واکاوی تأثیر باورهای اجتماعی تفأل و تطیر بر رویدادهای تاریخی عصر اول و دوم عباسی(132-334ق)

نوع مقاله : مقاله ترویجی

نویسندگان

1 استادیار گروه تاریخ دانشکده علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران.

2 دانشیارگروه تاریخ دانشکده علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران.

3 دانشجوی دکتری تاریخ ایران دوره اسلامی دانشگاه شهید بهشتی ،تهران، ایران.

4 کارشناسی ارشد تاریخ اسلام دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران.

چکیده
باورها، پیوسته زندگی بشر را متاثر از خودش نموده و در نحوه وقوع رخدادها نقش غیر قابل انکاری داشته است. در این راستا انگاره تفأل و تطیّر از جمله باورهای نیرومند انسان در طول تاریخ بوده است که بیانگر گرایش انسان به پیش‌بینی آینده بود. تفأل و تطیّر از جمله باورهایی است که نقش مهمی در شکل‌گیری رویدادهای تاریخی در دوران خلافت عباسی داشته است. باورهای مذکور به حدی بر رخدادهای این برهه تاریخی تأثیرگذار بوده است که بدون توجه بدان هرگونه فهمی از تحولات تاریخی این دوران، ناکافی و نارسا خواهد بود. این پژوهش به روش توصیفی-تحلیلی و با طرح این پرسش بنیادین که تفأل و تطیّر چه نقشی در شکل‌گیری رویدادهای تاریخی عصر اول و دوم عباسی داشته است؟دریافته است که تفأل با فراهم نمودن یک نیروی خیالی پشتیبان باعث اطمینان خاطر، زایل شدن ترس، تردید و در نتیجه کامیابی و نیل به مقصود می‌گردید. همچنین تطیّر با ایجاد آشفتگی خاطر، احساس ضعف و ناامیدی موجبات ناکامی، ایجاد خلل در کارها، معطّل ماندن امور و تقویت تقدیرگرایی را فراهم آورده است. در ابعاد سیاسی نیز هر دو باور در راستای کسب مشروعیت و القاء برخورداری از پشتوانه های الهی-معنوی، مورد بهره برداری بوده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله English

Analysis of the Impact of Social Beliefs of omen and auspices on Historical Events in the First and Second Abbasid Periods (132-334 AH)

نویسندگان English

reza Shajariqasemkheili 1
Emam Ali shabani 2
Mohammadamin Khodabandeh 3
maryam yarahzadeh dezfuoli 4
1 Assistant Professor, Department of History, Faculty of Humanities and Social Sciences, University of Mazandaran, Babolsar, Iran.
2 Associate Professor, Department of History, Faculty of Humanities and Social Sciences, University of Mazandaran, Babolsar, Iran.
3 PhD student in Iranian History of the Islamic Period, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran.
4 Master's degree in Islamic History, University of Mazandaran, Babolsar, Iran.
چکیده English

Beliefs have continuously influenced human life and played an undeniable role in the occurrence of events. In this regard, the concepts of omen and auspices have been among the most powerful beliefs throughout history, reflecting human tendencies to predict the future. omen and auspices are among the beliefs that played a significant role in shaping historical events during the Abbasid Caliphate. These beliefs were so impactful on the events of this historical period that without considering them, any understanding of the historical developments of this era would be insufficient and inadequate. This study, using a descriptive-analytical method, raises the fundamental question: What role did omen and auspices play in shaping the historical events of the first and second Abbasid periods? It has been found that omen, by providing a supportive imaginary force, brought peace of mind, alleviated fear and doubt, and thus led to success and achieving the intended goal. On the other hand, auspices, by causing mental turmoil, feelings of weakness and despair, facilitated failure, disruptions in work, delays in affairs, and strengthened fatalism. Politically, both beliefs were exploited to gain legitimacy and convey the impression of possessing divine or spiritual backing.

کلیدواژه‌ها English

Belief
omen
auspices
Abbasid Caliphate
first and second era
قرآن کریم (1368). ترجمه عبدالمحمد آیتی. تهران: سروش.
ابن اثیر، عزالدین علی (1365). الکامل. ترجمه محمدابراهیم باستانی پاریزی، تهران: دنیای کتاب.
ابن جوزی، ابوالفرج جمال‌الدین عبدالرحمن بن على (1412). المنتظم فی تاریخ الملوک والامم. به تصحیح نعیم زرزور، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابن منظور، محمد بن مکرم(1426ق). لسان العرب. بیروت: موسسسه الاعلمی.
 ابن ­طقطقی، محمدبن­ علی­ بن­ طباطبا(1360). الفخری. ترجمه محمد وحید گلپایگانی، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
اصفهانی، حمزه بن حسن،(1346). تاریخ پیامبران و شاهان.ترجمه جعفر شعار. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
بلعمی، ابوعلی محمد(1373). تاریخ­نامه طبری. تحقیق محمد روشن، تهران: سروش.
بوطالب، محمد نجیب(1389). مبارزات اجتماعی در دولت عباسی. ترجمه عبدالله ناصری طاهری، تهران: علم.
بیانی،شیرین(1377). تیسفون و بغداد در گذر تاریخ.تهران: جامی. 
تاریخ سیستان(1366). تحقیق ملک­الشعرای بهار، تهران: کلاله خاور.
تنوخی، ابوعلی محسن (بی­تا). فرج بعد از شدت. ترجمه حسین­بن اسعد دهستانی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
جاحظ، ابو عثمان عمرو (1424ق). الحیوان. بیروت: داراکتب العلمیه.
حویزى، عبد على بن جمعه (1415ق). تفسیر نور الثقلین. به تصحیح سید هاشم رسولى محلاتى، قم: اسماعیلیان.
دماوندی، مجتبی (1384). جادو در اقوام؛ ادیان و بازتاب آن در ادب فارسی. سمنان: آبرخ.
دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود(1364). اخبار الطوال. ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران: نی.
راوندی، محمد بن علی (1364). راحه الصدور و آیه السّرور. به تصحیح محمد اقبال، تهران: امیرکبیر.
رجب زاده، هاشم (بی تا). «تفأل در ترسّل»، نامه فرهنگستان، ش دوم، 2(2)، 81-72.
روح الامینی، محمود (1369). باورهای عامیانه درباره فال حافظ. تهران: پاژنگ.
سراج، منهاج (1342). طبقات ناصری. به تصحیح عبدالحی حبیبی، افغانستان: پوهنی.
شبانکاره­ای، محمد بن علی (1381). مجمع الأنساب. به تصحیح میرهاشم محدّث، تهران: امیرکبیر.
شعبانی، امامعلی(1394). عباسیان؛ رویاء و سیاست، اراک: دانشگاه اراک.
صدوق، محمد بن علی(1389). خصال. ترجمه علی اکبر غفاری.تهران: صدوق.
طبری، محمد بن جریر(1375). تاریخ طبری. ج2، 11، 13 و 15، تهران: اساطیر.
طریقه­دار، ابوالفضل (1373). کندوکاوی درباره استخاره و تفأل. قم: مَدیَن.
عتبی، ابومنصور ناصرالدین (1345). تاریخ یمینی. ترجمه ابوالشرف ناصح بن ظفر جرفادقانی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.  
عقیلی، سیف الدین حاجی بن نظام (1337). آثارالوزراء. به تصحیح میرجلال محدّث، تهران: دانشگاه تهران.
عنصرالمعالی، کاووس بن­ وشمگیر(1335). قابوس­نامه. تصحیح امین عبدالحمید بدوی. تهران:آتشکده.
عوفی، سدیدالدین محمد (1374). جوامع الحکایات و لوامع الروایات. به تصحیح جعفر شعار، تهران: بی نا.
فردوسی، ابوالقاسم (1386). شاهنامه فردوسی. به تصحیح ژول مُل، تهران: بهزاد.
گادامر، هانس گئورک (1389). تاریخمندی فهم در هرمنوتیک گادامر. جستاری در حقیقت و روش. تهران: بصیرت.
مجتهد شبستری، محمد (1375). هرمنوتیک. کتاب و سنت، تهران: طرح نو.
مسعودی، ابوالحسن­ علی ­بن­ الحسین(1374). مروج الذهب. ج2، ترجمه ابوالقاسم پاینده. تهران: علمی و فرهنگی.
مسعودی، ابوالحسن­ علی ­بن­ الحسین (1365). التنبیه و الاشراف. ترجمه ابوالقاسم پاینده. تهران: علمی و فرهنگی.
مقدسی، ابوعبدالله محمدبن احمد(1361). احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم. تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان.
مولانا حـمید. (١٣٧٥). رسانه ها و انگاره سـازی‌ . تـرجمه‌ غلامرضا تاجیک ، فصلنامه رسانه ،سـال هـفتم‌ ، ش ٢.
نخجوانی، هندوشاه بن سنجر (1357). تجارب السّلف. به تصحیح عباس اقبال، تهران: طهوری.
نظام الملک طوسی، ابوعلی حسن(1347). سیاست نامه(سیرالملوک). به کوشش هیوبرت دارک .تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب. 
نظامی سمرقندی، احمد بن عمر(بی­تا).چهار مقاله. به تصحیح محمد قزوینی. تهران: ارمغان.
یواقیت العلوم و دراری النجوم )1354 .(به تصحیح محمدتقی دانش پژوه. تهران:  بنیاد فرهنگ ایران.
یعقوبی، ابن واضح (1378). تاریخ یعقوبی. ترجمه‌ ابوالقاسم پاینده.تهران: اساطیر.
دوره 14، شماره 2 - شماره پیاپی 28
پاییز و زمستان 1403
اسفند 1403
صفحه 133-157

  • تاریخ دریافت 02 شهریور 1403
  • تاریخ بازنگری 01 دی 1403
  • تاریخ پذیرش 02 بهمن 1403