تکوین نظری مفهوم فرودست از منظرآنتونیو گرامشی و سنجش آن با فرآیند تاریخی شکل گیری طبقات فرودست در ایران (۱۳۲۹ـ۱۳۵۷ ش)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای تاریخ دانشگاه تهران، تهران، ایران.

2 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده
نخستین بار آنتونیو گرامشی، متفکر مارکسیست ایتالیایی، تبیین و توضیح منطقی مفهوم فرودست را در مطالعات تاریخ اجتماعی ارائه داد. اگرچه قبل از او متفکرینی چون هگل و مارکس در آثارشان از اقشاری با نام تهی دستان، و لومپن پرولتر نام برده، اما هیچ کدام موفق به طرح صورت بندی نظری جامع از کنش هاو روابط آنان با سایر طبقات موجود در سطح جامعه سرمایه داری تحت عنوان فرودست نشده بودند. گرامشی در چرخشی نسبت به سنت های نظریه مارکسیستی پیش از خود که دیدگاهی انفعالی را نسبت به عاملیت فرودستان اتخاذ می نمودند، فعالیت ها و سنت های مبارزاتی طبقات فرودست را به عنوان عاملی تعیین کننده در عرصه مبارزات سیاسی و فرهنگی کلیت روابط طبقاتی جامعه جهت فراهم آوردن بستری برای تغییر و بهبود شرایط زیست این طبقات به شمار می آورد. وی در آثار خود عبارت ((خودجوشی)) را که فاقد ساختار سازماندهی، برنامه ریزی و رهبری آگاهانه بود، به عنوان نقطه کانونی و عنصری برجسته در تعریف طبقات فرودست در سلسله مراتب نظام طبقاتی جامعه قلمداد می کرد. در پژوهش پیش رو، ابتدا به تبیین و ارائه چهارچوب نظری مفهوم فرودست از نقطه نظر گرامشی و افتراق آن با اندیشمندان پیش از وی پرداخته و سپس در ادامه با شرح فرآیند تاریخی شکل گیری و تثبیت فرودستان ایرانی، به این پرسش پاسخ داده خواهد که تا چه اندازه ساخت مفهوم فرودست در جغرافیای تاریخی و سیاسی اروپا با شرایط تکوین و شکل گیری طبقات فرودست در بستر تاریخ روابط سیاسی، اقتصادی واجتماعی ایران معاصر تطبیق می نماید.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله English

The Theoretical Development of the Concept of Subalternity from the Point of View of Antonio Gramsci and Its Comparison with the Historical Process of the Formation of the Subaltern classes in Iran (1950- 1979)

نویسندگان English

Behnam Elmi 1
hasan zandiyeh 2
1 Ph.D. Candidate of History, University of Tehran, Tehran, Iran
2 Associate Professor of Department of History, University of Tehran, Tehran, Iran
چکیده English

It was Antonio Gramsci, who, for the first time, introduced a logical explanation of the concept of the subaltern into social history studies. Before him, of course, thinkers such as Hegel and Marx had discussed social classes such as the masses and lumpen proletarians in their works. Gramsci, however, in a reaction to the traditions of the Marxist theory before him—which had adopted a passive view towards the agency of the subaltern— viewed the activities, actions of the subaltern as a determining factor in the political and cultural struggles of the society as a whole in order to provide a platform for change and the improvement of the living conditions of these classes.he considered the term "spontaneity", which lacked the structure of organization, planning and conscious leadership, as a focal point and a prominent element in defining the term “subaltern” in the hierarchy of the class system of society.

In this research, first the theoretical framework of the concept of the subaltern from Gramsci's point of view and its differences with those of the thinkers before him will be explored. and after describing the historical process of the formation and consolidation of the Iranian subaltern, an answer to the question “ to what extent the construction of the concept of the subaltern in the historical and political geography of Europe is compatible with the conditions of the formation of the subaltern classes within the context of the history of political and economic relations of contemporary Iran?” will be attempted.

کلیدواژه‌ها English

Antonio Gramsci
Subaltern
Lumpen Proletarian
Spontaneity
 آصف،بیات،(۱۳۹۹)سیاست های خیابانی: جنبش تهی دستان در ایران،مترجم: اسدالله نبوی چاشمی،تهران،نشر شیرازه
اشرف،احمد،(۱۳۶۰)، «تهی دستان شهری و انقلاب ایران»، در: مجموعه کتاب آگاه، مسائل ایران و خاورمیانه، جلد۱،مجموعه مقالات،تهران،انتشارات آگاه
اطهاری،کمال و همکاران(۱۳۷۴)، حاشیه نشینی در ایران: علل و راه حل ها،گزارش مرحله پنجم: شهروند دانستن کم درآمد ها،تهران،مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران،(چاپ نشده).
بزاران ، محمود،(۱۳۸۵) راه و سیر تحول آن در ایران،تهران،انتشارات:پیام آزادی
حاج علی،یوسف،(۱۳۸۱)« حاشیه نشینی و فرآیند تحول آن قبل از انقلاب»، هفت شهر،سال سوم،شماره هشتم
خاتم،اعظم،(۱۳۷۶)، قشربندی اجتماعی و تحول محلات تهران، معماری و شهرسازی، شماره ۳۷و۳۶
کاکویی،حسین،(۱۳۸۲).حاشیه نشینی و اسکان غیر رسمی ،جلد دوم،تهران،انتشارات: علوم بهزیستی و توان بخشی
سوداگر،محمد(۱۳۵۸)،بررسی اصلاحات ارضی، ،تهران، انتشارات پازند
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران،شماره۷۹۲ـ۳۴۰؛ شماره ۷۸۲۲۳ـ۲۴۰؛ شماره۷۳۰ـ۳۴۰؛شماره۲۲۷۱۶ـ۲۹۳.
سخنرانی ها و گزارش ها در نخستین سمینار بررسی مسائل اجتماعی شهرتهران(۱۳۴۱)،دانشکده ادبیات،انتشارات موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی
صفت گل،منصور(۱۳۷۸).قم در قحطی بزرگ،قم،کتابخانه عمومی آیت الله مرعشی نجفی
فروید،زیگموند(۱۳۹۷).روانشناسی توده ای و تحلیل اگو،ترجمه: سارا رفیعی،تهران، نشر نی
فیوری،جوزپه(۱۳۶۰)آنتونیو گرامشی زندگی یک مرد انقلابی،ترجمه: مهشید امیرشاهی،تهران،خوارزمی
کانت،ایمانوئل،(۱۳۸۹)،نقد عقل محض،ترجمه: بهروز نظری،تهران،نشر باغ نی
گرامشی،آنتونیو(۱۴۰۲) دفترهای زندان دفترسوم،ترجمه: اکبر معصوم بیگی،تهران،نشرچشمه
 گرامشی،آنتونیو(۱۳۹۶) دولت و جامعه مدنی،ترجمه: عباس میلانی،تهران،نشر اختر
گرامشی،آنتونیو(۱۳۹۹) شهریار جدید، مترجم:عطا نوریان،تهران، نشراختران
مارکس،کارل(۱۳۸۸).کاپیتال،جلد اول،ترجمه:حسن مرتضوی،تهران،انتشارات آگاه
مارکس،کارل(۱۳۷۷)هیجدهم برومر لوئی بناپارت،ترجمه: باقر پرهام،تهران، نشر مرکز
مارکس،کارل(۱۳۸۱)دستنوشته های اقتصادی و فلسفی۱۸۴۴،ترجمه:حسن مرتضوی،تهران،نشرآگه
مارکس،کارل(۱۳۷۹)ایدئولوژی آلمانی،ترجمه:پرویزبابایی،تهران،نشر چشمه
مجموعه قوانین مصوبه دوره هفتم قانونگذاری ۱۴مهرماه۱۳۰۷تا ۱۴آبان۱۳۰۹(۱۳۲۰)،تهران،اداره قوانین و مطبوعات مجلس
مرکزآمار ایران(۱۳۴۶)،سرشماری عمومی نفوس ومسکن۱۳۴۵کل کشور،جلد صدو شصت و هشتم،تهران،سازمان برنامه و بودجه
مرکز آمار ایران(۱۳۵۹)، سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۵۵کل کشور،نشریه شماره ۱۸۶،تهران،سازمان برنامه و بودجه
هگل، گئورگ ویلهلم(۱۳۷۸) عناصر فلسفه حق، ترجمه: مهبد ایرانی طلب،تهران،انتشارات پروین
لمبتون،آن(۱۳۶۲) مالک و زارع در ایران ، ترجمه: منوچهر امیری،تهران، انشارات علمی فرهنگی
روزنامه آیندگان(۱۳۵۷)،هیجدهم شهریورماه،سال یازدهم،شماره۳۲۱۲.
روزنامه اطلاعات(۱۳۳۷)،بیست و دوم آبان، سال سی و سوم،شماره ۹۷۶۲،
روزنامه اطلاعات(۱۳۵۷)،هیجدهم شهریور،شماره۱۵۷۰۶
مومنی،باقر(۱۳۵۹) مسئله ارضی و جنگ طبقاتی در ایران، تهران، انتشارات پیوند
مالجو، محمد(۱۴۰۰)کوچ در پی کار و نان: فاعلیت منفعلانه مستمندان آذربایجان از ۱۳۲۷تا ۱۳۲۹خورشیدی ،تهران،نشر اختران
هوگلاند،اریک ج(۱۳۹۲). زمین و انقلاب در ایران،ترجمه:فیروزه مهاجر،تهران،پردیس دانش
Abrahamian, Ervand, Khomeinism(1993): Essay on the Islamic Republic, Berkeley: University of California Press,(1993)
Gramsci,Antonio,Subaltern Social Groups(2021),translated by Joseph A.Buttigieg and Marcus E.Green, New York: Columbia University press,2021
Kazemi,Farhad(1980). Poverty and revolution in iran: the migrant poor, urban marginality ,and politics. New York: New York University press,1980
دوره 14، شماره 2 - شماره پیاپی 28
پاییز و زمستان 1403
اسفند 1403
صفحه 263-292

  • تاریخ دریافت 30 اردیبهشت 1402
  • تاریخ بازنگری 28 آبان 1403
  • تاریخ پذیرش 05 آذر 1403