of archival documents, which have received little attention so far. In this article, an effort has been made to represent the role and image of women in the civil activities of the discussed three years from 1329 to 1332. Finally, the findings of the current research claim that women still as half of the people, although they saw a bad promise, but they did not hesitate to attend civil gatherings and support the oil nationalization policy. They were sympathetic and accompanied in demonstrations and strikes and performed their national and citizenship duties well. Each of the activist groups and parties and politicians of this period, who were not facing success, changed their ways with violence, isolation and opposition, but women as a group of political activists accompanied this crisis with persistence and fierce resistance and did not back down. Although women supported Mossadegh's national government, no positive changes occurred in their situation during these three years. Hijab became more widespread, women without hijab were persecuted with the support and incitement of right-wing religious elements. Polygamy, child marriage and unequal divorce laws continued as before. Meanwhile, the women's groups followed the same line as the all-male parties they were affiliated with.
Although there are many more reasons and documents in the documents that clearly show the role of women in the nationalization of the oil industry and their participation in civil protests, what was said as a handful of rubbish can be a way forward. It is certain that the people acted very powerfully in the oil nationalization uprising, and women were also in the field as a part of these people, who have remained hidden from the eyes of history researchers.
Keywords: women؛ nationalization of oil؛ history from below؛ social history؛ archival documents
آرشیو ملی : ۲۹۰۰۰۳۸۹۲ (گزارش حمایت و موضعگیری فرهنگیان کردستان از ملی شدن صنعت نفت /کردستان ش۱۳۲۹)
آرشیو ملی: ۲۹۷۰۰۳۴۸۶۵ (اخراج چهار نفر از دانش آموزان از دبیرستان گوهرشاد تهران به دلیل پخش اعلامیههای حزب توده )
آرشیو ملی ایران: ۲۹۳۰۰۱۰۶ ( نگرانی آیت الله العظمی بروجردی و اهالی قم از موضوع قانون انتخابات و شرکت نسوان.)
آرشیو ملی ایران: ۲۹۳۰۰۱۹۷۵ ( شرح واقعه ۳۰ تیر در کرمانشاه)
آرشیو ملی ایران: ۲۹۳۰۰۲۰۱۴ (اعتصاب کارگران در آبادان در اعتراض به عدم ترقی دو تن از کارگران بدرجه سرکارگری /ش۱۳۳۰ )
آرشیو ملی ایران: ۲۹۳۰۰۲۰۴۵( تظاهرات کارگران اصفهان درحمایت از ملی شدن نفت)
آرشیو ملی ایران: ۲۹۷۰۰۰۷۴۱(تلگرافهای فرهنگیان از شهرستانها و جامعه لیسانسیههای دانشسرایعالی درهمکاری با دولت جهت ملی شدن نفت )
آرشیو ملی ایران: ۹۱۰۲۴۵۰۹۰مرکز همدان. (اعلام حمایت بازرگانان و اتاق بازرگانی همدان از دولت دکتر مصدق و نهضت ملی و ایجاد کارخانه و تولیدات محصولات کشاورزی )
آرشیو ملی ایران: ۹۵۰۳۶۴۰۷ مرکز آذربایجان. (طلاعیهها و تلگرافات مردم ، بازاریان ، اصناف و روحانیون شهرهای آذربایجان از جریان ملی شدن نفت و دکترمحمدمصدق )
آرشیو ملی ایران:۲۹۳۰۰۵۸۷۵( اعتصاب کارگران شرکت نفت به علت عدم پرداخت حقوق آنان توسط شرکت مذکور)
آرشیو ملی: ۲۹۰۰۰۱۶۵۲(بیانیههای اعتراض آمیز سازمان زنان ایران نسبت به محرومیت بانوان از شرکت درانتخابات وگزارش تعیین نمایندگان کارگران کارخانههای اصفهان. )
آرشیو ملی: ۲۹۳۰۰۰۱۰۶(نگرانی آیت الله العظمی بروجردی و اهالی قم از موضوع قانون انتخابات و شرکت نسوان. )
آرشیو ملی: ۲۹۳۰۰۰۲۰۰۵(اعتصاب کارگران قزوین در اعتراض به کمبود دستمزد، به تحریک جمعیت آزادی مردم و حزب توده/ش۱۳۳۲ )
آرشیو ملی: ۲۹۳۰۵۱۳۲( طومار بائهر(هیئت مهدیه)و(جمعیت امر به معروف و نهی از منکر ) در مورد مخالفت با شرکت زنان در انتخابات .)
آرشیو ملی: ۲۹۳۰۰۲۰۴۵(تظاهرات کارگران اصفهان درحمایت از ملی شدن نفت , فعالیت حزب توده )
ادارۀ کل آمار عمومی، خلاصه گزارش سرشماری عمومی کشور در سال 1335 ،جلد1و2 ،تهران، وزارت کشور، 1339 و 1340.
باختر امروز، ش ۰۸۶۷، ۳۱ تیر ۱۳۳۱
باقی، عمادالدین(۱۳۸۳). پیشتازان جنبش: سیری در نقش اجتماعی زنان در تاریخ معاصر ایران. روزنامه شرق: ۱۴/ ۱۰/ ۱۳۸۳
ترکمان دهنوی، محمد (۱۳۶۱) قیام ملی سی ام تیر به روایت اسناد و تصاویر. تهران، کتابفروشی دهخدا.
ترکمان، محمد: (بی تا) تهران در آتش، کابینه قوام و حوادث سی تیام تیر.
تهران مصور،439:1330
چمنی مقدم، مصطفی. سلیم، محمدنبی. حسنی، میرزامحمد: ملی گرایی و جنبش زنان ایران(۱۳۴۲-۱۲۸۵ش) پژوهشهای تاریخی ایران و اسلام.
حاجیان؛ هایده: «پژوهشی جامعه شناختی درباره نقش و مشارکت زنان در جنبشها و تحولات اجتماعی ایران از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی» ۱۳۷۹. دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، دانشکده علوم اجتماعی و روان شناسی. پیوند ثابت: http://dl.nlai.ir/UI/Permalink/209347
زعیم، کوروش(۱۳۷۷ )، جبهه ملی ایران. تویسرکان، نشر تاخ.
ساناساریان، الیز(۱۳۸۴) جنبش حقوق زنان در ایران، طغیان ، افول و سرکوب از ۱۲۸۰ تا انقلاب ۵۷. مترجم نوشین احمدی خراسانی. تهران، نشر اختران.
سرشار، هما(۱۳۸۱) شعبان جعفری. لسانجلس، نشر ناب، چ دوم.
شیرودی، مرتضی(۱۳۸۶) نقش سیاسى اجتماعى زنان در تاریخ معاصر ایران. نشر زمزم هدایت وابسته به پژوهشکده علوم اسلامی امام صادق.
عبدالهی، محمدجواد(۱۳۹۸) ناکارآمدی سرشماری عمومی سال ۱۳۳۵ش در احصإ بیکاری؛ نمونه ای از نسبت آمارهای اقتصادی با امر واقع تاریخی. دوفصلنامه پژوهشهای علوم تاریخی، سال ۱۱، شماره ۱، بهار و تابستان ۱۳۹۸.
فاضلی، عبدالرضا(۱۳۷۸). «مشارکت سیاسی و احزاب؛ جنبههای نظری و پیشینه در ایران»مجموعه مقالات تحزب و توسعه سیاسی ، کتاب دوم، تهران ، همشهری.
فصیحی، سیمین و مریم نوری امیرآبادی(۱۳۸۹ ): نقش دوگانه حزب دمکرات ایران در مشارکت سیاسی زنان. فصلنامه علمی- پژوهشی تاریخ اسلام و ایران دانشگاه الزهرا، سال بیستم، دوره جدید، شماره ۶، پیاپی ۸۵،
فصیحی، سیمین(۱۳۸۹). حقوق شهروندی در عریضههای زنان مشروطه. تاریخ ایران. پاییز۸، شماره ۸، پیاپی ۶۶-۶۵.
فصیحی، سیمین(۱۳۸۸). از تاریخ مردان نخبه تا تاریخ زنان فراموش شده، علل تاخیر در پیدایش تاریخ نگاری زنان. فصلنامه تاریخنگری و تاریخنگاری، س۱۳۸۸، ش۲، ص ۶۸-۴۳.
قلم مبارز، مدیر مسئول و صاحب امتیاز منصور اسلامی. س۱، ش۱، سه شنبه ۹ مهر ۱۳۳۰
کینزر، استیفن ( ۱۳۸۲). همه مردان شاه. ترجمه شهریار خواجیان. تهران، نشر اختران. ص۱۹۴.
لعل شاطری، مصطفی، وکیلی هادی (۱۳۹۵ ). نقش روسپیان شهر نو در کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲. گنجینه اسناد، ۲۶ (۱ )، ۶۰-۸۱
محمدی اصل، عباس( ۱۳۸۹).: جنسیت و جغرافیا. تهران، انتشارات گل آذین.
مرادی خلج، محمدمهدی( ۱۳۹۶)، شیراز در دوران نهضت ملیشدن نفت، تهران، انتشارات کویر. ص ۳۳۸.
مصاحبه با ایران گرگین. اسفند ۱۴۰۰. آرشیو شخصی ربابه معتقدی.
معتقدی, ربابه. (1401). تاریخنگاری فرودستان از دریچه آرشیو اسناد با نگاهی به اسناد کنشگری زنان در ملیشدن نفت. تاریخ نگری و تاریخ نگاری, , -. doi: 10.22051/hph.2022.34420.1485
مغیثی، هایده: (بی تا )روییدن از گور مفاهیم کهنه؛ زنان و تجربه تجدد در ایران قرن چهاردهم. نقد اقتصاد سیاسی، درسهای یک قرن.
مقدم ، ولنتاین.:کارگران زن ایران، تاریخ کارگران زن در ایران عصر جدید. ترجمه یزدان فرخی. ماهنامه اندیشه و تاریخ سیاسی ایران معاصر، زمانه. سال پنجم شماره ۴۸ شهریور ۱۳۸۵
هوشمند، احسان. ( 1391). قیام سیتیر مردم کرمانشاه بررسی پرونده یک خیزش، فصلنامه گفتگو،ش ۶۱ ، ص ۷۷- ۹۹.
ندای ایرانی، ۱۳۳۰: ۴
ندای ایرانی،3:1330)
Amy L. S. Staples, (2002) Seeing Diplomacy through Banker's Eyes: The World Bank, the Anglo-Iranian Oil Crisis, and the Aswan High Dam, Diplomatic History, Volume 26, Issue 3, July 2002, Pages 397–418.
Ashrafi ,Mehdi “Development and Transformation of political parties in Iran 1941- 1975,PhD. diss.,Claremont Graduate School, 1977, Elwell- Sutton, “Political Parties in Iran”. Richard
History Workshop Journal Issue 81. The Author: Edward Higgs and Amanda Wilkinson. 2016. Published by Oxford University Press. Women, Occupations and Work in the Victorian Censuses Revisited. P18
Hoshmand, Ehsan: (): Geyam-e 30 Tir & Mardom-e Kermanshah, Faslnameh Goftogoo. No61, PP77-99.
Katouzian ,Homa (2022): The Anglo-Iranian oil crisis revisited: Irans rejection of the Word Bank intervention and the 1953 coup, British Journal of Middle Eastern Studies, DIO:
Keddie, Nikki (1981): Modern Iran, Roots and Results of Revolution., first published 2003 by YaleUniversity Press. This Updated Edition published 2006 by Yale University Press.
Rowbotham, Sheila (1976): “Hidden from History: Rediscovering Women in History from the 17th Century to Present” VINTAGE BOOKS EDITION, February 1976. A Division of Random House, New York.
Sedghi, Hamideh)2007(Women and Politics in Iran Veiling, Unveiling, and Reveiling.Published in the United States ofAmerica by Cambridge University Press, New York,Information on this title:www.cambridge.org
Spivak, Gayatri Chakravorty: (1397/2018), “Can the subaltern speak?” reflections on the history of an idea, Translated by A, Karimi. Tehran: Published by Falat. [Persian]
Sutton, Elwell “Political Parties in Iran”. Richard W. Cottam, “Political Party Development in Iran” Iranian Studies 1 (Summer 1968): 82-95
Vladislav M Zubok,Stalin( 2019) Soviet Intelligence, and the Struggle for Iran, 1945–53. Published in:Diplomatic History, November 2019. Extract.Vol 15. No 29 . P239-214
- Cottam, “Political Party Development in Iran” Iranian Studies 1 Summer 1968., Published in:Diplomatic History, November 2019. Extrac
Women, Occupations and Work in the Victorian Censuses Revisited. Edward Higgs and Amanda Wilkinson.