نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای تاریخ دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

2 دانشیار گروه تاریخ دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران.

3 استادیار گروه ادیان شرق، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم ، ایران

4 استادیار تاریخ ایران دورۀ اسلامی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

هدف این پژوهش بررسی یکی از ابریشم‌نگاره‌های مانوی از مجموعۀ تورفان در موزۀ هنرهای آسیایی برلین با نقشی از ایزدبانویی-احتمالاً، دوشیزۀ روشنی است که رهنمایِ پاره‌های نور به سرچشمۀ هستی خویش «بهشت روشنی» است. او سبب رستاخیز روشنی‌ها (آزادسازی پاره‌های نور) محبوس در گیاهان و دیگر رستنی‌هاست. از این رو، مقالۀ حاضر می‌کوشد خویشکاری‌های او را در تناظر با ایزدبانو اَناهیتای زردشتی و ایشتار بابلی ببیند. فرضیۀ این پژوهش، که برای نخستین بار در این‌جا مطرح می‌شود، بر این مبنا پی‌ریزی شده است. ما در این‌جا می‌کوشیم با استفاده از روش‌ِ توصیفی-تحلیلی و با بهره‌وری از منابع کتابخانه‌ای به کندوکاو در نقش‌مایۀ انسانیِ مرکزیِ «ابریشم‌نگارۀ دوشیزۀ روشنی و دو بانوی گزیده» پرداخته، همانندی‌های این سه ایزدبانو را در سنجش هم قرار دهیم و نشان دهیم که مانیِ بابلی و ایرانی تا چه اندازه می‌توانسته از اسطوره‌های سرزمینش الهام گرفته باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

 
بهار، مهرداد (1398)، پژوهشی در اساطیر ایران، تهران: نشر آگه، چاپ چهاردهم.
پورداود، ابراهیم (1394)، اوستا، تهران: مؤسسۀ انتشارات نگاه، چاپ اول، جلد دوم.
تاردیو، میشل (1401)، کیش مانوی، ترجمۀ محمد شکری‌فومشی و ایرج جمشیدی، قم: انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب، چاپ اول.
خزایی، داود (1400)، «کتاب‌های تصویری در آیینۀ نگاره‌ها و متن‌نگاره‌های مانوی»، در: مجموعه مقالات دومین جشنوارۀ کتاب‌های تصویری: آثار بازنگاری (بازنویسی و بازآفرینی)، 17 و 18 اردیبهشت 1397، شیراز: مرکز مطالعات ادبیات کودک دانشگاه شیراز، ص 35ـ71.
شِروو، پرادز اُکتور (1399)، عناصر ایرانی در کیش مانوی (با رویکردی مقایسه‌ای)، ترجمۀ محمد شکری فومشی، تهران: طهوری، چاپ سوم.
شکری فومشی، محمد (1402)، «انگاره‌ها و کلیدواژه‌های فرشتگانی: رویکردی متن‌شناسانه به معنا و کاررفت چند واژۀ دانشورانه در فرشته‌شناسی مانوی»، زبان‌شناخت، دورۀ 14، ش 1، ص 25ـ31.
مک‌کال، هنریتا (1375)، اسطوره‌های بین‌النهرینی، ترجمۀ عباس مخبر، تهران: نشر مرکز، چاپ دوم.
نصری، امیر (1397)، تصویر و کلمه: رویکردهایی به شمایل‌شناسی، تهران: نشر چشمه، چاپ دوم.
 
Allberry, Charles Robert Cecil (ed.) (1938), A Manichaean Pslam-Book, Stuttgart, W. Kohlhammer.
Bahrani, Zainab (2001), Women of Babylon Gender and Representation in Mesopotamia, Routledge, London and New York.
Bal, Mieke (2001), Looking in: the Art of viewing. With an Introduction by Norman Bryson. Amsterdam: G+B Arts International.
BeDuhn, Jason David (2000), the Manichaean Body In Discipline and Ritual, THE JOHNS HOPKINS UNIVERSITY PRESS Baltimore & London.
Boyce, Mery (1951), “Sadwēs and Pēsūs”, Bulletin of the School of Oriental and African Studies, 13/4, pp. 907-915.
Britannica, T. Editors of Encyclopaedia (2023, April 10), ManiEncyclopedia Britannica. https://www.britannica.com/biography/Mani-Iranian-religious-leader.
Bunce, Fredrick W. (2005), Mudras in Buddhist and Hindu Practices- An Iconographic Consideration -, D.K. Printworld (P) Ltd,New Delhi. 
Didi-Huberman, G. (1989), “the Art of not Describing: Vermeer - the Detail and the Patch”, History of the Human Sciences, 2(2), 135–169. https://doi.org/10.1177/095269518900200201
Dobkowski, Mariusz (2016), “Was the Religious Manichaean Narrative a Mythical Narrative? Some Remarks from the Perspective of AndrzejWierciński’s Definition of Myth”, StudiaReligiologica, 49 (2), p. 119–131.
Franzmann, Majella (2007), “Beyond the Stereotypes: Female Characters and Imagery in Manichaean Cosmology and Story.” The Trendall Lecture 2007. Australian Academy of Humanities Proceedings 2007. Available Online at: [http://www.otago.ac.nz/religion/staff/articles/trendall.pdf] (Accessed on 23 March 2017).
Foster, Benjamin R. (2005), Before the Muses: An Anthology of Akkadian Literature, CDL Press Bethesda, Maryland.
Gardner, Iain (ed.) (1995), The Kephalaia of the teacher : the edited Coptic Manichaean Texts in Translation with Commentary, Leiden ; New York ; Koln : Brill.
Gulácsi, Zsuzsanna (2005), Mediaeval Manichaean Book Art: A Codicological Study of Iranian and Turkic Illuminated Book Fragments from 8th–11th Century East Central Asia, Boston, Brill.
Gulácsi, Zsuzsanna(2016), Maniʼs pictures : the Didactic Images of the Manichaeans from Sasanian Mesopotamia to Uygur Central Asia and Tang-Ming China, Boston, Brill.
Klimkeit, Hans-Joachim (1982), Manichaean Art and Calligraphy, Leiden, E.J. Brill, Netherlands.
Kósa, Gábor (2018), “Near Eastern Angels in Chinese Manichaean Texts”, in: B. Damshäuser, R. Kauz, Li Xuetao, H. Meyer, and D. Schaab-Hanke (eds.),Orientierungen. Zeitschrift zur Kultur Asiens, Gossenberg:Ostasien Verlag, pp. 43-72.
Le Coq, Albert von (1913), Chotscho, Berlin.
McCall, Henrietta (2001): Mesopotamian Myths, Austin : University of Texas Press.
Mirecki, Paul and Jason Beduhn(2001), The Light and The Darkness, Brill, Leiden.Boston.Koln, Netherlands.
Panaino, Antonio (2011),  “Sadwēs, Anāhīd and the Manichaean Maiden of Light”. Der östliche Manichäismus – Gattungs- und Werksgeschichte: Vorträge des Göttinger Symposiums vom 4./5. März 2010, edited by ZekineÖzertural and Jens Wilkens, Berlin, Boston: De Gruyter, 2011, pp. 121-132.
Panofsky, Ervin (1955): Meaning in the Visual Arts, New York: Dobleday Anchor Books.
Pryke, Louise (2017): Ishtar, London and New York, Routledge.
Reeves, John C.(1997), “Manichaean Citations from the Prose Refutations of Ephrem,” in: Emerging from Darkness: Studies in the Recovery of Manichaean Sources, P. Mirecki and J. BeDuhn, eds., Leiden: Brill, 217-288.
Richter,Siegfried G. and Charles Horton and Klaus Ohlhafer(ed.)(2009): Mani in Dublin, Brill, Leiden.Boston.
Tardieu, Michel (2008), Manichaeism, Translated from the French by M. B. DeBevoise, University of Illinois Press, Urbana and Chicago.
Towers, Susanna (2017), Constructions of Gender in Late Antique Manichaean Cosmological Narrative, Cardiff University.
Whitfield, Susan(ed.) (2004), The Silk Road: Trade, Travel, War and Faith, Serindia Publications Inc, Catalog of an exhibition held at the British Library May 7-Sept. 12.
Yoshida Yutaka (2010), “ShinshutsuManikyōKaiga no Keijijō” 新出マニ教絵画の形而上 [Cosmogony and Church History Depicted in the Newly Discovered Chinese Manichaean Paintings], Yamato Bunka大和文華 121, pp.  1-34.