نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه تاریخ، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.

چکیده

شهر در طول تاریخ به صورت سنتی و بر مبنای تجربه ایرانی اداره می شد. از اواسط دوره قاجاریه براساس رویکردهای اروپایی روند اداره شهر تغییر کرد. رویدادهایی نظیر بازگشت دانش آموختگان ایرانی موسسه های اروپایی، تاسیس مدرسه دارالفنون، توسعه مفاهیم سیاسی و سفرهای ناصرالدین شاه به سرزمین های غربی، مقدمات دگرگونی شهر را رقم زد. از سوی دیگر، انقلاب مشروطیت زمینه حضور و دخالت بخشی از مردم در حکمرانی را به وجود آورد. یکی از عرصه های کنشگری بعد از انقلاب، شرکت در انتخابات و نمایندگی شهر بود. این پژوهش به دنبال پاسخ به این پرسش ها شکل گرفت که میزان مشارکت مردم تهران در انتخابات انجمن بلدیه/انجمن شهرداری از ابتدای مشروطیت تا پایان پهلوی اول چقدر بود؟ موانع و محدودیت های مشارکت شهروندان در این دوره چه بودند؟ یافته های پژوهش نشان می دهد که مشارکت بسیار اندک بود؛ تاجایی که از جمعیت 200 تا 600 هزار نفری تهران در بازه سالیان 1286 تا 1320، تنها تعداد بسیار اندکی در انتخابات شرکت کردند که در برخی اسناد از 20 تا 30 رای در انجمن بلدیه تهران دوره قاجاریه و 3 هزار رای در دوره پهلوی حکایت دارد که با تعداد جمعیت شهر اختلاف فاحشی دارد. دلایل مشارکت پائین به صورت کلی با ناآگاهی مردم نسبت به تحولات ساختاری جدید و محدودیت های قانونی مرتبط است. این مقاله برآن است تا با بررسی قوانین بلدیه با تکیه بر سرشماری های موجود، به ویژه سرشماری سال 1311، موانع تحقق مشارکت جمعی در انتخابات را به بوته نقد و بررسی بسپارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

آبادیان، حسین و محمد بی طرفان (1391)، « موانع تاریخی رشد مدیریت شهری در دورة اول مشروطه؛ تجربة انجمن‌های بلدی»، تحقیقات تاریخ اجتماعی، دوره 2، شماره 2.
آدمیت، فریدون (1362)، امیرکبیر و ایران، چ 7، تهران، خوارزمی.
آرشیو سازمان اسناد و کتابخانه ملی (ساکما)، 54724/310، 6117/293، 5893/340، 5905/340، 5906/340، 5903/340، 5907/340، 1503/232.
آمار دارالخلافه تهران (1368)، به کوشش منصوره اتحادیه و سیروس سعدوندیان، تهران: نشر تاریخ ایران.
اعتمادالسلطنه، محمد حسن (1363)، تاریخ منتظم ناصری، به کوشش محمد اسماعیل رضوانی، تهران: دنیای کتاب.
اعتمادالسلطنه، محمد حسن (1374)، چهل سال تاریخ ایران، به کوشش ایرج افشار، چ 2، تهران: اساطیر.
امین الدوله، میرزا علی خان (1341)، خاطرات سیاسی میرزا علی خان امین الدوله، به کوشش حافظ فرمانفرمائیان، تهران: شرکت سهامی کتابهای ایران.
امین، احمد (1353)، «ایران در سال 1311قمری»، ترجمه محمود غروی، مجله بررسی های تاریخی، شماره 4.
اورسل، ارنست (1382)، سفرنامه قفقاز و ایران، ترجمه علی اصغر سعیدی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
اولیویه، گیوم آنتوان (1371)، سفرنامه اولیویه، ترجمه محمد طاهر قاجار، تصحیح غلامرضا وهرام، تهران: اطلاعات.
بی طرفان، محمد (1390)، «شکل گیری و عملکرد انجمن بلدیه تهران در دوره اول مجلس شورای ملی»، فصلنامه تاریخ اسلام و ایران، شماره 12.
بی طرفان، محمد (1395)، مدیریت شهری نوین در ایران: تجربه انجمن های بلدی در دوره مشروطیت، تهران: نشر تاریخ ایران.
ثقفی اعزاز، حسین (1349)، «نخستین بلدیه قانونی در بدو مشروطه کبیر»، مجله وحید، شماره 78.
جمالزاده، محمد علی (1335ق)، گنج شایگان، برلین: کاوه.
«جمعیت تخمینی شهر طهران در هذ السنه یونت ئیل 1297» (1297)، مجله فلاحت و تجارت، سال اول، شماره 13.
روزنامه استقلال ایران، شماره 239، 1329ق.
روزنامه استقلال ایران، شماره 242، 1329ق.
روزنامه اطلاعات، شماره 1057، 1309.
روزنامه اطلاعات، شماره 1062، 1309.
روزنامه اطلاعات، شماره 1067، 1309.
روزنامه اطلاعات، شماره 1659، 1311.
روزنامه اطلاعات، شماره 1665، 1311.
روزنامه اطلاعات، شماره 2297، 1313.
روزنامه اطلاعات، شماره 2299، 1313.
 روزنامه اطلاعات، شماره 2301، 1313.
روزنامه اطلاعات، شماره 2306، 1313.
روزنامه اطلاعات، شماره 2994، 1315.
روزنامه اطلاعات، شماره 3007، 1315.
روزنامه اطلاعات، شماره 3020، 1315.
روزنامه اطلاعات، شماره 3722، 1317.
روزنامه اطلاعات، شماره 3723، 1317.
روزنامه اطلاعات، شماره 3724، 1317.
روزنامه اطلاعات، شماره 3744، 1317.
روزنامه اطلاعات، شماره 4122، 1318.
روزنامه اطلاعات، شماره 4446، 1319.
روزنامه اقدام، شماره 1057، 1309.
روزنامه اقدام، شماره 1062، 1309.
روزنامه ایران، بین شماره 318، 1294ق.
روزنامه ایران، شماره 3256، 1309.
روزنامه سعادت بشر، شماره 68، 1317.
روزنامه کوشش، شماره 1293، 1309.
روزنامه کوشش، شماره 1298، 1309.
روزنامه مجلس، شماره 14، 1325ق.
روزنامه مجلس، شماره 79، 1329ق.
روزنامه وقت، شماره 3، 1328ق.
ژوبر، پیرآمده (1347)، مسافرت در ارمنستان و ایران، ترجمه علی قلی اعتماد مقدم، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
سالنامه احصائیه بلدیه (1312)، سرشماری نفوس شهر تهران.
«سالنامه احصائیه شهر طهران از سنه ۱۳۰۰ الی ۱۳۰۳ شمسی» (1304)، تهران: شرکت مطبعه مدرن.
سرنا، کارلا (1362)، آدم ها و آئین ها در ایران، ترجمه علی اصغر سعیدی، تهران: زوار.
شل، ماری (1368)، خاطرات لیدی شل، ترجمه حسین ابوترابیان، چ 2، تهران: نشرنو.
صورت مذاکرات مجلس، دوره دوم: جلسات 130، 157، 163، 185، 188؛ دوره پنجم: جلسه 47؛ دوره هفتم: جلسه 124.
عین السلطنه، قهرمان میرزا (1374)، روزنامه خاطرات، به کوشش مسعود سالور و ایرج افشار، تهران: اساطیر.
فوریه، ژوآنس (1362)، سه سال در دربار ایران، ترجمه عباس اقبال آشتیانی، به کوشش همایون شهیدی، تهران: دنیای کتاب.
کرزن، جرج ناتانیل (1380)، ایران و قضیه ایران، ترجمه غلامعلی وحید مازندرانی، چ 5، تهران: علمی و فرهنگی.
کنت دمونت فرت، آنتوان (1296ق)، کتابچه قانون نظمیه و امنیه و تنظیفات بلدیه، کتاب خطی، کتابخانه و موزه ملی ملک.
کنت دوسرسی، فلیکس ادوارد (1362)، ایران در 1839-1840 م، ترجمه احسان اشراقی، تهران: نشر دانشگاهی.
گزارش ایران از یک سیاح روس (1363)، ترجمه سید عبدالله، به کوشش محمد رضا نصیری، تهران: طهوری.
ماساهارو، یوشیدا (1373)، سفرنامه یوشیدا ماساهارو، ترجمه هاشم رجب زاده، مشهد: آستان قدس رضوی.
مجله بلدیه، شماره 4-5، 1311.
مجله بلدیه، شماره اول، 1309.
مجله بلدیه، شماره 4-5، 1313.
مستوفی، عبدالله (1371)، شرح زندگانی من یا تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجار، چ 3، تهران: زوار.
نقشه عبدالغفارخان نجم الدوله، 1309 ق.
یغمایی، اقبال (1351)، «کنت دومونت فرت-نخستین رئیس پلیس ایران»، مجله یغما، شماره 288.
Floor, willem, ‘The Police in Qājār Persia’, Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft, Vol. 123, No. 2, 1973.
Binning, Robert. (1857). A journal of two years' travel, in Persia, Ceylon, Etc. London: Wm. H. Allen and Co.
Ussher, John, A Journey from London to Persepolis, London, Hurst and Blackett, 1865.
Ouseley, William, Travels in various countries of east, more particularly Persia, London, Rodwell and Martin, 1823.
Holmes, William Richard, Sketches on the shores of the Caspian, London, Richard Bentley, 1845.